جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شيخ شهاب الدين مي گويد وقتي جمعي دوستان از معراج از من سوال كردند و من بر آن شدم كه درين باره مطلبي بياورم و از آنجا كه « وضع اسرار با جاهل خطاست كتم معاني با عالم و عاقل خطا » . پس او بمدح مجلس عالي يعني شاه زمان مي پردازد و مي گويد بدين زمان مي شود آنچه گفت گفت. لذا برين منظور بر آن ميشود كه اسرار نهاني را باز گويد و براي اينمطلب مسأله رسالت و نبوت را پيش مي كشد باحل اين مسأله به بحث معراج و اينكه معراج چيست مي پردازد و او اين سفر نفساني را با جملاتي كه پيغمبر گفته شرح و توضيح مي دهد. «عبدالله انوار» همان كه اكثرا از ابن سينا دانسته اند و نسخه هاي آن بسيار است. آغاز كتاب: بسمله، سپاس خداوند آسمان و زمين را و ستايش دهنده جان و دين را ودرود بر پيغمبر برگزيده او. انجام كتاب: و از رمزهاي اين كلمات جز عالم ذوق نيابد و استغفر و الله عن الخطاء و الزلل قولا و فكراً و الحمدلله رب العالمين.

این کتاب، مشتمل بر متن کتاب «حکمة الاشراق» اثر «شیخ شهاب‌الدین یحیی سهروردی» به زبان عربی است. اثر حاضر که مجلّدی از مجموعة «الحکمة الإشراقیه» است، با هدف آشنایی بیش‌تر مخاطب با اندیشه‌ها و افکار فلسفی «سهروردی» و نظریات بدیع وی در حکمت شیعی به چاپ رسیده است. کتاب، مشتمل بر دو پیشگفتار دربارة «سهروردی» و اندیشه‌ها و آثار وی، بخش «از پیله تا پرواز» در شرح زندگی «سهروردی»، معرّفی آثار وی و متن کتاب «حکمه الاشراق» است که «حکمه الاشراق» خود از سه مقاله با عنوان‌های فی المعارف و التعریف، و فیها ضوابط سبعه؛ فی الحجج و مبادئها؛ و هی تثقل علی ضوابط و فی المغالطات و بعض الحکومات بین احرف اشراقیه و بین بعض احرف المشادئین تشکیل شده است.

در نیمه نخست سده هفتم نیز شهاب الدین عمر سهروردی به دستور الناصرلدین اللّه عباسی (۵۷۵ ـ۶۲۲) با انگیزه دینی ـ سیاسی به ستیز با فلسفه و فلاسفه پرداخت و کتابی با نام رشف النصائح الایمانیة فی کشف الفضائح الیونانیة تألیف کرد.

پرسش از چیستی نفس و مباحث نفس از دیرباز فلاسفه را به خود مشغول داشته است. از این روی هرکدام بر اساس مبانی فکری خویش و با توجه به یافته‌های علوم رایج زمان خود تلاش نموده‌اند تا پاسخی در خور و شایسته به آن پرسش‌ها بدهند. سهروردی و ملاصدرا نیز از این امر مستثنی نیستند از این جهت بخش قابل توجهی از آثار این دو فیلسوف به بررسی، تبیین و تحلیل نفس و مسائل آن اختصاص یافته است. این دوحکیم هرکدام به نحوی تلاش نموده‌اند تا بر اساس نظام فکری فلسفی خویش به پرسش‌های اساسی‌ای که پیرامون نفس مطرح بوده، پاسخ دهند و دیدگاه خویش را بیان نمایند. این مقاله تحت عنوان «بررسی و تحلیل تطبیقی جاودانگی نفس در اندیشه سهروردی و ملاصدرا» تلاشی است جهت بیان و تبیین و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های این دو حکیم دربارة ادلة اثبات جاودانگی نفس، سرنوشت نفوس بعداز خلع بدن، چگونگی استمرار حیات بعداز مرگ، تناسخ وذکر تفاوت ها وشباهت های دیدگاه های این دوفیلسوف می باشد.

