جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله نقش وجوه اعرابی در ترجمۀ قرآن کریم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . نخست وجوه اعرابی به دو دسته تقسیم شده است: 1. وجوه اعرابی که تغییر اساسی در ترجمة آیات قرآن کریم به وجود نمی آورد. 2. وجوه اعرابیی که موجب تغییر بنیادی در معنی و ترجمة آیه می شود. آنگاه نمونه ای از نوع اول‘و نمونه ای از نوع دوم ارائه شده است . نویسنده پس از تبیین مطلب فوق به این نتیجه می رسد که: 1. تا زمانی که اختلاف در وجوه اعرابی قرآن کریم وجود دارد‘اختلاف در ترجمۀ آنها غیرقابل اجتناب است. 2. پاره ای از خرده گیریهای ناقدان ترجمه های کلام الهی نتیجۀ عدم توجه ایشان به وجوه مختلفی اعرابی است ‘وازاین رو ممکن است یک آیه مطابق وجهی که ناقدی برگزیده اشتباه و مطابق وجه دیگر صحیح باشد. 3. ما اگر بخواهیم امانت در ترجمۀ کلام الهی را رعایت کنیم باید یک آیه را مطابق همۀ وجوه اعرابی گفته شده ترجمه نماییم‘ویا دست کم به وجه اعرابی برگزیده خود اشاره کنیم.

رساله ای که پیش رو دارید,باموضوع«الحوار فی القرآن الکریم/گفتگو در قرآن کریم«, تحقیقی است که تااکنون در دانشگاههای ما مورد بررسی قرار نگرفته ولازم بود مورد بررسی علمی قرار گیرد,به همین دلیل دراین چکیده به نکته هایی که درمورد گفتگو در قرآن به آن دست یافته ایم, اشاره می شود. 1-گفتگوهای قرآن به فصلها ومبحثها وقسمتهایی که در رساله موجود می باشد,تنظیم شده است. 2-گفتگوهای قرآن را برای اوّلین بار به گفتگوی مستقیم, غیر مستقیم, دوجانبه,چند جانبه,پاسخ از طرف مخاطب, بامشارکت شخص سوّم وگفتگوهای آموزشی وغیره تقسیم کرده ایم. 3-به برکت هدایت قرآن کریم,به بعضی از صنعتهای بلاغی که اصطلاح آن در کتابهای بلاغت موجود نبود رَه یافتم وآن را به فنون بلاغت إضافه نمودم, مانند: تناسب وهماهنگی در گفتگوهای قرآن, مشابهت لفظی ومعنوی آخر سوره وأوّل آن یا أوّل آیات گفتگو وآخر آنها. 4-همچنین برخی از صنعتهای بلاغی را ازآیات گفتگو استنباط وتطبیق کرده ام که اصطلاح آن در کتابهای بلاغت موجود می باشد, ولی علمای بلاغت شاهدی از آیات گفتگو برای آنها نیاورده اند. 5- در پایان این رساله نگرش جدیدی در مورد گفتگوهای قرآن کریم, موضوعات, اهداف, انواع وبلاغت آن ارائه می کند وصرف نظراز مطالب اختصاصی آن,صِرف جمع آوری آیات گفتگو راه رابرای پژوهشهای بعدی در گفتگوهای قرآن وارتباط آنها بایکدیگر باز می کند.

