جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تنوع و چندگونگی صدا و و اندیشه در شبکه مفهومی شعر شیعی در سه دهه اخیر، نکته‌ای قابل تامّل و تدبّر است. طوری که این شعر با تجربه‌ی فضای دگرگون‌شده، هویّتی مدرن‌تر به خود گرفته‌است. در این پژوهش برای اولین بار نمودهای تطوّر و تمایز شعر آیینی در سه دهه‌ی اخیر بررسی و تحلیل می‌شود. سوال این پژوهش این است که چه شاخصه‌ها و نمودهای مفهومی، باعث شکل گیری هویّت شعر شیعی امروز شدند و این تطوّر خود را در چه شکل‌هایی نشان می‌دهد؟ روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای پی گرفته شده‌است و تلاش شده‌است تا با واکاوی اشعار شیعی امروز نمودهای مدرن‌تر شدن این گونه‌ی شعری را در حوزه مفهوم از دل متون موردنظر کشف و با ذکر شاهد مثال تبیین نماید.هدف از این پژوهش هم این است که هویت مدرن شعر شیعی امروز و جنبه های هنری آن را که برای جامعه علمی و دانشگاهی ناشناخته مانده است، معرفی و تبیین نماییم.یافته های پژوهش نشان می دهد شعر شیعی امروز موضع مند تر، عینی گرا و امیدآفرین تر شده است. به زندگی اجتماعی نزدیک تر، از بیان کلیشه ای گذشته دورتر و گفتمان انتظار در آن پررنگ تر شده است.

بحران اساسی بشر در جهان امروز، فاصله گرفتن از معنویت و فقدان ارزشهای اخلاقی و سرگشتگی انسان است. کشور‌هایی که مثل ایران از فرهنگ پر‌بار و گرانقدر ارزشهای معنوی و اخلاقی سرشارند، نباید دغدغه فقدان معنویت را داشته باشند؛ زیرا اندیشمندان بزرگ، آثار گرانسنگی به جا گذاشته‌اند که می‌تواند در همه‌ی شوون و سطوح زندگی کارساز باشد . این پژوهش بررسی و واکاوی دو اثر ارزشمند دوران معاصر است که می‌توانند بر افراد و جامعه تأثیر سازنده‌ای داشته باشند. مضامین عرفانی و اخلاقی کتاب حجم سبز سهراب سپهری با مثنوی عرفانی اسرار خودی، اقبال لاهوری مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. معرفی اجمالی شخصیت و جامعه اقبال و سپهری و دیدگاههای هر کدام برای شناخت بهتر از انسان،جهان و آفریدگار متعال هستی، محور اساسی این پژوهش است و سعی شده است که از نکات و موضوعات، تکراری و غیر مربوط خودداری گردد، تا نتایج دقیقتری به دست آید. اقبال لاهوری در اسرار خودی با بیانی عـارفانه ا‌نسان مسلمان آسیایی شرقی را در برابر دسیسه‌های غـرب آگاه و بیدار می‌سازد و ضمن توجه او به داشته‌های خویش، راه کمال را به او نشان می‌دهد. سپهری نیز در حجم سبز توا‌نسته است ا‌نسان سرگشته را به ساحل آرا‌مش رهنمون شود و از طریق ارزشهای معنوی و عرفانی به کمال مطلوب متوجه سازد.

