جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگرچه با فقدانِ تک‌نگاری‌های مهدویِ متقدم، سابقه‌ و اصالتِ پاره‌ای از آموزه‌های امامی چون غیبت، با انتقادهایی روبرو شد، اما بازسازیِ آن آثار، می‌تواند بخش‌هایی از میراث حدیثیِ عصر حضور را دردسترس قرار دهد. محمد‌بن‌جمهور(154-256ق) از ملازمانِ امام هشتم با نگارشِ کتابی سترگ با عنوان الملاحم، سهم قابل اعتنایی را در ثبت و انتقال میراث حدیثیِ مهدویت و غیبت به نسل‌های بعدی داشته است. این اثر اگرچه همینک مفقود است، اما توسط دو تن از شاگردان او، به مدارسِ حدیثیِ قم و بغداد راه یافت. همین نکته فرضیه امکانِ بازسازیِ این اثر را در پی دارد. پژوهش در آثار موجودِ مدرسه قم و بغداد در سده چهارم، 42حدیث از این اثرِ سترگ را در دسترس قرار می‌دهد. مطالعه‌ی این احادیث نشان می‌دهد که اندیشه غیبت و آموزه‌های فرعی مرتبط با آن با بسامد قابل ملاحظه‌ای در زمانِ حضور امامان مورد توجه بوده است. زیرا افزون بر 5 حدیثِ صریح در بابِ غیبت و پاره‌ای از فرعیات آن، احادیثِ قابل اعتنای دیگری نیز در باب امامت گزارش شده که مجموع آنان تأکیدِ دیگری بر غیبت صاحب الامر است. مهم‌ترین دستاورد متن حاضر افزون بر بازسازیِ یک اثرِ حدیثی مفقود، پاسخ‌گویی به شبهه‌ی فقدان مستنداتِ آموزه غیبت در عصر حضور است.

محور اصلی این پایان نامه فهرست بندی و موضوع بندی دو اثر برجسته و گرانسنگ ابن سینا است. بخش الهیات نجات و مقاله 10 - 9 الهیات شفا در بردارنده مسائل پیچیده و دقیق دارد که فهم و درک آنها نیاز به صرف ساعت ها، مطالعه، بررسی و پژوهش دارد.الهیات نجات دارای دو مقاله است. مقاله اول 21 فصل و مقاله دوم 41 فصل است. مقاله نهم و دهم شفا نیز هرکدام چند فصل دارد. که موضوع اصلی آنها حول مسائل و مباحث الهیات است و بخش هایی از این دو کتاب عینا تکرارشده است و کاملا یکسان نگاشته شده اند.ارزش علمی و دستاورد پژوهشی ومجموعه های فهرست بندی شده بر فرهیختگان و دوست داران حکمت و دانایی معلوم و روشن است.تعامل سریع و آسان مخاطب و پرسشگر با اندک تأملی از طریق حروف الفبا با برجستگی مفهوم یا واژه خاصی برقرار می شود و تصنیفات این فیلسوف بزرگ با مضامین عقلی و فلسفی صرف سهمی سترگ در ساختار فهم بشر و رفع حیرانی ها و سرگردانی های اعتقادی و فکری خواهد داشت.مهمترین مسئله پس از فهم مطلب و محتوا دسته بندی و گزینش عنوان مناسبی است که در نگاه اول با یک عنوان کلی و سپس با عناوین کوچکتر ابهامات را مرتفع می سازد . در چارچوب حروف الفبا موضوعات پراکنده به صورت منظم و دقیق به بند کشیده می شوند چینش منطقی عناوین انتقال به پاسخ را سریع تر مقدور می کند و امکان درک سخن را برای خواننده مهیا می سازد و فرصت می دهد تا مرزها و حدود موضوع و بحث به خوبی تصویر شود.

به ‌رغم تفاوت‌های مبنایی در پاره‌ای از مباحثِ مربوط به امامت و باورداشتِ قائمیت میان امامیان و زیدیان، گزارش‌های در دسترسْ از همگراییِ در خور توجه این دو گروه حکایت دارد. این همگرایی که در عصر غیبت با تدوین جوامع حدیثی و آثار اختصاصی از سوی مؤلفانِ امامی، بروز و ظهورِ بیشتری یافت_ از سوی پاره‌ای از خاورشناسان_ به عدم اصالت و فقدان مستنداتِ تاریخی در عصر حضور متهم شد. بی‌گمان، بازسازیِ آثارِ مفقود شدهٔ متقدمان زیدیه و درنگ در گزارش‌های بازسازی شده با هدف سنجشِ همگرایی پیش‌گفته و پاسخ به انتقاداتِ یادشده سودمند است.‌ ابو سعید رواجنی_ عالمِ زیدی عصر حضور _ با نگارش آثارِ اختصاصی در مهم‌ترین مباحثِ امامت و مهدویت، نقشِ قابلِ اعتنایی را در انتقال میراث حدیثیِ زیدیه به جوامع علمی سده‌های بعد داشته است. بازسازیِ تک‌نگاری او با عنوانِ أخبار‌ المهدی، افزون بر آن‌ که از وجود پاره‌ای از مهم‌ترین باورهای امامتی و مهدویتی امامیه در عصر حضور حکایت دارد، از همگرایی زیدیان متقدم و امامیانِ سلف نیز سخن می‌گوید. حصرِ شمار امامان؟عهم؟ به دوازده تن، نَسَب ایشان، غیبت طولانی قائم و تولّد مخفی او، از مهم‌ترین فوائد کلامیِ بازسازیِ این اثر است.

