جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم مدل یا مدل سازی، بخشی از واقعیت را نمایندگی می کند که از نگاه مدل سازی متمایز و توصیف شده، به منظور اهدافی چون شناخت، فهم و کاربست واقعیت هدفگذاری شده به خدمت گرفته می‌شود. بنابراین، صلح-سازی به مثابه بخشی از واقعیت اجتماعی ماست که درون سامانه مدل سازی مورد سنجش قرار گرفته تا شناخت پذیر و تفهمی باشد. از میان مدل‌های گوناگون صلح-سازی که از سوی کنشگران صلح در سرتاسر عالم به استخدام درآمده اند، مدل صلح مبتنی بر ایمان، بویژه در جوامع دینی، مؤثرتر است. مدل صلح-سازی ایمان محور، ایمان به عنوان یک منبع معتبر را خطاب قرار می دهد که با عالم مابعد الطبیعه مرتبط بوده و با فطرت خداداد انسان هم آوایی دارد. نگارنده با تأکید بر مدل حاضر، تلاش دارد تا ایمان اسلامی را چونان واپسین پیام الهی به واسطه پیامبر خاتم، حضرت محمد(ص)، به همه ملل به بحث نشسته و همزمان، بر شخصیت و ویژگی های سترگ حضرت ایشان، آورنده صلح و رحمت به عالمیان تمرکز می یابد. با کاربست روش تفسیر موضوعی که از شهید صدر به عاریت گرفته شده، رساله پیش رو در سه سطح سازماندهی شده است: صلح درونی یا درون انسانی که با تأکید بر نقش ایمان به خودسازی نائل می شود؛ صلح بیرونی یا میان شبکه ای اجتماعی که با تأکید بر اخوت اسلامی به جامعه-سازی منجر می شود؛ صلح جهانی یا بین المللی که با تمرکز بر برادری ایمانی و انسانی، امت-سازی را هدفگذاری می کند. پیامبر اسلام (ص) با عملیاتی سازی مدل صلح-سازی ایمانی خویش در سه محیط مکی، مدنی و جهانی، رسالت خویش را به صورت تدریجی به اتمام رسانده و با معرفی اولیای پس از خود در سال آخر حیات خویش، تداوم صلح-سازی فرامرزی و آخرالزمانی خود را در قالب سامانه ولایت تضمین کردند که امت را به سمت جهان-وطنی ایمانی سوق دهند. اثر حاضر، سیره پیامبر اسلام(ص) را به مثابه الگوی اسلامی قابل پیروی برای مردم مورد توجه قرار داده، مدل اسلامی صلح-سازی ایمان محور را از مؤثرترین و کاربردی ترین مدل پیشبرد صلح معرفی کرده، به سنت نبوی(ص) هم در حوزه فردی و هم اجتماعی ارجاع داده، و در پایان تلاش کرده تا چهره‌ای روشن از اسلام صلح و رحمت در مواجهه با امواج اسلام هراسی و افراط گرایی دینی به جهانیان نمایش دهد.

"عقل یکی از مفاهیم محوری در اندیشه شیعی است، گرچه «عقل» در تفکر شیعی معنایی فراتر از عقل تجربی دارد، اما عقل ـ یعنی قوّه فاهمه و مدرکه بشری ـ غیر از حس و شهود از جایگاه ویژه‏ای برخوردار است. عقل حجّت شرعی و یکی از منابع استنباط احکام دینی است. بشر در مرحله دریافت و ادراک متون دینی به عقل نیاز دارد و قوام دین به عقل است. گرچه عقل نیز افراد را از وحی بی‏نیاز نمی‏کند. اصول اعتقاد مبتنی بر استدلال عقلی‏اند. حتی امور تعبّدی دین نیز با عقل سلیم ناسازگاری ندارند. حکم قطعی عقل در همه زمینه‏ها مورد پذیرش بوده و قاعده ملازمه بین «عقل» و «شرع» از اصول معتبر شیعی است. «اجتهاد» به کارگیری توانایی‏های عقل در فهم از دین با استفاده از متون دینی است. اجتهاد صِرف شنیدن یا خواندن گفته‏های شارع نیست، بلکه تدبّری است که فروع را از اصول و لوازم را از ملزومات استخراج می‏کند. پس دسته‏ای از بایدها و نبایدها و ارزش‏ها را عقل به طور مستقل می‏فهمد و دسته‏ای از احکام با ابزار عقل از متون شرعی فهمیده می‏شود. البته احکامی هم هستند که عقل بدون شرع راهی برای فهم آن‏ها ندارد. اما این‏گونه احکام نیز منافی عقل و عدل نیستند و پشتوانه عقلی دارند. از جلوه‏های عقل‏گرایی تشیّع، سنّت قوی و مداوم فلسفی در حوزه‏های شیعی است که در کلام و عرفان نظری نیز تجلّی یافته است. عقل‏گرایی به عنوان حلقه واسط، اندیشه شیعی را در عرصه‏ها و علوم گوناگون همساز نموده و یک نظام فکری منسجمی ایجاد کرده است."

