جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با وجود اهمیت هستی و شناخت در فلسفه کمتر فیلسوفی توانایی ارائه راه حل برای تبیین مسئله پیوند هستی و شناخت شده است. ملاصدرا و هوسرل با وجود تفاوت ها هر دو فیلسوف، بر اساس نقش ساحت انسانی در جهت تقرّب دو سپهر مذکور گام های مشترکی برداشته اند. نوشتار حاضر در صدد نشان دادن وجوه شباهت صدرالمتألّین و هوسرل در راستای پیوند هستی و شناخت است. در این پژوهش سعی بر این است که نقش ساحت انسانی در پیوند مراتب وجودی و مراحل ادراکی در دو مشرب حکمت متعالیه و پدیدارشناسی مشخص شود. از این رو بعد از تعریف و تبیین نفس ناطقه و اگوی استعلایی با روش مقایسه و تطبیق، به نقش ساحت انسانی در تبیین این مهم پرداخت شده است. نتایج به دست آمده از بررسی اندیشه‌های دو فیلسوف یاد شده عبارت است از این که ساحت انسانی منزلی نیست که هستی و شناخت از روی ناچاری در آن گرد آمده است، بلکه ساحت انسانی خود با سیر مراحل وجودی مراتب ادراکی متناسب را کسب و هستی و شناخت را در خود حاضر کرده است و در این راستا به علم یقینی دست یافته است.

یکی از کلمات پرکاربردی که اخیراً در سطح جهان رواج پیداکرده، بی‌گمان کلمه کروناویروس است که تنها در چند ماه اندک توانست سایه خود را بر جهان بگستراند. پیامدهای این پدیده از آن‌چنان حساسیت و اهمیتی برخوردار است که از یک‌سوی، موجب تغییر زاویه دید انسان نسبت به مقوله‌هایی از قبیل حیات، امید، مرگ و اجتماع شده و از سوی دیگر موجب ظهور ادبیات واژگانی جدید مانند زندگی مجازی، رزمایش کمک مؤمنانه، تمدن بی جامعه و مدافعان سلامت شده است. آنچه در این مقاله موردتوجه واقع‌شده، نه خود کروناست و نه خود فلسفه، بلکه همه مباحث مطرح‌شده، معطوف به این مسئله است که آیا فلسفه می‌تواند در مقابله با این رخداد ناگوار چاره‌اندیشی کند؟ این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه‌ای تدوین‌شده و می‌خواهد این نکته محوری را به اثبات رساند که علاوه از راهکارهایی که در متون سنتی فلسفه اسلامی برای حل معضل شرّ ارائه‌شده است، می‌توان با تمسک به نظریه‌ای که از پیشینه آن سال‌های چندانی نمی‌گذرد با کرونا نیز مواجه شده، آن را بررسی و تحلیل کرد و آن عبارت است از نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی که به باور آشنایان توان ایجاد تحول در علوم انسانی را داشته و در تبیین مقولات مهمی مثل فرهنگ، اخلاق، زندگی و تمدن، از موقعیت موفقی برخوردار است. یافته‌های این مقاله بدین قرار است: 1ـ فلسفه و پاره‌ای از مباحث آن با کرونا دو مقوله مجزا از هم نبوده و بین آن دو ارتباط وجود دارد؛ 2 ـ رابطه فلسفه و کرونا نه رابطه درمانگری است و نه رابطه آرام‌بخشی، بلکه می‌توان رابطه آن دو را تبیینی نامید؛ ۳ ـ بر اساس نظریه اعتباریات، می‌توان با خلق مفاهیم و ادبیات مناسب، به نحوه برخورد خردمندانه با این ویروس و یا هر پدیده مشابه دیگر نائل آمد؛ ۴ ـ هم‌چنین نظریه اعتباریات، انسان را در اتخاذ سبک زندگی جدید و اعطاء راه استمرار رضایت‌بخش حیات یاری می‌رساند.

هرچند مفهوم «حیثیت» برای مخاطبان و پژوهشگران فلسفه اسلامی ناآشنا نیست، اما به نظر می رسد تا کنون ظرفیت این مفهوم چنان که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است. در این مقاله پس از بیان خاستگاه حیثیت، گزارشی جامع از جایگاه و گره­گشایی­های آن در قلمرو منطق و فلسفه اسلامی، به خصوص در حکمت متعالیه، عرضه شده است. همچنین نسبت میان حیثیت با مقید بودن و اعتباریات نیز در حد امکان مورد بررسی قرار گرفته است. برای این کار مثال­های فراوانی آورده شده است تا از این حیث ابهامی در کار نباشد. سپس نشان داده شده است که این بحث چه قابلیتی دارد و در عین حال برای آنکه به درستی از قابلیت آن استفاده شود به شروطی بایستی مراعات شود. همچنین در پایان به اختصار این ایده مطرح شده است که توجه به مقوله حیثیت می­تواند میان جزمیت و نسبی­گرایی، راهی میانه و مطلوب بگشاید.

نظریۀ ادراکات اعتباری طی چند دهۀ گذشته از سوی برخی شارحان، منتقدان و محققان از زوایای مختلف، مورد مطالعه قرار گرفته و البته باز هم جای پژوهش‌های دیگر در این‌باره خالی است. نوشتار حاضر به‌دنبال طرح این مسئله و یافتن جواب آن است که علامه طباطبایی بر اساس تعریفی که از اعتباریات ارائه داده؛ بر دخالت و تأثیر قوۀ واهمه در شکل‌گیری اعتباریات تأکید داشته و همچنین در رساله‌ها و کتاب‌های خویش به نقش قوۀ خیال در عمل اعتبارسازی تصریح کرده است. این پژوهش بر اساس کتب و آراء اندیشمندان مختلف، به‌ویژه علامه طباطبایی، به‌دنبال تبیین جایگاه هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانۀ این دو نیرو و همچنین تعیین نقش آنها یا یکی از آن‌دو در اعطای حکم یک شیء به شی‌ء دیگر است. یافته‌های تحقیق را بدین‌صورت می‌توان بیان نمود: ۱. تکلیف جایگاه و کارکرد دو نیروی واهمه و خیال به‌صورت روشن در آثار علامه مشخص نشده است. ۲. اگر به سیر اعتبارسازی ذهن انسان توجه شود، علاوه بر نقش قوای دیگر، نقش پیشین عقل در این زمینه غیرقابل‌انکار است. ۳. اگرچه اموری مانند استعاره و مجاز، اهم منابع الهام‌بخش علامه طباطبایی در طرح نظریۀ اعتباریات است، ولی این موضوعات در عین مشابهت با اعتباریات، با آنها تفاوت‌ جوهری دارند. ۴. از مجموع این مطالب می‌توان تعریفی از اندیشه‌های اعتباری ارائه کرد که به نظر نگارندگان کامل‌تر از تعاریف موجود در آثار علامه و سایر محققان است.