جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله كوتاهي است كه مجلسي در پاسخ شخصي نگاشته و در آن نظر خود را درباره سه مسئله (1- طريقه حكما و حقيقت بطلان آن 2- طريقه مجتهدين 3- طريقه صوفيه) بيان كرده است. اندرزي است كه مجلسي در پاسخ مرد عزيزي نوشته و او را دعوت به دوري از اغراض نفساني مينمايد. پاسخ راجع به طريقه حكما و مجتهدين و اخباريين و صوفيه ميباشد. (سيد احمد اشكوري) درباره شيخ صفي الدين شرحي مجلسي آورده است. (محمد باقر حجتي) پاسخ فتوايي به مسائلي است كه در زمينه هاي مختلف از ايشان سؤال شده است. اين رساله بسيار مفيد و داراي مسائل مبتلا به زيادي است كه آنچه براي مقلدان اتفاق افتاده بي هيچ ملاحظه اي پرسيده اند. (براتعلي غلامي مقدم) آغاز كتاب: رساله جواب سوال. بسمله. و به ثقتي. الحمد لله و سلام علي عباده الذين اصطفي اما بعد چنين گويد ... ... محمد باقر بن محمد تقي ... . كه اين دو كلمه ايست در جواب سوال مرد عزيزي ... انجام كتاب: چنانچه حق تعالي فرموده است و کذلک جعلناکم امة وسطا و اگر درآنچه گفتم تفکر نماييد درهر باب حق بر شما ظاهر مي شود و الله يهدي من يشاء الي صراط مستقيم و الحمدلله اولا و آخرا وصلي الله علي محمد و آله الطاهرين [الذريعة 5/187؛ کتابشناسي مجلسي ص 209؛ فهرست وزيري يزد 3/879؛ مشار فارسي 1/1070 و2/2910 و2030؛ مرعشي 8/346 و 17/28 و 19/82 و 37/36؛ الهيات تهران ص 306؛ ادبيات تهران 1/51؛ مدرسه صدر بازار 2/365؛ نشريه 13/71؛ فهرستواره 7/513 و 9/166 و 9/249 «جواب مسائل ثلاث» ]

نويسنده مي گويد يكي از برادران ديني سه سؤال از من كرد من هم بر طريقت اماميه جواب آنها را دادم و آن سه مسأله بدينقرار بودند: مساله اول: در نفي طريقه حكما و ابطال آن بايد دانست كه حق تعالي اگر مردم را در عقول خود كافي مي دانست اخبار و رسل براي ايشان نمي فرستاد؛ مسأله ثانيه: طريقه مجتهدين و اخبارين را سؤال فرموده بودند ازين بابت؛ مسأله ثالثه: از حقيقت طريقه صوفيه و فقها سؤال كرده بودند (عبدالله انوار) [الذريعة 12/243؛ ملي 4/476؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/171؛ ]

او در ديباچه مي گويد از جمله احاديث بسيار كه در 35 مجلد بحار الانوار فراهم آورده دو حديث است كه (به گمان او) متضمن پيشگويي و بشارت به ظهور دولت صفويه ايست و ترجمه و شرح دو حديث مزبور را با ترجمه وشرح 12 حديث ديگر درباره احوال و تاريخ ميلاد و زندگي امام صاحب الامر (ع) به صورت رساله حاضر فراهم مي آورد. از حديث ابو لبيده (حديث سوم) چنين استباط و برداشت مي كند كه در 1155 هجري قيام امام خواهد بود و نيز تاريخ تاليف رساله را در 1078 هجري تعيين مي كند و مي گويد « كه تقريبا از سنه تحرير اين رساله كه سنه هزار و هفتاد و هشت از هجرست است شصت و پنج سال مانده باشد » . در شرح حديث 13 به تفصيل به اثبات رجعت پرداخته است. اين دفتر دو هزار