جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفاهیم متفاوتی که از خدا در طول تاریخ در ذهن انسان ها پدید آمده است، بیشتر برخاسته از صفات خداوند است که به وجهی بیانگر ذات سرمدی اوست. یکی از عجیب ترین نسبت ها که به خداوند داده شده است نسبت جسمانیت است. همه کسانی که این نسبت را به خدا داده اند انگیزه واحد و یکسانی نداشته اند و علاوه بر آن عمق باورشان درباره خداوند نیز یکسان نبوده است. در این مقاله نخست تاریخچه ای از پیدایش مفهوم خدا و صورت های گوناگون آن به تصویر کشیده شده است، به گونه ای که ضمنا تحوّل مثبت در معرفت انسان از خدا را نیز ترسیم می‌کند. سپس به بررسی این تصویر خاص از خدا در نزد مسلمانان می پردازد تا نشان دهد که با وجود باورهایی این چنین در میان ایشان- که جریان هایی در حاشیه تلقی می شوند-در میان اندیشمندان بنام و بزرگ مسلمان هیچگاه حتی گمان چنین اندیشه ای هم به خدا نرفته است. امّا صرف نظر از انگیزه های جاهلانه، انتساب صفت ""بعد"" به خدا- که ترجمان دیگری از جسمانیت است - ازناحیه متفکر بزرگ غرب ، یعنی اسپینوزا، از آن جهت موجب تعجب است که شأن و مرتبت وی مجال مقایسه دیدگاه او با تصاویر عامیانه و جاهلانه از خدا نمی دهد. و لذا با نگاهی از سر تعمق، بخش دیگر این مقاله به بررسی تصویر وی از خدا، انگیزه او و سرانجام نقد نظر وی در این خصوص اختصاص داده شده است.

این کتاب به بررسی زندگانی فیلسوف جاودانه تاریخ ، باروخ اسپینوزا ، و سیری در آثار و اندیشه های او می پردازد. بخش اعظم کتاب به مقالاتی از مرحوم محسن جهانگیری ، استاد فلسفه دانشگاه تهران و چهره ماندگار، و بزرگترین اسپینوزا شناس ایرانی اختصاص دارد که کتاب مهم اسپینوزا یعنی «اخلاق» او را به پارسی برگردان کرده است ، و بخش آخر نیز فصل چهارم تاریخ فلسفه ویل دورانت ، به ترجمه عباس زریاب خوئی است که معرفی بسیار مناسب و مفید و عمیقی از افکار فلسفی و زندگینامه ی تاریخی اسپینوزا بدست می دهد.

فصل اول این رساله معناشناسی وحی عنوان دارد و از آن جا که ریشة بحث در معنای وحی درکتاب و سنت است، کاربردهای مختلف آن در لغت و قرآن کریم و روایات بررسی شده و معنای دقیق وحی انبیا مشخص گردیده است. آن گاه اقسام آن با استفاده از ایات قرآن تبیین و سپس تفاوت وحی انبیا با الهامات و علوم ائمه(ع) به طور دقیق روشن شده است. در بخش بعدی، براساس بحث هایی که در نیمة او ل مطرح شده بود، به یک شبهه و پاسخ آن پرداخته می شود؛شبهه ای که فلسفة ختم نبو ت را عدم نیاز بشر به سفرای الاهی دانسته و از این رو، اعتقاد شیعه به اائمه اطهار(ع) را به عنوان جانشینان یامبر(ص) زیر سؤال برده است. در پاسخ، گفته می شود که ختم نبو ت یعنی ختم وحی؛ نه ختم نیاز به سفیران الاهی. در فصل دوم - که آن را وجودشناسی وحی نامیده ایم - به نظری اتی در باب حقیقت وحی پرداخته ایم که با وحی ای که کتاب و سنت معر فی می کنند منافات دارد. ابتدا وحی از نظر فلاسفه اسلامی مطرح و در ضمن آن به وحی از نظر رفا نیز اشاراتی آمده و هر دو نظری ه نقد شده است. پس از آن به نظریه ای که وحی را نوعی تجربةدینی می داند توج ه می شود و ابتدا به عنوان مقد مه، با اشاره ای به موضوع وحی در مسیحیت،تفاوت های آن با وحی اسلامی جست وجو می گردد. آن گاه بحث های مهمی که معمولا در تجربةدینی مطرح است مورد توج ه قرار می گیرد؛ از قبیل: تعریف تجربة دینی و چیست آن، عینی ت وواقع نمایی تجربة دینی و... در انتها و در قالب نتیجه گیری از این مباحث، نظریه ای که وحی راتجربة دینی می داند مورد بررسی و نقد قرار می گیرد. سپس سه نظریة مختصر دیگر نقد می شود:‎1. نظری ة وحی نفسی که وحی را حامل تخی لات و توه مات پیامبر(ص) می داند. ‎2. نظریه ای که وحی را حاصل تراوشات ضمیر ناخودآگاه انبیا دانسته است. ‎3. نظریه ای که در آن، وحی نوعی نبوغ انگاشته می شود