فیلسوفان در این موضوع که معرفت شرط لازم عمل است، اتفاق نظر و در اینکه شرط کافی آن باشد، اختلاف داشته اند. سقراط اولین فیلسوفی است که معرفت را شرط کافی برای عمل می دانست و معتقد بود اگر انسان از بدی عمل آگاه شود، هرگز مرتکب آن نخواهد شد. شاگرد او افلاطون آن را مورد تأیید قرار داد. ارسطو در مقابل این دیدگاه، تأثیر میل نفسانی در عمل و ضعف اراده ناشی از آن را یاد آور شد که موجب می‌شود تا انسان گاهی بر خلاف معرفت، رفتار نماید. هیوم با مبنای عقل‌گرایانه هر دو نوع تفکر مخالفت ورزیده و نقش معرفت را در عمل به پایین‌ترین مرتبه تنزل داده بود. مبانی و نتایج هر یک از این دیدگاهها استخراج و مورد بررسی قرار گرفت و نقاط قوت و ضعف آنها بیان شد. برخی از نظریه‌های فیلسوفان اسلامی، مانند رابطه مقدمات فعل ارادی و عمل، رابطه علم حضوری و عمل و عقیده به نقش علم معصوم در عمل ارادی، برای تأیید دیدگاه نقش کافی معرفت طرح شدند؛ اما همه نظریه‌ها با اشکالاتی مواجه شده و تبیین کاملی از ضعف اراده و راه حلی برای آن ارائه نمی‌دهند. آیات و روایات دینی در این موضوع به چند دسته تقسیم شده اند. اگر چه تعدادی از آنها در ظاهر دلالت بر کفایت معرفت دارند، اما غالباً و به صراحت از شکاف میان معرفت و عمل سخن گفته‌ اند. عوامل این مشکل از منظر نقل با تقسیم به دو گروه عوامل بیرونی و درونی، مورد بررسی قرار گرفت. در دیدگاه برگزیده، ابتدا نظریه یقین با استفاده از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و متون دینی، طرح و بر اساس جنبه‌های معرفتی و روان شناختی آن تبیین شده است. تحلیل این نظریه ما را به برخی کاستی‌های آن برای حل مشکل شکاف معرفت و عمل و نیاز به دخالت عنصر ایمان در مسئله و نظریه نهایی می رساند. نظریه نهایی، نظریه ایمان است که با تکیه بر عنصر معرفتی و باور قلبی در تعریف آن و بر اساس تبیین مراتب ایمان، عمل و نقش علیت غایی که مبانی نظریه قرار گرفته‌اند‌، تلاش دارد تا به حل این مشکل نائل شود.

پرفسور آلوين پلانتينگا يكى از برجسته‌ترين و بحث‌انگيزترين فيلسوفان دينى معاصر مى‌باشد. وى در سال 1932 متولد شد و پس از اخذ دكتراى فلسفه در سال 1958 در بسيارى از دانشگاه‌هاى معتبر امريكا به تدريس و تحقيق پرداخت. از وى تاكنون متجاوز از ده كتاب و يك‌صد مقاله منتشر شده است. وى يك فيلسوف متأله است كه با طرح آراى جديدى همچون معرفت‌شناسى اصلاح‌شده درصدد دفاع از آموزه‌هاى دين مسيحى برآمده است. در پاييز امسال پلانتينگا سفرى به ايران داشته و طى آن چند سخنرانى علمى ارائه داد. آنچه در پى مى‌آيد متن پياده شده سخنرانى ايشان در انجمن فيزيك نظرى مى‌باشد. موضوع مورد بحث از مباحث فلسفى است كه ارتباط زيادى با برخى مباحث فلسفه دين همچون مسأله شر و جبر و اختيار دارد. جهت رعايت امانت سعى شده است كه تنها به تغييرات ويرايشى ضرورى در متن پياده شده، اكتفا شود.

