جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابهر، زنجان و سلطانیه شهرهایی کهن در شمال غرب ایران­ اند که در منابع دوره اسلامی درباره انتساب آن‌ها به هریک از ایالت ­های این منطقه از ایران­، به ­ویژه ایالت ­های جبال/ عراق عجم و آذربایجان، گزارش­هایی گونه ­گون و گاه آشفته دیده می­شود. این مقاله بر آن است که با تکیه بر منابع مکتوب جغرافیایی و تاریخی و یافته­ های باستان ­شناختی، به بررسی جایگاه این شهرها در نظام تقسیمات جغرافیایی-اداری ایران دوره اسلامی بپردازد. یافته ­ها نشان می­ دهد که شهرهای ابهر و زنجان در قرون اولیه اسلامی جز در سده چهارم­ هجری، از شهرهای ناحیه جبال به شمار می­ رفتند و استقرارهای منطقه شرویاز از نظر اداری منتسب به یکی از این دو شهر بود. در اوایل سده هشتم هجری، ناحیه شرویاز با افزایش استقرارها و شکل­ گیری شهر سلطانیه، در جایگاه پایتخت عراق عجم، هویت اداری مستقلی یافت. با افول شهر در سده دهم، سلطانیه روستایی کم اهمیت گاه جزو عراق عجم و گاه آذربایجان به شمار می ­رفت. در اوایل سده سیزدهم ﻫجری، با شکل­ گیری ولایت خمسه به کرسی زنجان، سلطانیه، همچنان روستایی وابسته به زنجان بود و ابهر نیز ناحیه ­ای مستقل از زنجان اما جزو همین ولایت بود.