جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معراج ازموضوعات قرانی بوده که قابل تامل وبررسی درعلوم مختلف روائی ، کلامی وفلسفی و.. میباشد. منظورازمعراج سیرشبانه رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم ) ازمسجدالحرام به مسجدالاقصی وصعود به آسمانهای هفتگانه و درک مقام سدرة المنتهی که بنابر نص صریح قرآن دربرخی از آیات سوره اسری، نجم بر وقوع معراج دلالت داشته اند و روایات معتبری که از اهل بیت (علیه السلام ) بدست مارسیده ؛ نشان میدهد که معراج در دفعات مختلف در زندگی پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم ) رخ داده است تا اسراروحقایق ومعارف عالم بالاراباظرفیت علمی وسیع خود ، بالعینه مشاهده نماید.آنچه مسلم است و آيات قرآني و اخبار متواتر دلالت بر اين معني دارد، اين است که رسول الله (صلی الله علیه واله وسلم) با همين بدن جسماني به همراه جبرئيل امين و سوار بر مرکب الهي خويش در يک شب آسمانهاي هفتگانه را درنورديد , سرادقات وحجب نوررا پشت سر گذاشت و درعرش الهي با محبوب خويش سخن گفت واين چيزي جز يک معجزه‌ي الهي نبود! عملي که انجام آن ازقدرت بشري خارج است و حتي عقل و فکر بشر نيز به ساحت آن نمي رسد. اگرچه معراج نبوی از زوایای مختلف قابل بررسی است اما دراین پژوهش با رویکرد فلسفی وکلامی به ان پرداخته شده است ، و حقیقت معراج وامکان وچگونگی آن ، کیفیت جسمانی و روحانی آن واقوال متکلمین و فلاسفه درباب معراج بررسی شده و درخاتمه به بیان هدف معراج پیامبراکرم (صلی الله علیه واله وسلم ) و دستاورد معراج پرداخته میشود.

روش فلسفی ملاصدرا مسئله ای است که همواره کانون توجه فلسفه پژوهان و نظریه پردازان فلسفه اسلامی بوده است، طرفداران ملاصدراو حکمت متعالیه در مقابل کسانی که روش وی را التقاطی می دانند، قائل به آن هستند که صدرا با رهیافتی میان رشته ای و رویکردی کثرت گرایانه اقدام به استفاده منسجم از سه منبع معرفتی عرفان، قرآن و برهان نموده است، با بررسی اصول روش شناختی اندیشه فلسفی صدرا می توانچهار اصل روش شناختی را از آثار وی استقصا نمود:روشمیان رشته ای صدرا و تلفیقی از سه منبع معرفتی عرفان، قرآن و برهان؛استفاده صدرا از سه منبع معرفتی فوق در مقام گرداوری و داوری؛استفاده روشمند و کثرت گرایانه از آراء اندیشمندان سلف؛روش تعلیمی و تشکیکی ملاصدرا بر اساس مبنای قوم و اصالت وجود.اما این چهار اصل دارای مخالفانی است که گاه نقدهای جدی به اصول روش شناختی صدرا وارد نموده اند، در این پایان نامه با بررسی نقدهای مزبور نهایتاً نتیجه گرفته ایم که این نقدها توان مواجهه جدی با روش تلفیقی صدرا را نداشته وهر یک بر اساس مبانی حکمت متعالیه قابل نقد و بررسیمی باشند، در فصل پایانی این نوشتار نیز تلاش شده است تا روش پژوهشی صدرا در مسئله علم الهی با ابتنای بر چهار اصل مزبوربه صورت مسئله محور، مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد.