بيتي از مجلسي دوم است كه در آن نخست دو حديث درباره پيش بيني كه در اخبار از پيدا شدن صفويان شده است ياد كرده آنگاه دوازده حديث ديگر درباره امام زمان آورده و ترجمه و گزارش نمود. اين را او براي شاه سليمان صفوي (1077-1105) پس از پرداختن ببحار ساخته است در آن از رجعت هم گفتگو شده و در ترجمه حديث 13 اخبار رجعت را نزديك بمتواتر دانست. اين است كه مير لوحي آنرا كتاب رجعت خوانده و در الفيض القدسي (ص9) «رسالة في الرجعة» و در روضات (ص 120) «رسالة الرجعة» و در ذريعه (9: 1) «اثبات الرجعة» ناميده شده و در اين يكي دارد كه در هند بچاپ رسيده است. مگر اينكه مجلسي خود در ديباچه بدان نامي نداده است. در كتابخانه طوس سه نسخه از آن هست و بنام «ترجمه چهارده حديث» در فهرست آنجا شناسانده شده (92: 1 اخبار و 418: 5 و 419). باري مجلسي چنانكه گفته شد دو حديث از نوع ملاحم در آغاز اين رساله آورده است. اول از غيبت نعماني (ص 146 چاپ سنگي تهران در 1318 با اربعين شهيد 1) از ابو خالد كابلي از محمد باقر (ع) كه: «كاني بقوم قد خرجو بالمشرق يطلبون الحق و لا يعطونه ثم يطلبونه فلايعطونه فاذا را و ذلك وضعوا سيوفهم علي عواتقهم فيعطون ما سالوا فلا يقبلونه حتي يقوموا و لايدفعونها الا الي صاحبكم قتلاهم شهداء» و پس از ترجمه آن گفت: «مترجم گويد كه بر صاحبان بصيرت ظاهر است كه از جانب مشرق كسيكه دين حق را طلب نمود و مردم را بدين حق دعوت كرد و پادشاهي يافت بغير سلسله عليه صفويه ... نبود و در اين حديث شريف جميع شيعيان خصوصا انصار و اعوان اين دولت ابد توامان را بشارتها است كه بر عاقل پوشيده نيست ». دوم: از همانجا (ص 147) از صادق (ع): كه علي (ع) از آينده خبر ميداد تا ظهور قائم تا گفت: «اذ اقام القائم بخراسان و غلب علي ارض كوفان (كرمان - نعماني -) و الملتان و حاز جزيرة بني كاوان و الملتان و قام مناقائم بجيلان و اجابته الابر و الديلم و ظهرت لولدي رايات الترك متفرقات في الاقطار و الحرمات (الجنات) و كانوا بين هنات و هنات اذا خربت البصرة و قام امير الامرة (بمصر) فحكي عليه السلام حكاية طويلة ثم قال اذا جهزت الالوف و صفت الصفوف و قتل الكبش الخروف هناك يقوم الآخر و يثور الثائر و يهلك الكافر ثم يقوم القائم المأمول و الامام المجهول له الشرف و الفضل و هو من ولدك يا حسين لا ابن مثله يظهر بين الركبتين في ذر يسير (في دريسين باليين) يظهر علي الثقلين و لايترك في الارض الادنين (دمين - شرا. خ-) طوبي لمن ادرك زمانه و لحق اوانه و شهد ايامه» (نسخه بدلها از عماني است و از روي آن هم تصحيح گشت). بگفته او جزيره بني كاوان حوالي بصره است و ابر در حوالي استراباد و ديلم، قزوين و حوالي آنست آنگاه ميگويد: «مترجم گويد خروج كننده خراسان اشاره است بامراي تركمان مثل چنگيزخان و هلاكوخان و خروج كننده در گيلان اشاره است بشاه دين پناه رضوان مكان شاه اسمعيل ... لهذا حضرت فرمود كه از ماست