جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در فلسفه صدرا وجود به عنوان خیر معرفی شده است و تشکیک وجود همزمان مراتب خیر را نیز نشان می‌دهد. ملاصدرا در اخلاق نیز به حسن و قبح ذاتی و عقلی باور دارد. در این مقاله از ارتباط این دو بخش از اندیشه صدرا بحث خواهیم کرد و نشان خواهیم داد اصالت وجود می‌تواند مبنایی عقلی برای دفاع از حسن و قبح ذاتی افعال اخلاقی باشد. ادعای اصلی این است که اصالت وجود و تشکیک در وجود ابعادی هنجاری نیز دارند. در مقایسه دیدگاه صدرا با دیدگاه دو فیلسوف معاصر او مشخص خواهد شد صدرا به دلیل آنکه با تکیه بر عقل از خیر اخلاقی دفاع می‌کند احکام اخلاقی را تابع اراده انسان نمی‌داند و دیدگاه او در برابر اراده‌گرایی دکارتی قرار دارد. همچنین اخلاق واقع‌گرایانه او با فایده‌گرایی تجربی نیز تفاوت دارد و به دلیل پیوند دادن وجود با خیر در برابر بی‌معنایی و پوچ‌گرایی است.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

مساله عقلانیت علم موضوعی است که همواره مورد توجه فیلسوفان علم است و همه سعی در ارائه مدلی برای عقلانیت علم بوده‌اند که براساس آن امکان داوری و ارزیابی نظریه‌های علمی را بدست آورند. اما در این میان لاری لائودن در واقع با دو رویکرد کاملاً متفاوت به علم و تاریخ و فلسفه آن مواجه بود. یک رویکرد می‌کوشید واقع‌گرایی و تقرب به ساختار واقعی جهان را هدف پژوهش‌های علمی معرفی کند و راه رفته علم را در بازسازی‌های عقلانی از آن بازنماید و به این ترتیب عقلانیت نهفته در آن را آشکار نماید. رویکرد دوم ، برعکس، می‌کوشید نشان دهد که چندان عقلانیتی در تاریخ علم وجود ندارد و تحولات تاریخی به‌گونه‌ای است که نه می توان آنها را بازسازی عقلانی کرد و نه می‌توان به‌طور قاطع پیشرفت را به آن نسبت داد. در این میان لائودن می‌کوشد که ارزش‌های هر دو رویکرد ، عقلانیت علم و پیشرفت آن از یک سو، و پذیرش نقش پارادایم‌ها و جامعه‌شناسی علم از سوی دیگر ، را حفظ کند. وی نه تفسیر پوزیتیویست‌ها و پوپری‌ها از عقلانیت علمی را می‌پذیرد و نه نسبیت‌گرایی تاریخی کوهن و نه به هرج‌و‌مرج‌طلبی ‌معرفت‌شناختی فایرابند تن در می‌دهد. لائودن در پی ارائه مدلی از عقلانیت است که تغییر و دگرگونی‌های نظریه‌های علمی، روش‌شناسی‌ها و اهداف علمی را امکان‌پذیر و عقلانی بنماید. لائودن ابتدا در کتاب « پیشرفت و مسائل آن» مدل سلسله‌مراتبی را ارائه می‌دهد که طبق این مدل، اجماع عقلی در علم با توافق نظر در سه سطح مشخص می‌شود. اما ایراد جدی مدل سلسله‌مراتبی در نبودن اهداف مشترک آشکار می‌شود. از این رو، لائودن در