پژوهش حاضرسعی دارد به این سؤال مهم که بررسی ماهیت لذت و الم و تأثیر آن در انسان و در پی آن درهستی است، ازنگاه سه فیلسوف مسلمان ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی، زکریای رازی و ابن سینا بپردازد وانواع و اقسام لذات و آلام و راهکارهای دفع حزن را به عنوان پیشنهاداتی برای زندگی بهتر ارائه دهد.ازنظر کندی لذت، ادراک کمال است والم و حزن، ادراک امر نا ملائم است . حزن به خاطر فقدان علایق و نرسیدن به امیال رخ می دهد و راه کار دفع و دوری از آن با کاهش علایق و امیال است .لذات و آلام از نظر کندی به دو دسته ی روحانی وحسی تقسیم می شوند .از نظر رازی لذت ، ورود به طبیعت و الم خروج از طبیعت است، بنابراین در حالت طبیعت ، لذت و المی وجود ندارد .رازی معتقد است باید از غم و اندوه دنیایی دوری کرد چراکه فرد خردمند هرگز خود را با غم و اندوه دنیوی مشغول نمی کند و از لذات آنی دوری می کند .لذات و آلام از نظر رازی نیز به دو دسته ی روحانی و جسمانی یا دنیوی و اخروی تقسیم می شوند .از نظر ابن سینا لذت ، ادراک امر ملائم و نیل به خیر و کمال است و الم، ادراک امر ناملائم است .ابن سینا راه دوری از احزان را استفاده از عقل ، رسیدن به کمال و چشیدن لذات عقلی می داند .وی لذات را ادراکی می داند ، بدین خاطر آنها را به سه قسمت حسی ، عقلی و شهودی تقسیم می کند و البته در جایی دیگرلذات و آلام را مانند رازی و کندی به لذات و آلام دنیوی ناپایدار(و اخروی)پایدار و جسمانی و روحانی تقسیم می کند.

;شاید بتوان مهم ترین بحث از مباحث کلام، فلسفه و عرفان نظری را، بحث پیرامون توحید و حقیقت آن دانست .در این بین دیدگاه ها و اختلاف نظرات بسیاری بین اهل کلام و فلاسفه و عرفا وجود دارد که کتاب های بسیاری را در این عرصه، به خود اختصاص داده است .اهل کلام و فلاسفه ی مشاء، به بینونت خالق و مخلوق رأی داده اند؛ متفکرین اشراقی به نوعی وحدت معتقدند که کثرت را شامل می شود .مؤسس حکمت متعالیه به تبع فهلویون، وحدت تشکیکی را مطرح ساخت و سپس به تبع اهل عرفان، نوعی از وحدت شخصی وجود را مطرح نمود .عرفا نیز وحدت شخصی وجود را رأی ادق می دانند .یکی از متفکرین معاصر، یعنی استاد محمد تقی جعفری نیز در آثار خود به طور پراکنده به این مسأله پرداخته است و در ظاهر امر به مخالفت های بسیار و اشکالات متعددی در مقابل دیدگاه وحدت وجود همت گمارده است .ما در این رساله، ضمن طرح و بررسی اشکالات ایشان، به تشخیص دیدگاه ایشان در رابطه با ارتباط خالق و مخلوق پرداخته ایم و نتیجه گرفته ایم که باید نظریات استاد جعفری را در دو مقام مورد توجه قرار داد .در مقام نتیجه گیری ضمن اشاره به این دو مقام، شباهت های بسیاری بین دیدگاه استاد جعفری و نظریه ی ذوق التأله از علامه جلال الدین دوانی دیده شد که در متن رساله بدان اشاره شده است.