و او را فرزند ياد كرد ... يا مراد همان خسرو خلد آشيانست يا ديگر از سلاطين عظام اولاد كرام او و چون راوي بسياري از حديث را انداخته بخصوص نميتوان حكم كرد و كشتن قوج فرزند خود را بكمان اين فقير اشاره است بشهادت شاهزاده عالي تبار صفي ميرزا ... و پادشاه ديگر كه طلب خون نمايد اشاره است بسلطنت ... شاه صفي ... چون حديث را اختصار كرده اند بعضي از وقايع بعد افتاده است اما بشارت بتعجيل ظهور صاحب الزمان ... و اتصال اين دولت دين پرور بدولت حق امام البشر از آخر حديث ظاهر است» . در كفاية المهتدي يا اربعين ميرلوحي كه بمجلسي بسيار تاخته است (ش 619گ 20 الف-30 ب) در گزارش حديث يكم دارد: «پس آنها كه دعواي علم كنند و خواهند كتابها و رسالها تأليف نمايند كه در ميان عوام شهرت كند بايد كه ذكر اخبار متضاده را وا گذارند يا توفيق بين المتضادين اگر توانند مينموده باشند و حديث شاذ ضعيف السند مرموز المتن را آلت خوشامد گفتن نسازند وانگه حضرت آخند ملا محمد باقر بن ملا مح مد تقي بن ملا مجلسي در اوايل كتابي كه در رجعت نوشته اند فرموده اند آنچه مختصر آن اينست كه دو حديث بنظر رسيد و بخاطر فاتر رسيد كه ترجمه آنرا با دوازده حديث ديگر بموقف عرض رساند». مير لوحي پس از آوردن آن دو حديث از اين رساله و ترجمه و تأويلي كه مجلسي از آندو كرده است از رهگذر ادبي و لغوي و نحوي و صرفي بر او خرده ميگيرد و ميگويد گذشته از اينكه تفسير حديث برأي ناروا است شاه اسمعيل حسيني موسوي بهادرخان از گيلان آمده و ايران را از آلايش مخالفان پاك نمود و گيلان از شهرهاي شرقي كه در آن خبر آمده نيست آنهم اين پادشاه از تبريز بوده و بسوي شيروان رفته بود. در ترجمه حديث دوم هم همين گونه خرده ها گرفت و گفت كه جزيره بني كاوان ناشناخته است و در برخي نسخه خط او «ابر» آمده و در برخي ديگر «ابرار» و چنانكه فيروزآبادي ميگويد «آبر» مانند «آمل» شهريست و ديلم هم جزء قزوين است. از عبارت «قتل الكبش الخروف» «قوچ فرزند خود را بكشد» خواسته نشده و اگر از آن كشتن شاه عباس صفي ميرزا را خواسته شده پس چرا او را شهيد ميخوانيد و نميتوان هم گفت كه شاه صفي از او خونخواهي خواسته نشده چه «يثور» از «ثوران» است نه از «ثأر» گذشته از همه اينها اينگونه تأويلها و ترجمه ها با اخبار ديگر نميسازد و ناگزير هم نيست چه «پادشاهان ما ... خواجه زاده و مولا زاده جميع پادشاهان روي زمين اند چه احتياج كسي كه دست برين گونه احاديث زند و اينطور اخبار را تأويل برين وجه كند، اگر ... بدست علماي مخالف افتد زبان بطعن علماي اماميه دراز كنند و اين معني را بهانه كرده نزد عوام خود جميع علماي شيعه را بعدم قيد و صلاح نسبت دهند» (گ 25 الف و ب) و آنها را «فضيلتي حاصل است كه غير ايشانرا ... حاصل نيست زيرا كه ايشان بدليل حديث و قرآن خواجه زاده و مولازاده جميع پادشاهان جهانند» (گ 27 الف). اين بود نمونه اي از خرده گيريهاي ميرلوحي