حضرت علی (ع) نزد عموم مسلمانان از جایگاهی ویژه برخوردار است. شاعران ادب پارسی اعم از شیعه و سنّی در ابراز ارادت و محبّت خود به آن بزرگمرد دادگری و جوانمردی اشعار بسیاری سروده و دیوان‌های خویش را به ستایش او مزیّن نموده‌اند. ابن‌حسام خوسفی شاعر شیعی دوازده‌امامی قرن نهم هجری و ناصرخسرو شاعر توانمند اسماعیلی مذهب قرن پنجم هجری از جمله این شاعران هستند که در ابیات بسیاری از دیوان‌های خود به بازتاب سیمای علی (ع) پرداخته‌اند. در بررسی مقایسه‌ای دیوان این دو شاعر مشخّص می‌شود آنان در دو دوره زمانی و مکانی متفاوت، مذهب و ویژگی‌های شخصیّتی و فکری جداگانه، در ترسیم سیمای علی(ع) شیوه‌ی عمل و نقطه نظرات متفاوتی داشته‌اند. ابن‌حسام حدود یک سوم از دیوان خود را به ستایش علی(ع) اختصاص داده است و با توجّه به بسط و کمال ادبیّات عرفانی قرنهای ششم، هفتم، هشتم و نهم در این توصیفات بر طرح جنبه‌های عاشقانه‌ی شبه عرفانی، مفاهیم ولایی، خوانش‌های مدنی و اخلاقی توجّه و تأکید بیشتری کرده است و با گذشت نه قرن از صدر اسلام و تغییر اوضاع ادواری، سیاسی و اجتماعی ، رویکردهای نقلی، اسطوره‌ای و افسانه‌ای نیز داشته است امّا ناصرخسرو از نظر نسبت کمّی، کمتر به مدح و توصیف علی (ع) پرداخته است و در توصیفات خود بیشتر نگاه حکیمانه کلامی به فضایل آن حضرت داشته و بر علم تأویل، رازداری، اساس بودن وی در دین ، و نیز بر اهداف انقلابی و ایدئولوژیکی اسماعیلی تأکید کرده است و صفات و شایستگی‌های علی (ع) برای امامت و خلافت را کمابیش درشت در راه مبارزه با خلافت عبّاسی و حمایت از خلافت فاطمیان طرح نموده است. در دیوان هر دو شاعر وجوه مشابه و متفاوتی از علی (ع) به چشم می‌خورد که البتّه غلبه با وجوه تشابه است. هر دو شاعر به فضایل و ویژگی‌های مهمّ آن حضرت چون: والایی منزلت، قرابت با پیامبر(ص)، شایانی ولایت، عصمت، علم، عدل، جهاد و شایستگی‌های نقلی اشاره کرده‌اند که البتّه ابن‌حسام در دیوان خویش به جلوه‌هایی چون: زیبایی، عطر خوش، بانگ شجاعت، و توصیف اسطوره‌ای اسب، شمشیر و جایگاه منتسبان حتّی غلام علی (ع) نیز توجّه خاصّی نشان داده است که در دیوان ناصرخسرو موارد مذکور مشاهده نمی‌شود.

انسان همواره تلاش کرده است که راه کمال را بپیماید و برای این کار به دنبال نمونه ها و اسوه های بشری بوده است. متون عرفانی از جمله مرصاد العباد نجم رازی درباره انسان کامل بحث مستوفایی دارد که در این پزوهش نگارنده به بررسی انسلنکامل در این کتاب همت گماشته و نظر او را با امهات کتب عرفانی نیز مقایسه کرده است که البته نظرات آنها بعضا مشابه و گاهی هم متفاوت با نظر نجم رازی است. از ویژگی های مهم مرصاد العباد پرداختن به داستان آفرینش و خلافت آدم و همچنین ارائه برداشته های عرفانر شخصی است. نکته مهم این پزوهش این است که در کتاب های عرفانی به جایگاه و ویژگی های انسان کامل توجه زیادی شده است و پیام های ارزنده ای برای انسان گرفتار تجملگرایی و تکنولوزی در بر دارد. همچنین گفتنی است که بسیاری از اصطلاحات عرفانی معرف و مفسر انسان کامل هستند. نظیر خلیفه اللهی، پیر و مراد و نمادهای فراوانی که اشاره به انسان کامل دارد و برگرفته از آیات و روایات است.

یکی ازدرون‌مایه‌های شعری که همواره در زندگی انسان‌ها اثر مفید و سازنده‌ای دارد مضامین اخلاقی - تربیتی است و از آن‌جا که سنایی غزنوی یکی از شاعران بزرگ و پیشگام در پردازش این مضامین است، بررسی و تحلیل این مضامین در قصاید این شاعر موضوع این پژوهش است. این مضامین در فرهنگ ایرانی - اسلامی از آیات، احادیث، گفتار و سیره‌ی پیامبران و ائمّه‌ی معصومین نشأت‌گرفته‌است. سنایی با نگاهی منتقدانه به کاستی‌های جامعه و روابط انسانی توجّه‌داشته‌است و توانسته به‌خوبی از قالب قصیده برای انتقال مفاهیم اخلاقی و تربیتی بهره ببرد به‌گونه‌ای که حتّی قصاید مدحی او توأم با پند و اندرز است. این پژوهش با روش کتابخانه-ای و ضمن تحلیل محتوایی نکات اخلاقی و تربیتی به چگونگی هنر سنایی در آفرینش این مضامین از نظر اعتقادی و زیبایی شناسی پرداخته‌است. بایدها و نبایدهای اخلاقی و تربیتی و جایگاه آن در قصاید سنایی بخش‌های اصلی این پژوهش را شامل‌می‌شود.