بحث سعادت و شقاوت ذاتی که از آن به طینت تعبیر می شود مسئله حساس و چالش برانگیزی در همه زمانها می باشد .اختلاف در رفتار و عملکرد آدمیان، دغدغه ای است که اندیشمندانی که پیرامون تبیین رفتار انسان تفکر می کنند، به دنبال علت بروز آن اخلاق و رفتارها می باشند و در میان آها تفکر فلسفی- کلامی علامه طباطبایی، که فیلسوف، متکلم و مفسر گرانقدر عصر ماست، مورد نظر پژوهش حاضر است .مسائل پژوهش عبارتند از :آیا عاملی غیر ارادی و پنهانی بر رفتار ما و دیگران اثر می گذارد‭ ؟‬اگر چنین است و همه اعمال ما ارادی نیست، چرا در آخرت باید حساب و کتاب داشته باشیم .اگر ما دارای طینت هستیم پس تکلیف فطرت مشترک انسانها چه می شود‭ ؟‬آیا با قبول طینت برای انسان عدل خداوند، تکلیف و تعلیم وتربیت بی معنا نمی شود‭ ؟‬برای پاسخ دقیق به اینگونه سؤالات باید مبانی هستی شناسانه و انسان شناسانه محکم و عمیقی داشت، زیرا فهم عرفی و سطحی از مفاهیمی چون طینت، اختیار و عدالت اینگونه سؤلات را بی جواب خواهد گذاشت .سعی ما بر این است که در این پژوهش به حل تعارضات و پیامدهای نظریه طینت بپردازیم .لازم به ذکر است که در این رساله برای فهم بهتر مطالب علامه و حل تعارضات موجود، تفکرات علامه را در یک ساختار مجموعی که متأثر از قرآن، حدیث و حکمت متعالیه است، بررسی نمودیم.

مجموعه رسائل عرفانی ـ فلسفی آیت الله سید محمد حسن طباطبایی، مشهور به الهی (ره) از جمله معدود آثار ارزشمندی است که از مرحوم علامه الهی به جا مانده است. این مجموعه نوشته تک نسخه است و بدیلی ندارد و تا کنون کاری از قبیل ترجمه، شرح، تحقیق و .. بر روی آن صورت نگرفته، و کوشش نگارنده متوجه معرفی و بعضاً برگردان این نوشته ها به فارسی شده است.تعداد صفحات این مجموعه حدودا 80 صفحه و فاقد فهرست مطالب می‏باشد و شامل مقالات و رسائلی است که در زمینه های گوناگون از جمله: فلسفه، منطق، عرفان، فقه و... به صورت متفرقه و بدون نظم خاصی گردآوری شده اند. گفتنی است برخی از این نوشته ها، استنساخ از آثار دیگری است که با خط زیبایی به نگارش درآمده است.پژوهش حاضر به ترجمه دقیق اثر که متنی عربی است، پرداخته و هر رساله با توجه به محتوا و موضوع آن ذیل عنوان مربوطه فصل بندی شده است. همچنین تلاش گردید تا منابع و مصادر نقل قول ها، آیات و روایات که هیچ ارجاعی برای آن ها در متن رسایل ذکر نشده است، مشخص و معیّن گردد.

