جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بخش مهمی از تلاش‌های محققان در پژوهش‌های مدیریت اسلامی، براساس پژوهش‌های کیفی و مبتنی‌بر اسناد و متون دینی است. همان‌گونه که پژوهش‌های کمّی با روایی و پایایی ارزش علمی پیدا می‌کنند، پژوهش‌های کیفی نیز نیازمند عناصر اطمینان‌بخش هستند که توانایی اعتباریابی و اعتمادسازی را داشته ‌باشند. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی، مستند به دانش اصول ‌فقه و فلسفۀ ‌اسلامی، به شناسایی عناصر اصلی اعتباریابی و اعتمادسازی در پژوهش‌های مدیریت اسلامی پرداخته است. یافتۀ اساسی این پژوهش شناسایی چهار عنصر استناد دینی، انسجام و هماهنگی، مطابقت با واقعیت و کارآمدی، به‌عنوان معیار اصلی در پژوهش‌های مدیریت اسلامی است. هر یک از این عناصر دارای سنجه‌ها و ملاک‌هایی برای پایش عناصر اصلی هستند که محقق می‌تواند با استفاده از آن‌ها، نسبت‌به ارزشمندی پژوهش اطمینان حاصل کند.

دانش رفتار سازمانی با مطالعه پدیده‌های انسانی در سازمان، درصدد بهبود روند فعالیت‌ها است. اندیشمندان روش‌های متعددی را برای تحقیق رفتار سازمانی تاکنون شناسایی کرده‌اند. یکی از این روش‌ها، «تحلیل گفتمان» یا «تفاوت‌ها در معانی» است. در این روش محققین تلاش دارند که با به کارگیری تکنیک‌های متعدد ویژگی‌ها و خصوصیات تاریخی چیزهای گفته شده و چیزهای ناگفته را در سازمان شناسایی کنند. با مطالعه‌ی یافته‌های محققین در این حوزه که بیشتر متاثر از تفکر هرمونتیک است؛ مشاهده می‌شود که این روش، به جای روشنگری برای کاربران، مسیر ابهام را نشان می‌دهد. این در حالی است که آموزه‌های دانش اصول فقه می‌تواند راه‌گشای مناسبی برای شناسایی «تفاوت‌ها در معانی» باشد. این موضوع در مطالعات مدیریت و سازمان، مورد توجه قرار گرفته است. در این تحقیق تلاش شده است از روش تحلیلی – توصیفی استفاده شود. بر این اساس، با شناسایی مفاهیم مرتبط در حوزه تحلیل گفتمان و اصول فقه، به توصیف آنها پرداخته شده و سپس با تحلیل‌های عقلی، راه‌حل‌های موثر شناسایی شده و تطبیق‌های مناسبی بین گزاره‌های دانش علم اصول فقه و تحقیق در رفتار سازمانی ارائه شده است.

طبیعت انسان داراى دو ساحت متمایز و مرتبط یعنى شناخت و رفتار است. انسان موجودى است که ابتدا مى شناسد و سپس اقدام مى کند و هر چه شناخت او بهتر باشد، کردار او از خطا در امان تر است. مفهوم کار در فرهنگ اسلام داراى نگرش متمایزى از دیگر فرهنگ هاست به گونه اى که پیروان این مکتب کار را یک وظیفه مى دانند که منافع دنیوى و اخروى آنان را تأمین مى کند. تعهد کارى نوعى تمایل عاطفى مثبت نسبت به رعایت حقوق دیگران در قالب قواعد اخلاقىِ پذیرفته شده در کار است. دست یابى به تعهد کارى در کارکنان، ارزش افزوده اى است که سازمان را تعالى مى بخشد و منابع انسانى را در روال معقول و هدفمند به پیش مى برد. تعهد داراى سه بعد هنجارى، عاطفى و مستمر است که شناخت آنها در ترویج تعهد نقش بسزایى دارد. تعهد کارى در سازمان نشانه هاى فراوانى دارد که شناخت و تبیین آن براى کارکنان موجب شکل گیرى ساحت شناختى کارکنان است. برخى از این نشانه ها عبارت اند: اصل انجام گرفتن کار، مفید بودن کار، سرعت عمل در کار، محکم کارى، و گشاده رویى در کار. تقویت این نمودها توسط مدیران، موجب تقویت تعهد کارى در سازمان مى گردد.