بر همين رساله (بنگريد بآنچه درباره همين كفاية المهتدي نوشته ميشود). (محمد تقي دانش پژوه) مجلسي ضمن تأليف كتاب بحار الانوار به دو حديث برخورده است كه بظهور دولت صفوي و اتصال آن سلطنت بدولت حضرت مهدي (عج) خبر داده است لذا ترجمه آن دو حديث را با 12 حديث ديگر كه آنها نيز مشتمل بر احوال آنحضرت است در 19 رجب 1078 هـ ق، براي شاه صفي موسوي ثاني بهادر خان ساخته است. ترجمه و شرح دو حديث است كه در آنها - بنا بگفته مجلسي - از ظهور و دوام دولت صفويه خبر داده شده با دوازده حديث در احوال حضرت امام زمان عليه السلام، بنام شاه سليمان صفوي ترجمه و شرح شده. (سيد احمد اشكوري) رساله اي است مختصر مشتمل بر چهارده حديث درباره امامت و ظهور دولت كريمه قائم آل محمد (عج) و برخي تأويلات درباره پيدايش و دوام و بقاي دولت صفوي. رساله با مقدمه و حواشي و تصحيح ابوذر بيدار در 1367 شمسي چاپ شده است (وفادار مرادي) رساله اي کوتاه در ترجمه 14 حديث که دو حديث آن در باره پيش بيني پيدايش صفويه است که بنام شاه سليمان صفوي در 19 رجب 1072ق نگاشته است و 12حديث آن در علائم ظهور و احولات امام عصر (عج) و بازگشت ائمه معصومين (ع) و شيعيان آنها در آخر الزمان است و در آخر حديث چهاردهم دعاء معروف به (دعاي عهد) را آورده است. و در آخر حديث سيزدهم مدعي است که احاديث بازگشت اميرالمؤمنين (ع) متواتر است و احاديث رجعت سائر ائمه (ع) نزديک به تواتر. در باب الرجعة بحار الانوار همين احاديث را آورده و بعد از آن همين ادعا را تکرار کرده است. اين رساله ضمن رسائل اعتقادي علامه مجلسي به تحقيق سيد مهدي رجايي به چاپ رسيده است. احاديثي پيرامون بازگشت پيامبر اكرم (ص) و امامان پاك به دنيا و حكومت آن بزرگان را گرد آورده، ترجمه و شرح نموده، و آن را نوزدهم رجب 1078 به پايان برده است. اين رساله به نام شاه سليمان صفوي تاليف شده است. (سيد حسن نقيبي) رساله، ترجمه دو حديث مروي در كتاب غيبت نعماني است. حديث اول: « كاني بقوم قد خرجوا بالمشرق يطلبون الحق فلايعطونه ثم يطلبونه فلا يعطونه فاذا راو ذلك وضعوا سيوفهم علي عواتقهم الخ » . حديث دوم: « اذا قام القايم بخراسان الخ » . و دوازده حديث در احوال حضرت ولي عصر (عج) است كه در هزار بيت صورت گرفته است. مؤلف اين رساله را بنام شاه سليمان صفوي معنون نموده است. (مهدي ولايي) دوازده حديث درباره امامت و ظهور حضرت قائم عجل الله تعالي فرجه الشريف و دو حديث درباره پيدايش دولت صفويه گرد آورده و ترجمه نموده و به نام شاه سليمان صفوي نگاشته است. (غلامي مقدم) ترجمه 14 حديث است در علامت هاي ظهور كه دو حديث آن در پيشگيري پيدا شده صوفيان براي شاه سليمان صفوي (1077- 1105ق) در 19 رجب 1072ق است. «احمد منزوي» کتابي است در بيان يازده علامت از علائم قرب و نزديکي قيامت و ظهور حضرت مهدي (ع) با استناد بر روايات اهل بيت (ع)، اجمالا بدين شرح؛ علامت اول: خروج