جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عصر صفویه و پس از آن را نمی‌توان به یکباره دوران محو و قهقرای تصوف دانست زیرا اوضاع آشفتة اجتماعی این عصر منجر شد تا پس از یک دوره فترت، مردم توجه ویژه‌ای به عارفان این دوره داشته باشند و رهپویان این وادی در این زمان آثار ممتازی از خود به یادگار گذارند. از جمله می‌توان از رضاقلی‌خان هدایت به عنوان یکی از نمادهای فرهیختگی دورة قاجار نام برد. وی علاوه ‌بر امور درباری و دیوانی، در مسیر عرفان نیز سلوک کرده و در این زمینه آثار قابل توجهی از خود به یادگار گذاشته است. در این مقاله نگرشی به عرفان دورة قاجار صورت گرفته، طریقة طریقتی رضاقلی‌خان هدایت، سبک شعری، سطح عاطفی و فکری شاعر و بازتاب مباحث عرفانی در غزلیات وی مورد بررسی قرار گرفته است.

ظهور قرآن، در میان عرب‌ها به پیدایش و گسترش بسیاری از علوم مانند بلاغت، نحو، قرائت، تاریخ، تفسیر و... انجامید. یکی از حوزه‌های علوم قرآنی،‌ انواع تفسیرهای گوناگون و رویکردهایی است که در دوره‌های مختلف از این اثر بزرگ ایجاد شده است؛ تفسیر‌های عرفانی قرآن مجید از این جمله است و البته ایرانیان مسلمان در دوره‌های گوناگون، در این زمینه آثار بسیاری آفریده‌اند. در این نوشتار، کوشش می‌شود تا جایگاه تفسیر تک‌سوره­ای منظوم و عرفانی بحرالاسرار بازشناسی شود. این اثر یکی از تفسیرهای مهم و ناشناختة عصر قاجار است. این تفسیر به قلم میرزا محمدتقی کرمانی، ملقب به مظفرعلیشاه، است. او از عارفان مشهور اوایل دورة قاجار و از اجداد مرحوم سعید نفیسی است. تفسیر منظوم بحرالاسرار یا سبع‌المثانی، ‌تفسیر عرفانی سورة حمد، در قالب مثنوی است که حدود 4000 بیت را در بر می‌گیرد. مظفرعلیشاه در این تفسیر، افزون‌بر بیان مراتب وجود، سوره مبارکۀ حمد را در بیست بحر شرح می‌دهد و نکته‌های باریک عرفانی آن را در این بحرها بیان می‌کند. در میان این ابیات، اشاراتی نیز به نثر می‌شود و گاهی مطالبی از آیات قرآن و احادیث ائمه و اشعار بزرگان مانند مولانا، برای تأکید استفاده شده است. در این مقاله با معرفی این اثر و مفسر آن، به درون‌مایه و محتوای این منظومه پرداخته می‌شود.