جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله سخن از ضرورت ها و بایدهاى مطالعاتى قیام امام حسین(ع) است; و این که بنا بر کدام بینش ها و روش هاى پژوهشى اى باید قیام امام(ع) را بررسى نمود؟ بر این اساس، نخست دو دیدگاه الهى (مابعدالطبیعى)، و انسانى ـ تاریخى از یکدیگر تفکیک و ملاحظات مربوط به هریک به اختصار بررسى شده است. در دیدگاه انسانى ـ تاریخى نیز هشت بینش و روش مطالعاتى به اهل تحقیق و نظر پیشنهاد شده است. در بررسى پیامدهاى قیام نیز به منظور پرهیز از طولانى شدن سخن، تنها به پیامدها و تأثیرات سیاسى و خصوصاً روان شناختى قیام پرداخته شده است.

برابری انسان‌ها از پایه‌های بنیادین نظام اجتماعی مدینه‌النبی بود که در عصر خلفا به حاشیه رفت و به‌جای آن بسیاری از مناسبات و معیارهای جاهلی بازتولید شد در مقابل، امام علی اصل مساوات را راهبرد حکومت خویش قرار داد. این نوشتاربرای اولین‌بار با ارائه شاخصه‌هایی در حوزه‌های مساوات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به یک چارچوب نظری در سنجش داده‌های تاریخی دست یافته است، سپس کوشیده است با روش مطالعه تطبیقی و استفاده از مفاهیم، اصطلاحات و ادبیات جامعه‌شناختی، ضمن معیار قرار دادن قرآن و سنت نبوی، نگرش، رویکرد و میزان پایبندی خلفا و امام علی را نسبت به اصل مساوات و آثار، پیامدها، تشابه، تفاوت و تعارض‌های برآمده از این اصل را نشان دهد. مطالعه این رساله نشان می‌دهد مبانی هستی‌شناسانه، انسان‌شناسانه، معرفت‌شناسانه، سبب شکل‌گیری معیارهای، «عربیت»، «قریشی»، «اموی»، «هم‌پیمانی سیاسی» در توزیع منابع اجتماعی در مکتب خلفا شد و به‌کار گیری این معیارها سبب تبعیض در انتخاب کارگزاران، دستیابی عناصر فاسد به مناصب، نادیده گرفتن نقش عامه در امور سیاسی، سلب امنیت، آزادی، کرامت از مخالفان سیاسی، تبعیض در اجرای حدود قانونی و قضایی، تشدید شکاف درآمدی و فعال کردن گسل‌های قومی وقبیله‌ای گردید. امام علی بر مبنای باور کامل به توحید و معاد وسنت نبوی و کرامت ذاتی انسان، با اجرای بدون تأخیر، ملاحظه و استثنای اصل مساوات، سبب حذف کارگزاران فاسد، مشارکت مردم در فرایندهای سیاسی، ایجاد امنیت همگانی، توزیع یکسان منابع اقتصادی، پاسداشت حقوق همه اقوام و گروه‌های اجتماعی به‌ویژه اعراب غیر قریش و عجم‌‌‌‌‌‌‌ها‌ شد که نتیجه آن احیای توازن و تعادل مدینه النبی بود. از موارد مطمح نظر نویسنده در این جستار بررسی دستاوردها و پیامدهای اجرا و عدم اجرای مساوات اجتماعی در دوران خلفا و امام علی است. حذف اجتماعی و معرفتی اهل‌بیت، کاهش انسجام اجتماعی و تشدید تضادها و تنش‌های اجتماعی وخشونت‌های مدنی، فرقه‌گرایی، تسلط امویان برجامعه، شکل‌گیری امپراتوری عربی به‌جای امت واحده نبوی، ازپیامدهای عدم اجرای مساوات اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی، بازتولید سرمایه اجتماعی و ارائه الگوی مطلوب حکمرانی و ترویج مکتب تشیع از نتایج اجرای مساوات اجتماعی در جامعه بعد از رحلت رسول‌الله می‌باشد. در این رساله مبانی، معیار و عملکرد خلفا و سنت نبوی و علوی نسبت به اصل مساوات مورد مقایسه قرار گرفت که از 49 مورد تطبیق داده شده 6 مورد (12درصد) تشابه، 28 مورد (57 درصد) تعارض، 15 مورد (30 درصد) تفاوت، بین سنت نبوی و علوی با مکتب خلفا و تنها دو مورد تفاوت بین سنت نبوی و علوی دیده می‌شود و در سایر موارد تشابه بین این‌دو سنت وجود دارد. نتیجه اینکه سیاست‌ها و اقدامات خلفا اغلب، ناشی از ساختار و ارزش‌های جاهلی و عملکرد و سیاست‌های امام برگرفته از آموزه‌های قرآن و سنت نبوی بود.