حضرت مهدي (ع) (در 37علامت)، دوم و سوم و چهارم: خسوف ثلاثه که يکي به مشرق و يکي به مغرب و سيم به جزيره عرب باشد ... ، پنجم: خروج دچال (چند فصل) ... دهم: دخان است، يازدهم: بيرون آمدن آتش ازقعر عدن و سوق خلايق به محشر (4فصل). آغاز كتاب: حمدله، صلات، اما بعد‌، چنين گويد فقير خاكسار محمد باقر بن محمد تقي مجلسي ... چون بر كافه ارباب فطنت و ذكاء و عامه اصحاب بصيرت و اعتلا ظاهر و هويداست كه لواي شكر نعمت سلسله عليه صفويه ... . انجام كتاب: ... پس دست راست بر ران راست خود سه مرتبه مي زني و هر مرتبه مي گوئي العجل العجل العجل ... و سلامه عليه و علي آبائه المعصومين الطاهرين. . [الذريعة 1/90و13/68 و 15/308 و 5/191؛ دانشگاه تهران 5/1203و 13/3251 و 11/2367 و 12/2801 و 16/120 و 16/462؛ نسخه هاي خطي فارسي 2/871؛ مرعشي 1/209و 26/27 و 37/454؛ کتابشناسي مجلسي ص 237؛ کتابخانه ملک 3/403؛ آيت الله جليلي 11؛ حضرت معصومه 1/340؛ آقا نجفي 1/209؛ كتابشناسي مجلسي 237؛ مدرسه امام عصر 1/4؛ مدرسه حجتيه ص 120؛ مدرسه فيضيه ص 7؛ ذريعه ج 1/90 - مشار - فهرست دانشگاه ج 11/2367؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/267، الذريعه: 13/68؛ كتابشناسي مجلسي: 237؛ فهرست كتابخانه آيت الله مرعشي: 1/209؛ فهرست نسخه هاي خطي فارسي، منزوي: 2/871؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/170؛ ادبيات تهران 2/22؛ مجلس شورا 22/48 و 37/60 و 41/245 و1/427/29؛ حضرت شاهچراغ ص 5 و 124؛ مدرسه صدر بازار1/56؛ مكتبة الزهراء ص 133؛ اصغر مهدوي 2/119؛ دائرة المعارف بزرگ 1/5؛ مشترك، 2/1021؛ ذريعه، 1/90 «اثبات رجعت» ؛ اعلام، 3/1967: مجلسي الثاني؛ طبقات، 12/95؛ صفا، 5/1471؛ نسخه ها، 2/871 «اثبات رجعت» و سخن ميرلوحي؛ مشار، 1/46، 158: دو چاپ؛ مشار، مؤلفين، 2/23: عكس؛ نشريه 5/374 ‌و 5/604 و 13/159 و 13/388؛ چهار كتابخانه مشهد ص 88؛ فهرست الفبائي آستان قدس 181؛ تراثنا س13ش2و/3 337؛ مشار فارسي 1/158؛ فهرست آستان قدس 14/386؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/392؛ الهيات مشهد126/1 و 2/672 و3/888؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 1/145 و2/557 و 3/1395؛ نشريه 5/15؛ آستان قدس 26/277؛ رايانه ملي ص 2869؛ دارالحديث ص 57 و 300؛ دانشگاه تهران 8/580؛ ميراث شهاب س9ش/2 30؛ فهرستواره منزوي 9/69 (50 نسخه) و 9/373؛ اهدائي رهبر2 اخبار/1 314؛ رايانه آستان قدس؛ فهرستواره، ج9، ص69-70 و 373؛ كتابشناسي مجلسي، ص237-240؛ دنا، ج1، ص135-138. ]

