جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مشاهده و درک آگاهانه ی ضرورتِ تنوّع و کثرت انسان ها، کافی نیست، بلکه مواجهه با این تکثّر و تنوّع مستلزم آنست تا از ایده های صرفاً عقلانی دست بکشیم و وارد جهان واقعی شویم. تشخیص تنوّع مسیرها و برابری انسان ها دو پیش شرط لازم برای احترام می باشند، که به ما اجازه می دهندفراتر از مشخصه های رابطه ی مبتنی بر قدرت در مدارا پیش برویم. قران کریم از اختلاف و تنوّع و تفاوت به عنوان قانونی تغییر ناپذیر در هستی تعبیر می کند، و می فرماید: « وَ مِن آیاتِهِ خَلقُ السَّماواتِ وَ الأَرضِ وَاختِلافُ أَلسِنَتِکُم وَأَلوانِکُم إِنَّ فی ذالِکَ لَآیاتٍ لِلعالِمین » روم 22 ترجمه : « و از نشانه های ( قدرت ) او آفرینش آسمان ها و زمین و اختلاف زبان ها و رنگ های شماست. قطعاً در این ( امور) برای دانشوران نشانه هاست ». زمانی که پیروان سایر ادیان همدیگر را نفی می کردند و غیر خود را نمی پذیرفتند، ( بقره 113) فرمان دگرپذیری و مدارا به عنوان هدیه ای الهی و ارزشمند خطاب به مؤمنان صادر شد. (بقره136) بنابراین مدارا و دگرپذیری یک وصف و یک وظیفه برای انسان ها و بویژه برای مسلمانان است. در سنّت و سیره ی پیامبر (ص) نیز به پیروی از قرآن قانون دگرپذیری و تسامح و مدارا اصل ثابتی است، که در تمامی مراحل زندگی ایشان شاهد آن هستیم. به محض ورود به مدینه قانونی اساسی و قراردادی اجتماعی میان مسلمانان و قوم یهود و هم پیمانانشان از مشرکین، تدوین نمود، که در آن حقوق تمامی اقوام ساکن در مدینه و اطراف آن به خوبی مشخص شده بود. مدارا و رواداری در جهان کنونی و عصر حاضر نیز جزو ضروریات زندگی انسان بر روی کره ی زمین است. اگر در گذشته سخن از فضیلت مدارا بود، اکنون سخن از ضرورت آن است؛ ضرورتی که اگر جای خود را در جوامع انسانی باز نکند، فجایع انسانی جایگزین آن می شود.

با وجود آنکه شیخ اشراق به معنای رایج کلمه، فیلسوف سیاسی نیست؛ در عین حال به دلیل اهتمام جدی اش نسبت به تعریف و تبیین جایگاه حکیم متأله در رأس هرم ریاست تامه دینی و دنیایی و نیز بواسطه ماجرای تراژیک تکفیر و قتلش (که شائبه سیاسی بودن فعالیت های وی را تقویت نموده است) مورد توجه پژوهندگان حوزۀ اندیشه های سیاسی واقع شده است. شیخ اشراق از اندیشه های حکمی فهلویون و حکمای پارس و نیز حکمت اشراقی افلاطونی متأثر و بر این باور بود که حاکمیت و ریاست به کسی تعلق می گیرد که متوغل در تأله و متبحر درحکمت بوده، صاحب کرامات و قادر به انجام خوارق عادات (مشی علی الماء و الهواء و قدرت انسلاخ روح از بدن، رؤیت فرشتگان و ...) باشد. وی دست یافتن حکیم الهی به حاکمیت و ریاست را از طریق زور و غلبه و خشونت نفی کرده، دوره ریاست او را دورانی نورانی و الهی معرفی می کند.

مغولان پیش از تشکیل امپراتوری در یک منطقه جغرافیایی فقیر و فاقد امکانات زندگی می کردند. همچنین ضرورت زندگی دامداری که مبتنی بر ییلاق و قشلاق بود مانع از یکجانشینی آنان می شد و پیوسته با هم و با همسایگان خود در ستیز بودند، آنها بیشتر بر سر تملک نواحی حاصلخیزتر از دشت سوزان و عطش زده خود مبارزاتی طولانی با هم داشتند و بنابراین، هنر و حرفه ی اصلی آنها جنگ و دزدی بود همین مساله در فرهنگ آنان تاثیر بسزایی داشته و بدیهی است عدم یکجانشینی موجب می شد تا نهادهای فرهنگی تشکیل نشود در میان مغولان آیین شمنی حاکم بود که در آن آیین علم و علم آموزی جایگاهی نداشت و بیشتر توصیه به غارت و خونریزی می‌کرد. تا زمانیکه مغولان بر این آیین بودند در ایران علاقه چندانی به امور فرهنگی نشان ندادند اما پس از آنکه مسلمان شدند تحت تاثیر این دین و آموزه های مشوقانه اسلام در تأسیس نهاد های فرهنگی دوره ایخانان داشته‌اند و همچنین وزرای مسلمان به منظور بهره مندی از ثواب اخروی ناشی از تاسیس نهادهای فرهنگی در اسلام و رقابت با وزرای همتای خود نقش بسیار برجسته ای در تأسیس و نهادهای فرهنگی این دوره داشته اند.کارگزاران مسلمان دست به اقدامات عمرانی و فرهنگی زدند بطوری که در ایام حکومت سه ایلخان مسلمان یعنی غازان، الجایتو و ابوسعید، سه نهاد فرهنگی به نام های شنب غازان، ربع رشیدی و سلطانیه تاسیس شد که در مقایسه با ایام پیش از اسلام آوردن ایلخانان قابل توجه است. پیش از این تنها یک نهاد فرهنگی به نام رصدخانه در مراغه ایجاد شد که کارکرد فرهنگی آن عمدتا در حد همان تعیین سعد و نحس ایام بود در حالیکه نهاد های فرهنگی ایجاد شده در دوره مسلمان شدن ایلخانان کارکردهای بسیار وسیع داشت.