چکیدهمضامین دینی و مذهبی مانند آیات و قصص قرآن کریم، سنّت و سیره‌ی پیامبراکرم(ص) و ائمّه معصومین(ع)، زندگی پیامبران الهی(ع) و... تأثیر زیادی بر شعر ابن حسام خوسفی داشته است و این شاعر آموزه‌های دینی و مذهبی را در قالب تلمیح، تضمین، اشاره یا نقل به مضمون در شعرش جلوه‌گر ساخته است. در این پژوهش نگارنده تلمیحات دینی و مذهبی را که در شعر ابن حسام خوسفی بروز پیداکرده‌اند، تبیین نموده‌است. برای رسیدن به این منظور ابتدا مختصری در مورد شعر آیینی و زیبایی‌های بلاغی تلمیح توضیحاتی ارائه شده و پس‌ازآن به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی به بررسی تلمیحات دینی و مذهبی اشعار ابن حسام خوسفی پرداخته شده است. در مجموع می‌توان تلمیحات دینی ابن حسام را در اشاره به زندگی پیامبران الهی(ع)، ائمّه‌ی اطهار(ع)، صحابه، مضامین قرآنی، احادیث و... دسته بندی کرد. ابن حسام خوسفی به دلیل علاقه‌ی زیادی که به نشر مضامین مذهبی داشته است و برای جلوگیری از تحریفات دینی و مذهبی، در اشعارش تلمیحات زیادی به زندگی پیامبران الهی(ع)، ائمه‌ی اطهار(ع)، صحابه، آیات و احادیث دارد.واژگان کلیدی: تلمیحات دینی، شعر آیینی، ابن حسام خوسفی، دیوان اشعار.

این پژوهش بررسی آموزه‌های اخلاقی در اندیشه و آثار شهید چمران و تطبیق آن با کلمات قصار نهج‌البلاغه می‌باشد. در این راستا با روش تحلیل محتوا، مهمترین مولفه‌های نگرش اخلاقی در آثار شهید چمران، در دو بخش نیایش‌های او که آثاری کاملاً ادبی و خاطره‌ها و شرح حال‌ها‌ که جزء انواع ادبی محسوب می‌شوند، بررسی و با حکمت‌های نهج‌البلاغه ذکر شده و سپس مقایسه‌ای اجمالی بین آن‌ها صورت گرفته است. شهید چمران از چهره‌های مشهور عرصه‌ی ادبیات دفاع مقدس و نمونه‌ی عالی عارفی وارسته و انسانی کامل است، که بعد از قرآن بیشترین تأثیر را از نهج‌البلاغه و کلام امام علی(ع) پذیرفته است. او در آثارش از نهج‌البلاغه در زمینه‌های مختلف بهره برده است که از آن جمله می‌توان به برخی از مضامین اخلاقی اشاره نمود و تأثیر کلام و سیره‌ی آن امام همام را در آثار او مشاهده کرد. عمل به بایدها و پرهیز از نبایدها تنها بخشی از تعریف اخلاق بوده و لازم است به موارد دیگری نیز توجه شود. اعتقاد و ایمان راسخ، دعا و نیایش، عبادت و پرستش، شکر نعمت، عدالت‌ ورزی، تسلیم و رضا، توکل، حق‌طلبی، ظلم ستیزی، تواضع و فروتنی، احسان و نیکی، صداقت و راستگویی، علم و دانش، نظم در امور، انفاق و بخشش در راه خدا، پند پذیری، عفو و گذشت، یتیم نوازی و یاری نیازمندان، امر به معروف و نهی از منکر، نکوهش دروغ و نفاق، موضوعاتی است که در کنار بایدها و نبایدهای اخلاقی مورد نظر قرار گرفته است.