آن را براي شاه سليمان صفوي نگاشته است در رجب 1094 هـ. ق. و مکرر چاپ شده است. (فاضل) ترجمه تحت اللفظي است از حديث مشهور به « توحيد مفضل » كه حضرت امام صادق (ع) در چند مجلس بر مفضل بن عمر جعفي كوفي املاء نموده است، مترجم گاهي مطالبي را با عنوان «‌مترجم گويد » به آن اضافه نموده و ترجمه آن را در رجب سال 1094 به پايان رسانيده است. (صدرائي خوئي) مطالب كتاب فوق را حضرت امام جعفر صادق (ع9 امام ششم شيعه بر مفضل املاء نموده شامل چهار مجلس كه حضرت در هر مجلسي شرح مي دهد براي مفضل حكمتهاي خالق را در خلايق مجلس اول در خلقت آدمي از بدو خلقت او تا ختم و قواي ظاهري و باطني او و صفات نظري وي و در خلقت اعضاء و جوارح او مجلس دوم: در خلقت اصناف حيوانات «و حوش صحرا و طيور هوا و ماهيان دريا» مجلس سوم: درخلقت آسمان و زمين و آفتاب و ماه و ستارگان و شب وروز و بارانها و پاك بودن هوا در خلقت درختان و ميوه ها و در خلقت كوهها و درياها و اقسام نباتات و گياهها مجلس چهارم: در حكمت پديد آوردن آفات و برطرف كردن آنها و حكمتهاي گوناگون ديگر (مترجم مشخص نشد) (معصومه فرشچي) ابن عبدالله (ابي محمد) مفضل بن عمر جعفي کوفي که از اصحاب امام جعفر صادق و امام موسي الکاظم و از متکلمان برجسته بوده است کتابي به روايت از امام جعفر صادق در رد دهريه و اثبات وجود صانع نگاشته است بنام - التوحيد - يا (توحيد مفضل) اين کتاب را مجلسي دوم، محمد باقر بن محمد تقي متوفي 1111 هـ. ق. بفارسي درآورده است و بنام شاه سليمان صفوي (1077-1106 هـ. ق.) معنون داشته است. و اين ترجمه تحت اللفظي است که گاهي مترجم مطالبي نيز بعنوان «مترجم گويد» بر آن اضافه نموده است. تاريخ فراغت از تأليف اين کتاب رجب 1094 هـ. ق. مي باشد. اين کتاب بسال 1287 هـ. ق. در ايران چاپ شده. و پس از آن مکرر بطبع رسيده است. (فاضل) توحيد مفضل روايت بسيار مفصلي است كه حضرت صادق (ع) در چند مجلس بر مفضل بن عمر جعفي كوفي در خداشناسي و يگانگي ذات اقدس الهي املاء نموده است. اين ترجمه تحت اللفظي است كه گاهي مترجم مطالبي با عنوان « مترجم گويد » بر آن افزوده است و چنانچه در برخي نسخ آمده در رجب 1094 پايان پذيرفته است. حاوي چهل مجلس است كه مفضل بن عمر جعفي از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام پيرامون مخلوقات، عظمت خالق و عجايب آفرينش موجودات اسمان و زمين، اثبات وجود حضرت باري و رد عقايد ملحدان فرا گرفته است. علامه مجلسي آن را به منظور استفاده همگان به نام شاه سليمان صفوي ترجمه نموده و در مواردي كه نياز به توضيح بوده به بيان و تنقيح آن پرداخته و در رجب 1094 به پايان برده است. (غلامي مقدم) در 1090ه ق (تسبيحي، محمد حسين) توحيد مفضل حديث مفصلي است كه مفضل بن عمر جعفي كوفي از امام صادق (ع) روايت مي كند و در آن حضرت در چهار مجلس به اثبات خداوند و يگانگي او پرداخته است. علامه مجلسي اين حديث را به صورت تحت اللفظي ترجمه كرده و گاهي مطالبي را با عنوان «مترجم گويد» بر آن افزوده و آن را در 1094ق به پايان رسانده است. (كرم رضايي، پريسا) آغاز كتاب: بسمله الحمدلله الذي هدانا علي توحيده بصفوته محمد المفضل علي عبيده و عترته الاکرمين المخصوصين بلطفه قديمه و جديده عليه و عليهم من الصلوات