زبان به عنوان ابزار اصلی ارتباط میان انسان ها، پدیده ای است آوایی/ صوتی با ویژگی های خاص که آن را از دیگر نمادهای غیرزبانی متمایز می سازد. از این منظر بایستة نخست پژوهش علمی در هر متن ادبی، بررسی آواهاست؛ زیرا آواها واحدهایی جداگانه هستند که از آنها هزاران کلمه و با معانی مختلف پدید می آید. قرآن کریم که بی چون و چرا، والاترین متن ادبی ابداعیه است، تمام توانایی های آوایی کلمات را به ویژه در دو سویة تصویرپردازی و تنغیم به کار برده است. این کاربست با هدفِ بیشترین و عمیق ترین تأثیر بر «گیرنده» صورت گرفته است؛ در نتیجه آوا در قرآن چهره ای متمایز در هماهنگی هنری، نمودی از تصویرپردازی معانی قرآن و نشانة اعجاز اسلوبی و بیانی والای آن به شمار می رود. از این روست که هر کلمه از قرآن و بلکه هر حرف و آوای آن در بهترین جای ممکن قرار گرفته است؛ همچنانکه تأثیر قرآن بر سامعه نیز به شیوه ای یکسان و یکنواخت نیست، بلکه بر حسب موضوعات مختلف، تنوع می یابد. در نتیجه گاه چنان نسیم آرام است و گاه چنان توفان توفنده، گاهی نیز نه این و نه آن است. پس آهنگ قرآن با دگرگونی معانی، تغییر می یابد. از این خاستگاه است که خداوند دستور داده است قرآن به بهترین وجه خوانده شود: ?وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً? (مزمل:4). بر این اساس و برخاسته از آیة شریفة?أفَلایَتَدَبَّرونَ الْقُرْآنَ..?(محمد:47). این پژوهش با هدف تبیین ارزش معنایی دقیق آواها، نشان دادن جایگاه آنها در اعجاز قرآن و توانایی منحصر به فردشان در ابلاغ پیام سامان یافته است. روشی که این پایان نامه برای رسیدن به این منظور در پیش گرفته است، بهره گیری از داده های دو دانش معناشناسی و آواشناسی و کاربست آن برای تبیین متن معجزه گون قرآن در سطوح مختلف معناشناسی آوائی آن است. این تحقیق، به بررسی «معناشناسی آوائی در قرآن کریم» در چهار سطح می پردازد. چهار سطحی که متن قرآن را تشکیل می دهد و ساختار آوائی منحصر به فرد قرآن بر آنها استوار شده است. این چهار سطح عبارت است از: 1- حروف یا صامت ها 2- حرکات یا مصوّت ها 3- الفاظ یا کلمات 4-ترکیب هایا آهنگ شاید از مهم ترین نتایجی که رسالة حاضر بدان دست یافته است، بتوان موارد ذیل را برشمرد: 1- در ابراز معنی، میان سویة بیانی و آوایی رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد؛ و ساختار چهرة هنری جملات قرآن بر پایة درآمیختگی چهره بیانی با سویة آوایی و آهنگین آن است. 2- حتی کوچک ترین واحد آوایی در قرآن کریم ارزش معناشناختی دارد و می تواند موضوعی پژوهشی باشد؛ چرا که هر آوا در این کتاب گرانقدر درست در جایی که باید باشد قرار گرفته و آوایی دیگر نمی تواند جایگزین آن شود. 3- قرآن کریم از منظر آواها، کلمات و ترکیب هایش معجزه است؛ چرا که نه در معانی و نه در کلمات آن «باطل در حال و آیندة آن راه ندارد»؛ زیرا «فرودآمده از سوی فرزانه ای ستوده است.» ? لا یَأتیهِ الباطِلُ مِن بَینِ یَدَیهِ وَلا مِن خَلفِهِ تَنزیلٌ مِن حَکیمٍ حَمیدٍ? ( فصّلت/42).

در هر زبانی، هر لفظی برای چیز معین و معنای مشخصی وضع شده است. و هر لفظی معنای خاصی دارد که بر آن دلالت می کند. و البته در هر زبانی الفاظی وجود دارد که بر یک معنا دلالت دارند، و یا از نظر معنی قریب المعنی هستند که چنین الفاظی مترادف تلقی شده است. آنچه به عنوان مترادف تلقی شده است یا در اصل دو واضع مختلف داشته اند یعنی از دو لهجه، و یا دو زبان مشتق شده اند مانند کلمات أقسم و حال ف و یا بعث ا رس ل که در اصل از دو لهجه متفاوت هستند، و یا اینکه صفاتی هستند که جایگزین اسم شده اند و در زبان به عنوان اسم کاربرد دارند کلمه السیف اسم است و کلمات صارم، و م ه ن د صفات آن هستند که جایگزین آن شده اند. بنابراین ترادف الفاظ در زبان و خصوصا در قرآن کریم که کلامی است در حد اعلای بلاغت و فصاحت شبهه ای بیش نیست. میان این الفاظ قریب المعنی و به ظاهر مترداف مانند کلمات جاء و أتی، الاجر و الثواب الالاء و النعم فروق دقیقی وجود دارد که تنها اهل فن و علمای لغت از آن مطلع هستند. بررسی لغات مترادف قرآن کریم و رفع شبهه مترادف در قرآن کریم امری ضروری است که تا حد توان در این پایان نامه به آن پرداخته ایم./