شناخت پدیده‌ی سازمان و حل مسائل آن، نیازمند شکل‌گیری بنیادهای فکری و مبانی اساسی دانش سازمان و مدیریت است. شناخت عنصر انسانی در سازمان و مدیریت، نیازمند شناخت مبانی متعددی است که در این مقاله تلاش شده است برخی از آنها تبیین گردد. جهت‌گیری این پژوهش بنیادی و از نظر هدف اکتشافی است. گردآوری اطلاعات نیز بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته است. روش پژوهش به کار گرفته شده در این پژوهش تحلیل محتوای کیفی است. که با ایجاد داده‌های محاسبه‌پذیر آغاز و سپس به استنتاج پدیده‌ها، پرداخته و در نهایت به روایت‌گری پژوهش انجام شده است. در این پژوهش سه دسته از مبانی انسان‌شناختی با عنوان مبانی فلسفی، مبانی تجربی، و مبانی دینی مورد شناسایی قرار گرفت. بر اساس نتایج این پژوهش، مدلی برای شناخت انسان، که در رفتار سازمانی موثر است شناسایی گردید. در این پژوهش تنها به نُه مبنای انسان‌شناختی توجه شد و کاربرد آنها در رفتار سازمانی نشان داده شده است.

يکي از موضوعات بنيادي در همة علوم، مطالعه و شناسايي شيوه‌ها و ابزارهاي شناخت است. شناسايي ابزارهاي معرفت و شناخت در دانش مديريت اسلامي، موضوع اصلي اين مقاله است. با تحليل حس، خيال، و عقل که منابع اصلي علم حصولي براي معرفت بشري است. مي‌توان شيوه‌ها و ابزارهاي شناخت را در علوم انساني، به ويژه دانش مديريت مورد شناسايي قرار داد. در اين تحقيق که با روش تحليلي توصيفي صورت گرفته است، شيوه‌ها‌ي عقلي، تجربي، وحياني، شهود، مرجعيت، و شيوع، براي دانش مديريت اسلامي مورد شناسايي قرار گرفته‌اند. رتبه‌بندي اين ابزارهاي شناخت و حل تعارض آنها با تأکيد بر دانش مديريت و سازمان نيز مد نظر بوده است. اين شش ابزار شناخت، در سازمان و مديريت کاربرد داشته و براي شناسايي پديده‌هاي سازمان و مديريت مورد نياز است. در بررسي اين ابزارها، اين نتيجه اساسي به دست مي‌آيد که ابزارهاي مورد استفاده در «دانش مديريت اسلامي» گسترده‌تر و جامع‌تر از ابزارهاي مورد توجه «دانش مديريت» است. از‌اين‌رو، ابزارهاي شناخت در دانش مديريت اسلامي، مي‌تواند گسترة بيشتري از پديده‌هاي مرتبط با سازمان و مديريت را در معرض شناخت قرار دهد.

سکوت سازمانی از مباحث نوظهور در حوزه اخلاق و مدیریت رفتار سازمانی است. بیشتر نوشته‌های موجود، نادرستی اخلاقی آن را مفروغ‌عنه گرفته، درصدد تحلیل علل و عوامل آن برآمده‌اند. نوشتار حاضر ضمن نادرست دانستن آن پیش‌فرض و با الهام از «روش فرایندی اکتشاف نظریه اسلامی»، به دنبال اکتشاف حکم اخلاقی آن از نگاه اسلام است. دستاوردهای تحقیق نشان می‌دهد سکوت سازمانی به خودی خود نه خوب است و نه بد؛ بلکه «حسن فعلی» آن منوط به این است که 1. در خدمت اعتلای جامعه اسلامی و عزت مسلمین باشد؛ 2. از روی دوراندیشی پارسایانه صورت گیرد؛ 3. با اصل مشورت‌دهی و مشورت‌گیری منافات نداشته باشد؛ 4. با مسئولیت‌پذیری تعارض نداشته باشد؛ 5 همچنین هنجارهای کلانی مثل «عدالت»، «ظلم‌ستیزی»، «اعانه بر بِرّ» و «پرهیز از اعانه بر ِاثم» را نقض نکند. و درصورتی از «حسن فاعلی» و درنتیجه «حسن اخلاقی» برخوردار خواهد شد که به هدف قرب الهی و انجام وظیفه دینی صورت گرفته باشد.

مدیران فرهنگی مدیرانی هستند که به تناسب جایگاه های گوناگون شغلی در سازمان ها، عهده دار فعالیت های فرهنگی کشور هستند. اینان در سطوح راهبردی، پشتیبانی و یا اجرایی مشغول فعالیت اند. مدیران جامعة اسلامی باید تلاش کنند که با استفاده از قرآن کریم، توانایی های خود را برای ادارة سازمان ها افزایش دهند. از آموزه های قرآن کریم استفاده می شود که این مدیران باید مهارت های متعددی را دارا باشند تا بر اساس آنها، به ادارة فرهنگی جامعه بپردازند. هدف این پژوهش، شناخت مهارت های مدیران از نگاه قرآن است. روش تحقیق «تحلیلی – توصیفی» بوده و با اتکا به برداشت های تفسیری و استنباطی از کتب تفاسیر قرآن صورت گرفته است. در این تحقیق، تلاش شده است با بهره گیری از یافته های دانش مدیریت، مهارت های مدیران فرهنگی از قرآن کریم استنباط گردد. در این تحقیق، مهم ترین مهارت های مدیران فرهنگی، یعنی «هوش فرهنگی»، «تنوع فرهنگی»، «رهبری فرهنگی»، «تفکر راهبردی فرهنگی»، تحقیق و بررسی شده است.