اخلاق پولسی اخلاق فضیلت‌محور است. فضایل مد نظر پولس، یعنی ایمان، امید و محبت، فضایلی هستند که خدا به انسان داده باشد. به نظر وی، کسی که به مسیح ایمان آوَرَد، از درون متحول خواهد شد و زندگی‌اش اخلاقی خواهد بود. با توجه به سرشت گناه‌آلود، آدمی قبل از ایمان بر حسب جسم زندگی می‌کند و برایش امکان تحول و تعالی نیست. طبیعت انسانی بدون فیض خدا گرفتار خواهش‌های نفسانی است. به عقیده پولس، شرط اخلاقی‌زیستن ایمان و بر حسب روح ‌زیستن است و مانع اخلاقی‌زیستن بی‌ایمانی و بر حسب جسم‌ زیستن است. مسئله مهمی که باید به آن توجه کرد این است که چه‌بسا کسی ایمان آورده باشد، اما از بند جسم رها نشده باشد و زندگی جسمانی و روحانی‌اش در حال تنازع باشد. در میان رذایلِ ناشی از زندگی بر حسب جسم، عُجب مهم‌ترین مانع اخلاقی‌زیستن است، چراکه سبب می‌شود انسان گمان کند آنچه خدا بدو داده است، از آن خود او است و از روی استحقاق خودش آنها را به دست آورده است. کسی که دچار عجب شود خود را از فیض خدا بی‌نیاز می‌داند و دچار توهم دانایی می‌شود و نخواهد توانست اخلاقی زندگی کند. در این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی، دیدگاه پولس درباره زندگی بر حسب جسم و عجب ناشی از آن به ‌عنوان مانع اخلاقی‌زیستن تبیین خواهد شد.

هم‌زمان با نزول آموزه‌های وحیانی اسلام، تمدن اسلامی نیز مبتنی بر دو منبع معارف اسلامی یعنی قرآن و سنت رسول‌الله (صلی‌الله علیه و آله) تشکیل گردید و به تدریج به تمدن پیشگام و مسلط آن روزگار در طی پنج قرن (تا اوایل قرن ششم هجری) بدل گردید. از جنبه‌های مختلف می‌توان درباره تمدن اسلامی به بحث و بررسی پرداخت. شناخت و بررسی شاخص‌ها و ویژگی‌های تمدن اسلامی و علل و عوامل پیدایش و گسترش آن از منظر متفکران معاصر ایرانی، می‌تواند رهنمون ما برای فهم و تحلیل مسئله تمدن اسلامی در جهان معاصر گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد اکتشافی به بررسی دیدگاه‌های سه تن از متفکران معاصر ایرانی پرداخته است تا به این پرسش اساسی پاسخ دهد که دیدگاه‌های رایج متفکران معاصر ایرانی درباره پیدایش و گسترش تمدن اسلامی چیست؟ در این پژوهش دیدگاه‌های عبدالحسین زرین‌کوب، علی شریعتی و سید حسین نصر ذیل دو عنوان کلی علل و عوامل «پیدایش تمدن اسلامی» و نیز «گسترش تمدن اسلامی» مورد بررسی قرار گرفته است. دین اسلام به عنوان مهم‌ترین عامل در پیدایش و گسترش تمدن اسلامی و عوامل «علم، ایرانیان و تمدن‌های گذشته» در گسترش تمدن اسلامی از موارد تشابه میان این سه متفکر هستند. در کنار این عوامل مشترک می‌توان به بیان تفاوت‌های بارز دیدگاه‌های این سه متفکر درباره عوامل موثر در پیدایش و گسترش تمدن اسلامی اشاره کرد که به‌عنوان مهم‌ترین دیدگاه خاص آنان قابل مطرح است. زرین‌کوب بر عامل «تساهل و تسامح»، شریعتی بر عامل «ایدئولوژی و خودآگاهی» و سید حسین نصر بر عامل «علم و عالمان» در گسترش تمدن اسلامی تأکید ویژه‌ای دارند. نگارنده در این تحقیق با ارائه دیدگاه‌های زرین‌کوب، شریعتی و نصر به این نتیجه رهنمون شده که گرچه پیدایش تمدن اسلامی و در ادامه گسترش آن، معلول عوامل مختلفی بوده است و در این تحقیق برشمرده و بررسی شده‌اند اما هنوز این مسئله جای مطالعات عمیق‌تر با رویکردهای فلسفی، دینی، تاریخی و ... را دارد که عواملِ موجده ذاتیِ ثابتِ مستقل و نیز عواملِ موجده عَرَضی متغیرِ وابسته، هم در پیدایش و هم در گسترش تمدن اسلامی شناخته، از هم متمایز شوند و همه جانبه مورد تحلیل قرار گیرند. انجام این مهم ضرورتی است برای بحث و گفتگو درباره بازتعریف و نیز بازسازی تمدن نوین اسلامی متناسب با مقتضیات جهان معاصر.

چگونگی همزیستی بین ایرانیان و علویان مهاجر در قرون نخستین اسلامی، پرسش پیش روی این جُستار تاریخی است که به­شیوه توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته است. در پی ظلم خلفای اموی و عباسی، علویان از جزیرة‌­العرب و عراق به ایران مهاجرت کردند. ازآنجا‌ که علویان به خاندان نبوت و امامت منسوب بودند، با توجه به مواضع سیاسی و خصایص فردی و اجتماعی، مورد اقبال بومیان قرار گرفتند و چگونگی استقبال ایرانیان از آن­ها همواره مورد توجه مورخان قرار گرفته است. گزارش‌های منابع تاریخی، مؤید آن است که بومیان در شهرهایی چون: قم، کاشان، آبه و ری، از این مهاجران در زمینه مالی و تأمین امنیت جانی به‌گرمی استقبال کردند که نتیجه این تعامل، به همزیستی و وحدت اجتماعی تجلی یافت و باعث تغییرات قابل ملاحظه‌ای در نحوه زندگی بومیان و مهاجران گردید. این هم­گرایی، عامل مهمی در بسط و گسترش تشیع در عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در تاریخ ایران به شمار می‌رود.