به بحث درباره اعراب و مباحث نحوی تعدادی از لغات نهج البلاغه از نامه اول تا شصتم پرداخته است. نویسنده از هر نامه تعدادی از لغات را که به لحاظ نحوی دارای وجوه مختلف و نتیجتا معانی مختلف دارد انتخاب کرده و با مراجعه به شروح معتبر نهج البلاغه و بر طبق قواعد نحوی، آنها را بررسی کرده است. در بسیاری از موارد، نظرات شارحان درباره وجوه نحوی و اعرابی آن لفظ نیز ذکر شده است. در ملحقات این پایان نامه 115 مورد اختلاف در کلمات متن نهج البلاغه ترجمه فیض الاسلام با ترجمه تصحیح دکتر صبحی صالح آمده است.

نامه های 61 تا آخر نهج البلاغه را بررسی و کلمات و عبارات مشکل آن را توضیح داده و تحلیل کرده است. وی در این کار، به شرح های معتبر نهج البلاغه و مراجع نحوی و اعرابی مراجعه کرده است.

تبیین موارد مشتبه اعراب درگفتار و نوشتار پیشوایان دین نقش اساسی دربهره گیری درست از مفاهیم والای آنها دارد و این امر همواره مورد توجه دانشمندان اسلامی بوده و هست و نظر به اینکه نهج البلاغه پس از قرآن کریم از معتبرترین مراجع اسلامی به شمار می رود و مشتمل بردقائق اعرابی و درخور تامل و بحث و بررسی می باشد اینجانب موضوع پایان نامه خود را بررسی و تبیین اعراب بخشی از نهج البلاغه قرار دادم زیرا گرچه برخی از شارحان به اختصار اشاره ای به این موضوع داشته اند ولی هیچکدام به طور دقیق و مفصل و مستقل به این مهم نپرداخته اند و قصدما در این پایان نامه ارائه مواردی است که با نگاه نخست نظر قاطعی در مورد اعراب آن نمی توان داد، که پس از مراجعه به شروح مختلف نهج البلاغه و نقل و احیانا" نقد آراء شارحان و نیز مراجعه به کتابهای معتبر نحوی و اعراب قرآن و تفاسیر و ذکر شواهد شعری ، وجه یا وجوه صحیح اعرابی ، این موارد تبیین گردیده است ، انشاءالله که این کار قدمی باشد هرچند کوچک در راه شناخت هرچه بیشتر نهج البلاغه و اعتلای فرهنگ اصیل اسلامی .

در این پایان نامه مشکلات اعراب بخشی از خطبه های نهج البلاغه مورد بحث قرار گرفته است و قصد ما ارائه مواردمشکل اعرابی بوده که به آسانی نمی توان نظری قاطع در مورد اعراب آن داد زیرا ممکن است در مورد یک لفظ یاعبارت چندین وجه اعرابی صدق کند و در نتیجه دارای چندین معنا باشد . از این رو شناخت وجه صحیح اعراب ومفهوم درست کلام نیازمند بررسی و تحقیق است مسئله اعراب از دیر باز مورد توجه بزرگان ادب و تفسیر بوده است و کتب زیادی در مورد اعراب قرآن تألیف شده است ضمن اینکه برخی از مفسرین هم در ضمن تفاسیر خود وجوه اعرابی را هم ذکر کرده اند. اما در موردنهج البلاغه کار اساسی و مستقلی صورت نگرفته هر چند برخی از شارحان با اختصاص دادن بخشی کوتاه از شرح خودو یا در ضمن شرح تا حدودی به این مسئله پرداخته اند ما در این رساله بر آن شدیم که این موضوع را بطور مستقل مورد بررسی قرار دهیم تا بتواند مورد استفاده طالبان دریای بی کران علم علی (ع ) قرار گیرد روش کار بدین صورت بوده که ابتدا موارد مشکل اعرابی مشخص شده ، سپس با مراجعه شروح نهج البلاغه اگر درمورد اعراب آن نظراتی وجود داشته ، آن نظرات نقل شده ویا یکی از آنها ترجیح داده شده و یا با استناد به کتب نحوی و شواهد قرآنی وجه دیگری پیشنهاد شده است و اگر شارحان در مورد آن نظری نداده اند با استفاده از کتب نحوی وقوانین نحو و یافتن موارد مشابه در قرآن و استفاده از کتب اعراب قرآن وجهی در مورد آن پیشنهاد شده است با این امید که توانسته باشیم قدمی هر چند کوتاه در جهت احیای کلام معصومین برداشته باشیم