بازخوانی فلسفه اسلامی از پیشینه‌ای نیرومند در درون متفکران اسلامی برخوردار نبوده و عمدتا مستشرقان کوشیدند تا خوانشی از میراث عقلی اسلامی صورت دهند. در دوره معاصر برخی از محققان و مورخان جهان عرب، یا تحت تاثیر تلاشهای مستشرقان و یا در پرتو مخالفت با آنان دست به بازخوانی فلسفه اسلامی زدند. خوانش ابراهیم مدکور، مصطفی عبدارازق، فضل‌الرحمان، محمد ارکون، محمد عابد الجابری، و حسن حنفی بخشی از کوششهای محققان عرب در باره جریان فلسفی دنیای اسلام محسوب می‌شود. بازخوانی جابری به سبب خصلتهای خاص این نوع از فهم، یکی از بازخوانی‌های مهم محسوب می‌شود اما در عین حال از اشکالات و اشتباهات بسیاری رنج می‌برد. وی با تدوین آثاری در حوزه فکر و فلسفه اسلامی ، تاثیرات زیادی از خود برجای گذاشته است. مدعیات او در باره دو بخشی بودن فلسفه اسلامی و تاکید بر مشرق و مغرب اسلامی، توجهات و در عین حال نقدهای بسیاری را برانگیخت. وی در بیشتر آثار خود دست به خوانشی انتقادی از فارابی و ابن سینا و بطور کلی فلسفه اسلامی در مشرق زده و آنرا بواسطه طرح نظریه سازگاری دین و فلسفه، در درون رویکرد ایدئولوژیک قرار داده است. در مقابل از ابن رشد به سبب شرح غیر نقادانه ارسطو و بازگشت به عقل ارسطویی دفاع کرده است. جابری دو اثر مستقل در باره بازخوانی و با نام بازخوانی فلسفه در مشرق و مغرب اسلامی تدوین کرده و مشرق و مغرب اسلامی را در دو کتاب خود دو بخش متمایز و حتی کاملا متفاوت پنداشته است. در بازخوانی فلسفه در شرق اسلامی، دست به بررسی و البته کاملا نقادانه سلبی از فارابی، ابن سینا، سهروردی و حتی غزالی زده و مهمرین نقد بر فارابی و ابن سینا را گسست از ارسطو و گرایش آندو به سازگاری بخشیدن میان حکمت و شریعت دانسته است و نتوانست به سبب خوانش نادرست دریابد که شالوده فلسفه فارابی و ابن سینا را همین گسست معرفتی از سنت یونانی و استقلال بخشیدن به فلسفه و تفکر عقلی شکل می‌دهد. جابری بجای خود عقل بر عقل عربی تاکید کرده و نتوانست بنیانهای عقل فلسفی فارابی و ابن سینا را دریابد. پژوهشهای جابری در باره فلسفه اسلامی و بطور خاص در باره ایندو فیلسوف کاستی‌های چشمگیری داشته و بر مفروضات کاملا نادرستی استوار است گرچه پیش از او بسیاری از محققان جهان عرب نیز فلسفه اسلامی را در درون عقل عربی بررسی کرده و بر آن نام مجعول فلسفه عربی داده‌‍اند. آثار و دیدگاههای جابری در باره فلسفه اسلامی و نوع بازخوانی او از فیلسوفان اسلامی، چندان بنحو صحیح در ایران خوانده نشده و مورد نقد اساسی قرا ر نگرفته است. در این رساله قصد داریم مدعیات اصلی جابری در باره فلسفه اسلامی، فارابی و ابن سینا و حکمت مشرقی، و نیز ابن رشد و بالاخره مسئله تلفیق حکمت و شریعت را مورد بررسی و نقد قرار دهیم.

صدرالمتألهین عدمی بودن شر را به فقدان ذات و یا فقدان کمال ذات شیء نسبت می‌دهد .از دیدگاه او شرور بسته به مرتبه‌ی وجودی ممکنات، نسبی می‌باشند .خداوند وجود مطلق و خیر محض است و شر به عدم تحقق امکان‌های موجود برمی‌گردد .شر از جهت فاعل و قابل ضرورت علی می‌یابد، و هر وجود ممکنی به واسطه اینکه همه امکان‌های وجودی‌اش در آن به ظهور نرسیده است، با شر همراه است .فخرالدین رازی، اما، شر بالذات را به عدم ضروریات و منافع شیء نسبت می‌دهد و وجودی بودن شر را بالعرض و داخل در قضای الهی می‌داند .از دیدگاه او شرور از این جهت که در مورد یک چیز شر هستند و در مورد و موقعیتی دیگر خیر، نسبی می‌باشند .شرور ضرورت علی ندارند چون خداوند فاعل بالاضطرار نیست، و به اقتضای حکمت خداوند از خیرات تفکیک ناپذیرند .عدالت الهی را ملاصدرا فیض عام و بخشش گسترده در مورد همه موجوداتی که امکان هستی و یا کمال در هستی دارند، می‌داند .در نظر او شروری که در عالم دیده می‌شود یا از لوازم ماده است و یا به پندار ما نامطلوب است .شرور مرتبط با نظام تکوین به سبب نقصان قابل است و نه امساک فیض فاعل، تا ظلم یا تبعیض تلقی شوند .اما شرور غیر مرتبط با نظام تکوین- همچون شر اخلاقی- در حوزه اختیار بشر است و مسئولیت خلیفه اللهی او جزئی از نظام احسن می‌باشد .در حالیکه امام فخررازی بر این باور است که هر فعلی در ذات خود نه عدل است و نه ظلم، هرگونه تصرفی از ناحیه خداوند نیکوست و در کار او قبیح و ظلم موضوعیت ندارد.