چکیدهامام کاظم - علیه‌السّلام -‌ از یک طرف با سلطه و اختناق سیاسی عباسیان روبه‌رو بود و از طرف دیگر، افتراقات و دیدگاه سیاسی شیعیان و ظهور و بروز مذاهب مختلف فکری و کلامی، شرایط پیچیده‌ای را در جامعه‌ی اسلامی به وجود آورده بود.مبنای اندیشه‌ی سیاسی امام، همچون پدران بزرگوارش؛ باور به تشکیل حکومت دینی بر پایه‌ی حاکمیت الهی و نه انسانی، و نفی حاکمیت‌های خاندانی، قبیله‌ای و قومی بود. بر این مبنا بود که امام موضع‌گیری می‌کرد و به بیان مواضع سیاسی برگرفته از قرآن و سنّت حضرت رسول - صلی الله علیه و آله - که در تعارض با ماهیت خلافت عباسیان بود، می‌پرداخت و در عین حال از تقابل آشکار سیاسی در برابر خلفای‌عباسی پرهیز می‌کرد امّا این کناره‌گیری از مواجهه با عباسیان، مانع از اتّخاذ مواضع اصولی و بیان معارف و ترویج فرهنگ ناب سیاسی اسلامی نمی‌شد. به همین دلیل هم، هارون، خلیفه‌عباسی که مواضع و دیدگاه‌های آن حضرت را در تقابل با مشروعیت و مقبولیت خلافت خاندان عباسی می‌دید، ایشان را زندانی کرد و سرانجام به شهادت رساند.انشعابات فرقه‌ای ‌این دوره، ظهور و بروز مذاهب مختلف فقهی و کلامی و مباحث فکری و کلامی، مشکل دیگری بود که اتحاد و یکپارچگی شیعیان را تهدید می‌کرد. از این رو امام متناسب با این شرایط، سیاست‌های فرهنگی خود را سامان داد. به گونه‌ای کهایشان بامجاهدت خویش و کمک شاگردانش توانست شبهاتی که از سوی جریانات فقهی، کلامی و تفسیری ‌ایجاد شده بود، مرتفع نموده و راه روشنی را فرا‌ روی جامعه‌ی اسلامی بگشاید. با توجه به وجود دانشمندان عالم و متعهد فراوان گردِ امام، سازماندهی و اعزام آنان به شهرهای مختلف و ارجاع شیعیان در موارد گوناگون به ایشان و ...، حضرت توفیقات بیش‌تری را نسبت به پدر و جد بزرگوارشان در جهت اشاعه و گسترش فرهنگ اسلام ناب، نشر احادیث و معارف اهل‌بیت کسب نمود که در این تحقیق با مستنداتی به اثبات این موضوع پرداخته شده‌ است.روش تحقیق در این پژوهش روشی توصیفی - تحلیلی است. واژگان کلیدی: امام کاظم (ع)، سیره‌ی سیاسی، سیره‌ی فرهنگی، خلفای‌عباسی، زمانه، شیعیان، فرقه‌ها، زیدیه.

سیاست دولت صفوی دارای رویکردی چندگانه بود. همین ویژگی تلقی از آن را به عنوان یک دولت شیعی با کارکردهای عقیدتی دشوار می سازد. این رویکرد چندگانه هم در پیش برد سیاست داخلی خود را نمایان می ساخت و هم در عرصه سیاست خارجی نمود می یافت؛ چنان که اتخاذ سیاست های عقیدتی، ارجحیت مصلحت بر حقیقت و اولویت واقع گرایی بر آرمان گرایی حاصل آن بود. پژوهش حاضر با ابتنا بر این نگرش، به روابط اهل سنت کردستان با حکومت صفوی می پردازد. یافته ها نشان می دهد که در طول قرن دهم هجری، خطوط کلی مذکور مبنای عمل و چارچوب اصلی سیاست دولت صفوی را در ارتباط با اهل سنت کردستان شکل می داده و شاهان صفوی روابط خود با کردان سنی مذهب را نه بر اساس رویکردها و سیاست های عقیدتی بلکه بر مبنای منافع و مصالح سیاسی، نگه داشت امرای کرد در چارچوب پیکره ایران و حفظ پایگاه اجتماعی خود در کردستان تنظیم می کرده اند. متقابلا، ساخت قدرت محلی در کردستان کارکردی دوگانه داشت: هم می توانست در جهت منافع صفویان باشد و هم این منافع را به خطر اندازد. عملکرد نیروهای موجود در این ساختار حاکی است که در کنش ها و واکنش های کردان سنی مذهب نیز، مذهب فاقد جایگاه محوری در تعاملاتشان با دولت صفوی بوده است.