پیش بینی آینده یکی از دغدغه های همیشگی بشر بوده است. امروزه با پیشرفت دانش، ترکیب علوم گوناگون این امکان را به بشر داده است که با استفاده از دانش، مسیر زندگی آینده را طراحی کند. شریعت مقدّس اسلام با بهره مندی از منابع غنی، می تواند شیوه ها و منابع آینده پژوهی را غنا ببخشد. دانشمندان مسلمان با تأمّل در موضوعات مرتبط با آینده پژوهی، مانند زندگی جاودان اخروی، عصر ظهور، قضا و قدر، و پیش بینی های بیان شده در روایات دینی، فصل جدیدی در این دانش ایجاد کرده اند. تبیین آیندة انسان در امتداد زندگی جاودان اخری، از تفاوت های اساسی بین آینده پژوهی اسلامی با آینده پژوهی های متداول است. تبیین تفاوت های آینده پژوهی طراحی شده به وسیلة بشر، با آیندة قطعی وعده داده شدة عصر ظهور از مهم ترین تلاش های علمی دانشمندان این حوزه است. تعمیق تفکر آینده پژوهی نیازمند تبیین رابطه با موضوع «قضا و قدر» است؛ به گونه ای که انسان نقش خود را در تدوین قضا و قدر الهی بداند. همچنین یکی از مسائل مطرح در منابع اسلامی، روایات معتبری است که بخشی از آینده را برای بشر پیش بینی کرده است. این روایات سختی پیش بینی آینده را از دوش بشر برداشته، اما اقدام ها و طرح ریزی برای آینده را بر دوش او نهاده است. آمادگی حوزه های علمیه برای تأمّل در این عرصه ، بستر مناسبی برای تحوّلات در پیش رو فراهم خواهد کرد.

انسان موجودی تصمیم گیر است. تصمیم گیری یعنی حل مسئله و انتخاب راه حل. مدیران برای تصمیم گیری و چاره جویی مسئله، باید مقدماتی فراهم آورند تا بتوانند موضوع را بشناسند و سپس آن را حل کنند. برخی از این مقدمات آگاهانه برگزیده میشوند و برخی دیگر بدون توجه به کار میروند. انسان ها تحت تأثیر عوامل تربیتی و شناختی در دوران زندگی برداشت هایی در ذهن خود جای میدهند و به هنگام تصمیم گیری، به طور طبیعی از آنها استفاده میکنند. مدیران آگاه با جاسازی اطلاعات واقعی و ارزنده و چینش مناسب آن میتوانند شرایط را برای تصمیم گیری بهتر خود فراهم سازند. نگرش ها با هدایت ذهن مدیران، آنان را در پیمودن فرایند تصمیم گیری همراهی میکند. نگرش های مدیران میتواند در همة مراحل تصمیم گیری نقش بیافریند. نقش آگاهیهای هستیشناسانه و انسان شناسانة مؤثر در تصمیم گیری، در این مقال در کانون توجه است. مدیران مؤمن با داشتن این آگاهیهای ضمنی بهتر میتوانند در رویاروی مسائل قرار گیرند. در این مقاله با تحلیل مفهوم نگرش و تبیین مراحل تصمیم گیری، تلاش شده است که با استفاده از منابع اسلامی تأثیر نگرش ها بر تصمیم گیری بررسی شود.

ارتباط هر فرد با خودش ارتباط «درون فردی» نام دارد. تبیین مفهوم «خود»، حقیقت انسان و ضرورت شناخت خود می تواند به فهم دقیق تر مفهوم «ارتباط درون فردی» کمک کند. ارتباط با خود، کارکردهای فراوانی، از قبیل افزایش اعتماد به نفس، خود کنترلی، وجدان کاری و خود شناسی کارکنان در سازمان را به همراه دارد. خودشناسی کارکنان، که یکی از عوامل افزایش بهره وری است، از طریق ارتباط با خود و مراحل آن - یعنی مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاتبه نفس - به شکوفایی می رسد. رابطة بین خودشناسی و ارتباط مؤثر با خود یک رابطة دوری فزاینده است؛ بدین معنا که موفقیت و شکست در هر یک، مستلزم موفقیت و شکست در دیگری است. از منظر اسلام، مهم تر از اصل این نوع ارتباط، جهت گیری آن است. برای اینکه انسان بتواند ارتباط مؤثری با خود برقرار کند، لازم است خود را به خوبی بشناسد تا جهت گیری این ارتباط به سوی نیل به کمال و سعادت او باشد. با توجه به تصویری که قرآن کریم از انسان ترسیم می کند، سمت و سوی ارتباطات درون فردی از منظر اسلام، باید به سویی باشد که انسان را تافتة جدا بافته ای از خالق خود نبیند و بتواند او را هر چه بیشتر به خالق و مبدأش نزدیک کند.