چکیده: اطلاق و نسبیت اخلاق از مباحث مهمی است که در حوزه فلسفه از دیر باز مطرح بوده و نگاه اندیشمندان زیادی را به خود معطوف ساخته است. برخی، مقهور یافته‌هایی همچو تفاوت فرهنگ‌ها، جوامع، آداب و رسوم و حتی سلایق فردی شده و هرگونه عام گرایی و اطلاق در حوزه قواعد و احکام اخلاقی را نفی کرده و به نفع نسبی گرایی گام برداشته‌اند. در مقابل گروهی نسبیت را نه تنها خلاف یافته‌های عقلی دانسته، بلکه اعتقاد به آن را به ضرر افراد و مصالح عام اجتماعی می‌دانند. برخی نیز همچو فیلسوفان مسلمان با تکیه بر اعتقادات دینی و دریافت‌های عقلی، احکام اخلاقی را کاشف از واقع دانسته و جعلی بودن این اصول را منکرند. آیت الله جوادی آملی به عنوان مفسر حکمت متعالیه و فیلسوف اسلامی، با توسل به علم بشری و نحوه تحصیل آن، کلیت و جاودانگی اصول و احکام اخلاقی؛ هرگونه نسبیت در اخلاق و البته در شناخت انسانی را نفی کرده و با ارجاع امکان شناخت احکام اخلاقی به تجربه بشری، علمی بودن آن و همچنین، برهان پذیری و استدلال پذیری اصول اخلاقی را اثبات کرده‌اند. این رساله بر آن است که با ذکر مولفه‌های اصلی نسبی‌گرایی اخلاقی، دلایل و استدلالات آیت الله جوادی آملی را در نقد این مولفه‌ها تشریح کرده، و با توسل به مبانی اخلاقی ایشان مبنی بر واقعی و رئال بودن اصول و احکام اخلاقی، مستندات مشارالیه بر اطلاق و کلیت این اصول را تبیین کند؛ و در نهایت مستندات ایشان را مورد ارزیابی قرار دهد. ماحصل این ارز یابی، اولاً عدم وجود خارجی کلی بما هو کلی است چرا که، آنچه که در خارج وجود دارد مصادیق جزئیه و شخصی است نه کلی که به آن تمسک شده است و ثانیاً، تعریف جامع‌الاطرافی از فطرت که در اثبات اصول و قواعد اخلاقی به آن تمسک شده، وجود ندارد و بر اساس تعریف آیت الله جوادی آملی از فطرت، نهایتاً می‌توان قواعد اخلاقی را به صورت درون دینی به اثبات رساند و اخلاق جهان شمول در این استدلال دچار تزلزل خواهد بود. کلید واژه‌ها: نسبی‌گرایی اخلاقی، نسبی‌گرایی معرفتی، واقعیت اخلاقی، واقعیت و ارزش، اصول اخلاقی.

این مقاله توضیحی است بر ترجمه کتاب «پایان فضیلت» ، نوشته السدیر مکاینتایر، که در حوزه فلسفه اخلاق غرب به رشته تحریر درآمده است. مترجمین کتاب مزبور سعی کرده اند در این مقاله علاوه بر بیان آنچه در آن کتاب انجام داده اند به رئوس مطالب کتاب نیز پرداخته و آن را برای خوانندگان معرفی نمایند. این کتاب در واقع بخشی از يك زنجيره متصل و هدفمند در باب فلسفه اخلاق بوده كه تكميل كننده سه تأليف نخست ايشان در نقد تفكر اخلاقی حاكم در غرب و به‌طور مشخص جوامع پس از عصر معروف به «روشن‌گری» است.