فزاری، محدث سده‌ی سوم بغداد، جایگاه قابل اعتنایی در انتقال میراث حدیثی امامیه به سایر مدارس آن دوران، در مباحثِ کلامی، به ویژه در مساله مهدویت و غیبت دارد. وی از سوی پاره‌ای از رجالیانِ متقدم به کذب و غلو متهم شده و استثنای او از أسانید نوادر الحکمه، در کنار معضلات دیگر، قول به ضعف او را شهرت بخشیده است. این امر در حالی است که او از توثیقات عام و خاصِ قابل اعتنایی نیز بهره‌مند است. همین تشتت آراء درباره‌ی او، و اهمیت گزارش‌هایِ فزاری در مباحث کلامی، شناختِ دقیق‌ترِ شخصیتِ رجالی او را ضرورت می‌بخشد. ناتمامی قریب به اتفاق ادله‌ی ضعف او، در کنار شواهد دردسترس از صحت مذهب و حُسن حال وی، قول به ضعف او را با انصراف جدی همراه می‌کند. کثرت روایت اجلای امامیه از او در کنارِ توثیقِ مباشران وی و آگاهی معدّل از تضعیفات مربوط به او، قول به وثاقت او را رجحان می‌دهد.

در پژوهش پیش رو، مسئله اصلی تحلیل اثر گزاری آموزه های اسلامی بر مسئله جاودانگی نفس، مطابق با دیدگاه محقق طوسی و ملاصدرا و در پی آن نمایان ساختن میزان همراستایی انظار با منابع دینی در این خصوص است. از نگاه آموزه های اسلامی معادِ نفوس از باورهای مسلّم در دین مقدس اسلام است و در آیات و روایات، به ابعاد گوناگون این مسئله، تأکیدهای فراوانی شده است. اثر گزاری آموزه های اسلامی در بحث جاودانگی نفس را می توان در چهار زمینه ملاحظه نمود: نخست، از حیث اصل بقاء نفس؛ دوم، معاد روحانی؛ سوم، معاد جسمانی و چهارم، خلود و ابدیت نفس است. مباحث این پژوهش که با شیوه اسنادی ـ تحلیلی به سامان رسیده، حائز یافته هایی بدین شرح است: هرچند که مطابقت و تأثّر مباحثِ محقق طوسی و ملاصدرا از آموزه های اسلامی در بحث جاودانگی و بقاء نفوس، به طور اساسی مشهود می باشد؛ اما ادله ملاصدرا بر اثبات بقای تمام نفوس با مدعایش سازگار نیست. مطلب دیگر اینکه، تحقیق در دیدگاه این دو اندیشمند، هر چند عدم تأثیر پذیری از آموزه های اسلامی در مسئله معاد روحانی را روشن می سازد؛ اما در مسئله معاد جسمانی و بحث خلود نفس، آموزه های اسلامی کاملا بر نگرش محقق طوسی اثر گزار بوده و موجب شده است که دیدگاه محقق طوسی در زمینه معاد جسمانی و خلود همسو با آموزه های اسلامی باشد، به گونه ای که محقق، اساسا بر مبنای آموزه های اسلامی، معاد جسمانی را اثبات کرده است. ملاصدرا نیز در اصل پذیرش معاد جسمانی، از آموزه های اسلامی متأثر است و تبیین و تحلیلی جدید و کاملا ابتکاری را مبتنی بر اصول متعدد برای اثبات کیفیت معاد جسمانی مطرح ساخته است. در رابطه با خلود نفس، هر چند که در اصل این بحث دیدگاه ملاصدرا متأثر و همساز با آموزه های اسلامی است؛ اما در تحلیل علمی جاودانگی عذاب کفار در جهنم، دیدگاه ملاصدرا با ظاهر آموزه اسلامی ناسازگاری وجود دارد، هرچند نظر نهایی ایشان، مبنی بر دوام عذاب بر کفار در جهنم، حکایت از أثر گزاری آموزه های اسلامی بر دیدگاه ایشان در این مسئله است.