جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان در میان موجودات به فضیلت عقل ممتاز شده‌است، اما برای رستگاری، تکیه تنها بر عقل خداداد کارساز نیست و در کنار آن-که رسول باطنی است - محتاج پیام‌آوران ظاهری و کتب وحیانی و آسمانی است. قرآن کریم نیز در میان همه کتب آسمانی، دو خصلت انحصاری دارد: اول آنکه گستره محدود و معین ندارد و «جهانی» است و دیگر آنکه مقطع تاریخی خاص ندارد و جاودانه است. جهانی بودن و جاودانگی آن، سلامت این کتاب را از تیغه تحریف پیش‌فرض می‌گیرد و ازاین‌رو، تنها کتاب آسمانی است که دست‌خوش تغییر نشده‌است. بااین‌همه کسانی از دیر روزگار تاکنون کوشیده‌اند با دستاویزهایی، محیط زدگی قرآن را مستدل سازند و معتقد به تأثیرپذیری قرآن شوند . تلاش آنان ناظر بر درون متن و فحوای گزاره‌های تاریخی است، اما در کنار هم قرار دادن پاره‌ای از آیات فرهنگ زمانه، محیط زدگی قرآن را استشمام و استخراج کرده و نتیجه گرفته‌اند که همانندی‌های آیات قرآن با فرهنگ زمانه به‌معنای تأثیرپذیری از فرهنگ زمانه است، پس در خوش‌بینانه‌ترین حالت، قرآن ساخته و پرداخته پیامبر است که از محیط و فرهنگ خویش اقتباس نموده و وارد قرآن ساخته‌است. اینک دکتر سها با انتشار کتاب نقد قرآن در فضای مجازی، همت خویش را مصروف محیط زدگی و تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه نموده‌است و این کتاب، قرآن را ساخته‌شده پیامبر (ص) می‌داند و وحیانیت آن را مخدوش می‌نماید. این پژوهش با رویکرد نقد شبهات دکتر سها با طرح نظریه مراحل اصلاح فرهنگی در قرآن، همانندی‌های آیات قرآن و فرهنگ زمانه که خاستگاه اصلی شبهات دکتر سها می‌باشد را موجه ساخته و شیرازه اصلی شبهات را مخدوش نموده‌است. قرآن مجید در دو مرحله اصلی، فرهنگ زمانه را اصلاح نموده‌است؛ در مرحله اول به پاک‌سازی عناصر منفی از فرهنگ زمانه اقدام نموده و در مرحله دوم بعد از تخریب نظام ارزشی فرهنگ زمانه، اصالت و شکل اصلی عناصر مثبت فرهنگی را تثبیت نموده و با تشریع احکام پیرامون آن عنصر فرهنگی، که ریشه در فطرت انسانی و ادیان ابراهیمی سابق داشته، آن‌ها را توسعه داده‌است. دستاوردها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که 1- قرآن کتابی است برگرفته از علم ازلی الهی و تنزل یافته از آن، که از هیچ کتابی اقتباس نشده، محتوا و مفاهیم و الفاظ آن وحیانی است و هیچ امر خرافی و باطل از فرهنگ زمانه را تایید نکرده‌است. 2- وجود تشبیهات و تمثیلات فرهنگ زمانه در قرآن به‌معنای تأثیرپذیری و تأیید مؤلفه‌های غلط و خطاهای علمی زمان نمی‌باشد بلکه به‌معنای استخدام هوشمندانه‌ی صاحب وحی از فرهنگ زمانه جهت اصلاح فرهنگ است. . 3- قرآن ناظر بر فرهنگ زمانه است نه متأثر از آن زیرا کلام وحیانی است نه بشری و دلیل فرضیه دکتر سها مبنی بر تأثیرپذیری قرآن به دلیل بشری پنداشتن قرآن از سوی اوست. 4- قرآن متن ناظر به‌واقع است، لکن درواقع ماندگار نمی‌شود، بلکه واقع بهانه و ضرب‌المثل قرآن را تشکیل می‌دهد. قرآن ناظر به فرهنگ زمانه نازل شده‌است (نزول تاریخی) و بر اساس قاعده جری و تطبیق و تأویل دیگر انسان‌ها و فرهنگ‌ها تطبیقات قرآن به شمار می‌آیند (حضور فراتاریخی) . 5- قرآن به براندازی فرهنگ برخاسته از جاهلیت اقدام نموده و با آن مبارزه کرده و همواره به نکوهش و رد آن پرداخته و فرهنگ پیراسته از جاهلیت را تأیید و امضاء نموده و فرهنگ التقاطی زمانه را درطی دو مرحله، ابتدا به پاکسازی عناصر منفی اقدام نموده و در مرحله دوم عناصر مثبت فرهنگی را تثبیت و توسعه و اصلاح کرده‌است.

قرآن‌کریم کتاب اصلاح و هدایت است که با طراحی و نقل مؤلفه‌های فرهنگی، فرهنگ زمانه را از پیرایه‌های جاهلانه اصلاح نموده و به چالش کشیده است. هماهنگی و شباهت‌های قرآن با برخی از مؤلفه‌های فرهنگ زمانه مستمسک ناقد قرآن گشته و شاهدی شده تا از محیط­زدگی قرآن سخن گوید. این مقاله با بررسی خاستگاه اصلی پندارۀ دکتر سُها، گونه‌های فرهنگ زمانه را به بحث می‌نشیند؛ و به این نکته می‌رسد که قرآن متأثر از فرهنگ زمانه نشده، بلکه طی مراحلی آن­را اصلاح نموده؛ قرآن فرهنگ برخاسته از جاهلیت را نکوهش و فرهنگ پیراسته از جاهلیت را می‌پذیرد و فرهنگ التقاطی زمانه را در مرحلۀ اول پاک‌سازی و در مرحلۀ دوم تثبیت و توسعه می‌بخشد. حاصل پژوهش حاضر آن است که نقل مؤلفه‌های فرهنگی فرهنگ زمانه در قرآن به معنای محیط­زدگی قرآن نیست بلکه به معنای استخدام هوشمندانۀ صاحب وحی از فرهنگ زمانه جهت اصلاح فرهنگ می‌باشد.