کتاب «علم و ارزش‌ها» به جای مدل سلسله‌مراتبی یک مدل شبکه‌ای را پیشنهاد می‌کند که در آن نظریه‌ها، اصول روش‌شناختی و اهداف‌شناختی متقابلاً به یکدیگر وابسته‌اند و به این نتیجه رسید که هر یک از مراتب ارزشیابی در معرض تغییر قرار دارد و هیچ پله بالایی غیر قابل تغییر وجود ندارد. امتیاز مدل شبکه‌ای بر مدل سلسله‌مراتبی این است که این مدل، ارزیابی عقلی اهداف‌شناختی را امکان‌پذیر و تغییرات هر سه سطح را تبیین می‌کند.اما از نظر منتقدان چنین مدلی به سبب رد اصول و قواعد روش‌شناختی ثابت علمی و پذیرش دگرگونی و تنوع در اهداف‌علمی و وابسته دانستن تغییرات هر یک از سطوح به ملاحظات مربوط به سطوح دیگر سرانجامی جز نسبیت‌گرایی ندارد. کسانی مانند جان وارل در نقدی بر کتاب «علم و ارزش‌ها» کوشید تا دوباره مدل سلسله‌مراتبی را احیاء کند. از نظر وارل تنها جایگزین برای نسبیت‌گرایی همانا وضع اصول ثابت ارزیابی نظریه علمی است و بدون وجود یک روش‌شناسی ثابت، دیدگاهی عینی برای داوری درباره‌ی پیشرفت ‌علمی ‌نخواهیم‌ داشت.لائودن در پاسخ به این انتقادات مدعی است راه حل نسبیت‌گرایی این نیست که نشان دهیم معیارها و استاندارد‌های روش‌شناختی از لحاظ تاریخی ثابت و تغییر‌ناپذیر است. زیرا، او اساساً نسبیت‌گرایی را به ثبات یا دگرگونی و تنوع روش‌شناسی مرتبط نمی‌داند. از نظر او آن چیزی که مستقیماً با ماهیت چالش نسبیت‌گرایی ارتباط دارد و می‌تواند از پس آن برآید، این است که نشان دهیم معیارهای روش‌شناختی به رغم تنوع و دگرگونی تاریخی همچنان از توجیه مقبولی برخوردار است.بنابراین، اختلاف لائودن و مخالفان او بر سر چالش نسبیت‌گرایی است. لائودن این چالش را متوجه توجیه‌ عقلانی اصول و قواعد روش‌شناختی می‌داند، خواه آن اصول ثابت و یکسان باشند، خواه متغیر و متنوع. و دیدگاه طبیعت‌گرایی دستوری را برای توجیه اصول روش‌شناسی پیشنهاد می‌کند. از دیدگاه مخالفان چنین توجیهی پاسخگوی چالش نسبیت‌گرایی نیست. زیرا اگر این چالش همان چیزی باشد که لائودن می‌پندارد، بنابراین بدون داشتن پایه و مبنایی ثابت، آزمون و مقایسه روش‌شناختی از عینیت لازم برخوردار نخواهد بود و نتیجه‌ای جز پذیرش نسبیت‌گرایی در پی نخواهد داشت. لائودن مدعی است که طبیعت‌گرایی دستوری‌اش میدان را برای توجیه معرفتی معیارهای روش‌شناختی باز نگاه می‌دارد و به همین دلیل گرفتار نسبیت‌گرایی نمی‌شود. اما گویی این پاسخ لائودن به چالش‌های نسبیت‌گرایانه ، مخالفان او را کاملاً خرسند نمی‌کند.کلید واژه‌ها: لاری لائودن، فرا روش‌شناسی ، عقلانیت سلسله‌مراتبی، عقلانیت شبکه‌ای، طبیعت‌گرایی دستوری.