بر اساس مراتب وجودی انسان، در جهان هستی عوالم سه گانه ی عقل ، مثال و طبیعت وجود دارد و هر مرتبه از وجود انسان وابسته به عالمی از سنخ خودش است. از نگاه علامه، انفكاكى از جهت وجود بین وجود مادی، مثالی و عقلی موجودات نیست و لذا برزخ و قيامت هر انسانى در حال حاضر موجود است و با حقيقت وجود او معيّت دارد زیرا قیامت و برزخ محیط به دنیاست.انسان موجودی مرکب از نفس و بدن بوده و دارای خلقتی تدریجی است و مراد از«نفخ روح در جسد»، این است که حق تعالی جسد را بعینه انسان کند نه اینکه واحدی را ضمیمه واحدی دیگر کند. روح یا نفس جوهرى است كه ذاتاً از ماده مجرد اما در مقام فعل متعلق به آن و‏ مقوّم انسان است. نفس دارای حرکت جوهری بوده و تجرد از ماده، غايت این حركت است. نفس پس از مرگ وجدایی از بدن مادی، امر تدبیر کنندگی بر بدن مثالی در عالم مثال ونیز بر بدن اخروی درعالم آخرت را دارد .با برپایی قیامت تحولی عظیم در سر تا سر عالم رخ می دهد و نظامی نوین با قوانین منحصر به خود و متفاوت با قوانین و نظام دنیوی آشکار می شود.در پی این تحولات، نفس و بدن آدمی نیز پس از آفرینش های نوین و خلق های پی در پی متناسب با نظام اخروی رخ می نمایانند.بدن پس از تحولاتی که می گذراند به نفس ملحق می شود و نفس موضوع ثواب و عقاب اخروی قرار می گیرد.

مسئله ی نفس، یکی از مسائل مهم در مباحث فلسفی و کلامیست. دوره ی مکتب شیراز، یکی از نقاط درخشان تاریخ فلسفه ی اسلامی به حساب می آید و این مکتب در زمان غیاث الدین منصور دشتکی به اوج خود رسید. در این پژوهش، تلاش شده است که دیدگاه وی درباره ی نفس شناسی و تاثیر گرفتن وی از اندیشمندان قبل از خود وهمچنین تاثیرگذاشتن بر ملاصدرا در این باب، روشن شود. البته بیشترین توجه ما به نظریه ی نفس شناسی دشتکی، معطوف شده است. دشتکی انسان را دارای دو بعد مادی و روحانی می داند و اصالت را به نفس وی می دهد و رابطه ی بین نفس و بدن را انضمامی می داند. وی معتقد است که نفس انسان، اصیل است و باعث تشخص انسان می شود و نفس را صورت نوعیه ی بدن می داند. او بدن را ابزاری می داند برای نفس. دشتکی همچنین اعتقاد دارد که انسان حادث است به حدوث بدن. وی اعتقاد دارد نفس انسان، زمانی که با بدن همراه است بالفعل مجرد نیست. دشتکی همچنین مراتب نفس را مطرح می کندو قوای نفس را به قوای عملی و نظری تقسیم می کند. وی در باب قوای نظری، همان تقسیم ابن سینا را که در اشارات آمده است می پذیرد. لذا آن را به عقل هیولائی، عقل بالملکه، عقل بالفعل و عقل مستفاد تقسیم می کند. وی هم چنین تقسیمات نفس را نیز به مانند ابن سینا به نفس نباتی، حیوانی و انسانی مطرح می نماید. دشتکی در باب معاد هم صاحب نظر است و در این باره نیز رساله ای نوشته است. او هم معاد روحانی و هم معاد جسمانی را می پذیرد و هر دو را قابل اثبات می داند. وی شبهات منکرین معاد و به خصوص شبهه ی آکل و مأکول، امتناع اعاده ی معدوم و استلزام تناسخ را مطرح می کند و به آنها پاسخ می دهد.