در این ترجمه که بخشی از مجموعه فیلسوفان بزرگ است و مولف آن یاسپرس می اصل کتاب به زبان آلمانی است و آقای رالف مانهیم آن را به انگلیسی ترجمه کرد است ، کارل یاسپرس افکار و آثار اسپینوزا را در ده فصل، زندگینامه و آثار و تالیفات ، جایگاه فلسفه در زندگی وی، دیدگاه مابعدالطبیعی اسپینوزا، حقیقت هستی جهان و ... مورد بررسی قرار داده است .

این کتاب برای مطالعه دانشجویان رشته فلسفه غرب در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری به فارسی ترجمه شده است. کتاب با مقدمه "دکتر بیدنی" با موضوع تفسیر "اسپینوزا" از "دکارت" آغاز می‌شود. برای مثال در این مقاله تصریح شده است. "اصول فلسفه رنه دکارت نخستین اثر مطبوع اسپینوزا و یگانه اثری است که نام نویسنده در زمان حیاتش بر روی آن نوشته شده... دکارت روش تحلیلی را به این دلیل که بهترین و مطمئن‌ترین روش تعلیم است ترجیح داد. او دلیل ترجیح خود را به این صورت توضیح می‌دهد که "در امور ما بعدالطبیعی چیزی سخت‌تر از واضح و متمایز ساختن ادراک مفاهیم اساسی آن نیست. حقایق ما بعدالطبیعی، برخلاف حقایق هندسی، با حواس ما سازگار نیستند و لذا ممکن نیست فهمیده شوند مگر این که انسان ذهن را از تمام ادراکات حس دور نگاه دارد. انسان پیش از همه، به رغم تمایلات حواس و پیش‌داوری‌های معمول، باید حقیقت غیر قابل شک شهودهای ما بعدالطبیعی خود را بنیان نهد. از این جاست که روش ما بعدالطبیعی بیشتر کاربرد تحلیل را طلب می‌کند تا اطمینان ساده ترکیب را، آن چنان که در هندسه متداول معمول است....".

مولف در این رساله کوشیده نقد پدیدارشناختی هوسرل از تجربه‌گرایی هیوم را به طور مختصر مورد بررسی قرار دهد. در این بررسی، سه هدف عمده مورد توجه بوده است که هر کدام ارتباطی درونی با یکدیگر دارند: در وهله اول مولف کوشیده روایتی نقادانه از فلسفه هیوم عرضه کند و امکانات پدیدارشناختی نهفته در آن را مورد توجه قرار دهد. در عین حال تلاش شده شباهت‌های نظام‌مند موجود میان فلسفه‌های هیوم و هوسرل تحلیل شوند و در همان حال نقطه تمایز آن‌ها (که همان نظریه انتزاع و تصورات کلی باشد) مورد تاکید قرار گیرد. در نهایت نیز قصد بر آن بوده که ایده پدیدارشناختی تکوینی هوسرل متاخر مورد توجه قرار گیرد و نشان داده شود که فهم درخور این پدیدارشناختی، در گرو آگاهی از نظریه‌های تجربه‌گرایانه هیوم بوده که توسط هوسرل اتخاذ شده‌، گسترش یافته و در برخی موارد حتی کاملا متحول شده‌اند.