«التلویحات اللوحیّة و العرشیّة» از کتاب های فلسفی و مهم شهاب الدین ابوالفتوح یحیی بن حبش سهروردی، به عربی است. بخش منطق کتاب سهروردی را علی اکبر فیاض با عنوان «منطق التلویحات» ترجمه کرده است. سهروردی در این کتاب اندیشه های مشائیان و چکیده اصول و قواعد فلسفه ارسطو را تبیین و تنقیح کرده است. به عقیده سهروردی هر کس که در علوم بحثی مهارت پیدا نکند، نمی تواند حکمة الاشراق را بخواند، پس شایسته است که قبل از ورود به حکمة الاشراق کتاب تلویحات را مطالعه کند. همچنین وی کتاب دیگر خود، المقاومات، را لواحقی بر تلویحات دانسته که نشان دهنده اهمیت تلویحات است. تلویحات مشتمل بر سه بخش است: علم اول (منطق)، علم ثانی (طبیعی)، و علم ثالث (الاهیات). بخش منطق دارای شش مَرصد و سی و هشت تلویح و سه مطلع و دو فصل و سه ضابط است. ظاهراً بخشِ منطق مطابق تبویب و عنوان بندی معمول کتاب های منطقی نیست. بخش طبیعیات تلویحات مشتمل بر چهار مرصد و شش مورد و بیست و دو تلویح است که هر یک از مرصدهای چهارگانه به یکی از مسائل مهم طبیعیات اختصاص دارد، بدین قرار: مرصد اول درباره حقیقت جسم و احوال و خواص آن، جهت، مکان، حرکت، زمان و احوال و لوازم آنها. مرصد دوم درباره اجسام بسیط و اقسام آنها و طبقات گوناگون عناصر؛ مرصد سوم درباره مزاج، ترکیب، آثار عُلوی و معادن؛ مرصد چهارم، که مهمترین قسمت طبیعیات است، درباره نفوس نباتی و حیوانی و انسانی، و قوا و حالات آنها. سهروردی در ادامه بحث نفسِ انسانی کوشیده است که تجرد نفس را اثبات کند. بخش سوم، حاوی یک مقدمه، چهار مورد، یک مرصاد و چهارده تلویح است. این بخش با تقسیم حکمت به نظری و عملی آغاز شده و در مراحل بعدی بیشتر به صورت پرسش و پاسخ های فلسفی است. در خلال این پرسش و پاسخ ها، مسائل گوناگون فلسفی مطرح شده و گاه اقوال ابن سینا نقل و بررسی گردیده است احتمالاً مهمترین اصل شناخت شناسی حکمت اشراقی در این بخشِ تلویحات آمده است. اما راه حل مشکل شناخت را سهروردی در این بخش به اختصار بیان کرده که عبارت است از شناخت مدرک از مدرک به علت پیدایی اضافه (نسبت) اشراقی در هنگام تلاقی موضوع مدرِک با مدرَک، و این به طور کلی مبیّن علم حضوری است که اشکال وارد بر نظریه مشائی اتحاد نفس با عقل فعال را برطرف می کند.

در این کتاب به بررسی هفت رساله سهروردی می پردازد. آثار فارسی سهروردی مجموعه رسائل مختصر و در عین حال پر نغز و مغز در باب عرفان و اندیشه های اشراقی و با بهره از شیوه روایی به زبان پارسی است که مورد توجه قرار گرفته است. این مجموعه شامل هفت رساله فارسی است از جمله رساله العشق، آواز پر جبرییل، عقل سرخ، رساله فی حاله الطفولیه، صفیر سیمرغ، لغت موران، روزی با جماعت صوفیان، الحاق معانی واژه های دشوار از موارد در خور توجه است.