دانشِ فارغ از ارزش، از آرمان‌های دوران مدرن بود که در چند دهۀ اخیر امکان تحقق آن نفی شده است و اکنون بیشتر فیلسوفان علم، دانش را به‌عنوان هویتی ارزشمدار تعریف می‌‌کنند. پرسش مطرح در این خصوص آن است که آیا تأثیر ارزش‌ها بر دانش، عینیت آن را به چالش می‌‌کشد و دلیلی بر نسبیت است؟ در این مقاله با توجه به تعدد شاخه‌های دانش و تنوع ارزش‌ها استدلال خواهد شد که ارزش‌ها در دانش‌های مختلف نقش یکسانی ندارند. ضمن آنکه حضور ارزش‌ها در مسیر تولید دانش در صورتی مستلزم نسبی‌گرایی است که همۀ ارزش‌ها نسبی باشند و حضور آنها محتوای دانش را تغییر دهد؛ اما نه نسبیت همۀ ارزش‌ها قابل دفاع است و نه نسبیت ارزش‌ها لزوماً به‌معنای نسبیت محتوای دانش است

دیدگاه پرایس در بحث ادراک حسی مبتنی بر داده‎های حسی و نظریۀ آشنایی راسل است. او بین معرفت به داده‌های حسی و پذیرش حسی تمایز می‌گذارد. از نگاه او، باور به جهان خارج در طی این دو مرحله صورت می‌گیرد. داده‌های حسی حالات ذهنی هستند که موضوع شهود مستقیم و خطاناپذیر هستند و پذیرش حسی نیز نوعی عمل شبه ‌شهودی است. دیدگاه پرایس نمونه‌ای از «نظریۀ توجیه در بادی امر» در مبناگرایی درون‌گرایانه است که با دیدگاه معرفت‌شناسانی مانند چیزم، پالک و بونجور قابل مقایسه است. بسیاری از منتقدان، چنین دیدگاهی را خوش‎بینانه و نمونه‌ای از مبناگرایی جزم‌‌اندیش معرفی می‌کنند که مبتنی بر یک پیش‌فرض صرف، در باور به جهان خارج است. با این حال، چیزم با تکیه بر مفهوم «خود نمایانگری» دیدگاه او را اصلاح و تعدیل می‌کند. بونجور نیز با توجه به مسئلة انفعال در ادراک حسی و با تکیه بر استدلال بهترین تبیین، مبنایی برای دفاع از معرفت به جهان خارج فراهم می‌کند. حاصل این دفاعیات، نشان از لزوم توجه به معرفتی متفاوت از معرفت گزاره‌ای، یعنی معرفت حضوری و نقش استدلال عقلی در باور به جهان خارج است. این توجه، به این شکل است که حقیقت معرفت، مشتمل بر جنبة حکایتگری از معلوم خودش است و با توجه به این جنبه، در صورت فرض سلامت حواس، آشکارشدن پدیدار حسی گواهی ابتدایی بر واقعیت خارجی است که از آن حکایت می‎کند و استدلال، بهترین تبیین دلیلی است که با کمک آن، این گواه در بادی امر، تبدیل به دلیل مناسب برای باور به جهان خارج می‌شود.

نزاع درون‌گرایی ـ برون‌گرایی در معرفت‌شناسی معاصر، ابعاد مختلف روبه‌گسترشی دارد. در این مقاله تلاش می‌کنیم قابلیت‌های فلسفه‌ی صدرایی برای حضور در این گفتمان را نشان دهیم. هدف اصلی این است که با تکیه‌ی بر معرفت‌شناسی صدرایی، از نوعی درون‌گرایی دفاع کنیم که دسترسی معرفتی به مؤلفه‌های لازم برای توجیه باور را شرط محوری در نظر می‌گیرد. در این مقاله استدلال می‌شود که برای دفاع از هرگونه شناختی، نخست باید امکان معرفت بی‌واسطه و مستقیم به حالات ذهنی را پذیرفت و چنین معرفتی، از تعریف سه‌جزئی معرفت فراتر می‌رود و درون‌گرایی صرفاً با تکیه‌ی بر تقسیم معرفت به حضوری و حصولی دفاع‌پذیر می‌شود. درواقع بخشی از ابهامات موجود در جدال درون‌گرایان و برون‌گرایان، از بی‌‌توجهی به ویژگی‌های معرفت حضوری و تمایز آن از معرفت حصولی ناشی می‌شود. سپس باتوجه‌به ویژگی‌های معرفت حضوری و همچنین با تکیه‌ی بر تقسیم معرفت به بسیط و مرکب، به سه اشکال اصلی که بر درون‌گرایی وارد شده است، پاسخ خواهیم داد و برای مثال‌های نقضی که برای درون‌گرایی وجود دارد، راه‌حلی ارائه خواهیم کرد.

این مقاله به بررسی و ارزیابی مدل‌های وحدت علمِ قرن بیستم اختصاص دارد. به این منظور مدل­های وحدت علم را به دو دسته تقسیم و آنها را به طور جداگانه بررسی خواهیم کرد. نخستین دسته، مدل­هایی هستند که با تکیه برفیزیکالیسم از تقلیل­گرایییاحذف­گرایی دفاع می‌کنند.دومین دسته، مدل­هایی­اند کهبا تکیه بر روش‌شناسی به دنبال تضمینی برای وحدت علم هستند.در ارزیابیگروه نخست با تکیه بر کارهای تامس نیگل و ویلیام جیمز استدلال خواهد شد که این مدل­ها به دلیل عدم انطباق با تکثر حوزه­های هستی­شناختی فعالیت علمیناکافی­اند. تنوع روش­های پژوهش علمی و کارکرد متفاوت ارزش­های ترجیح یک نظریه در سیاق­های مختلف نیزادعای وحدت علم در مدل­های گروه دوم را تضعیف می‌کند.با این همهبرای پرهیز از نتایج زیانبار ادعای قیاس‌ناپذیری،با تکیه بر کل‌گرایی می‌توان از امکان طرح الگویی از وحدت علمدفاعکردکهامکان همکاری مشترکبین رشته‌ایرا فراهم کرده و همزمان هر گونه تلاش برای تقلیل‌گرایی یا نادیده گرفتن تکثر روش‌ها را نفی می‌کند.