والتحيات مايليق ... اما بعد قاصر از نيل معاني انجام كتاب: و تو را نزد ما مکان بلند هست و دلهاي مولا و مؤمنان تو را مي طلبند مانند تشنه که آب طلبد و آن چه تو را وعده دادم از من سؤال مکن تا خود بگويم به تو مفضل گفت پس برگشتم از نزد مولاي خود با نعمتي و کرامتي که هيچ کس با چنين حالي بر نگشته بود. [ذريعه 4/91 شماره 411، فهرست مرعشي 1/210 شماره 187؛ عكسي مركز احياء 4/216؛ علامه طباطبايي 2/127؛ دياني ص 128؛ دانشگاه تهران 13/3259 و 16/458؛ جعفريه زهان ص 100؛ سريزدي 1/153؛ آستانه قم ص 89؛ اصغر مهدوي 2/99؛ لغت نامه دهخدا 3/8 و 3/34؛ نشريه 7/118 و 13/186 و 11/672 و 11/682؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 2/729؛ فهرست سپهسالار 3/404؛ الذريعة 4/91و 482؛ مشار 397؛ مجلس شورا 25/198و 38/521 و 1/84/33 و 41/151؛ نشريه 5/367؛ كتابخانه عمومي اصفهان 1/57؛ فهرست الفبايي آستان قدس ص 150؛ مهدوي، مصلح الدين ص 61؛ امام صادق چالوس ص 48 و 224 و 257؛ رايانه ملي ص 202 و 1962؛ آستان قدس 26/148-149؛ دهگان ابراهيم 1/158؛ مركز احياء ميراث 1/485؛ كتابشناسي مجلس ص 85؛ اهدايي رهبر 2اخبار/1 214؛ فهرستواره منزوي 6/115؛ رايانه‌آستان قدس]

ابتدا حديثي که صدوق در جبر و اختيار از حضرت رضا (ع) نقل نموده، ترجمه کرده وسپس بحث کوتاهي دراين باره نموده و آراء مذاهب مخالف را پاسخ مي گويد. تاريخ تأليف رساله دهم رجب سال 1089ق ذکر شده است. حديثي در كتاب عيون الاخبار از حضرت رضا (ع) آمده است كه آغاز آن اينست: ... ان الله تعالي لم يطع باكراه ... كه اين حديث را علامه مجلسي بفارسي شرح نموده است و نسخه حاضر ميباشد. ترجمه حديث مروي در كتاب «عيون اخبارالرضا» در باب جبر و تفويض از مجلسي دوم، جملات اول حديث اين است: « عن ابي الحسن الرضا عليه السلام قال ذكر عنده الجبر و التفويض فقال الا اعطيكم في هذا اصلا لا تختلفون فيه و لا يخاصمكم عليه احد الاكسرتموه قلنا ان رايت ذلك يعني سليمان جعفري » . تاريخ ختم تأليف: ظاهراً رجب 1089. (مهدي ولايي) در اول اين رساله حديثي كه صدوق در جبر و اختيار از حضرت رضا عليه السلام نقل نموده، ترجمه كرده پس از آن بحث كوتاهي در اين موضوع آورده و گفته هاي مذاهب مخالف را پاسخ ميگويد. تاريخ تأليف رساله در اين نسخه چنين است: دهم رجب سال 1089. (سيد احمد اشكوري) در آغاز اين رساله حديثي در جبر و اختيار از حضرت امام رضا عليه السلام، بنقل شيخ صدوق در كتاب توحيد و عيون اخبار الرضا آمده و ترجمه شده است پس از آن بحث كوتاهي در اين موضوع آورده و گفته هاي مذاهب مخالف را پاسخ مي گويد. اين رساله دهم ماه رجب 1089 پايان يافته است. (سيد احمد اشكوري) هذه الرسالة مستلة من كتاب مرأة العقول في شرح الكافي للمؤلف و ليست في الأصل بكتاب مستقل. (حسيني، احمد) ترجمه اي است روران از احاديث مربوط به جبر و تفويض از كتابهاي معتبري چون «التوحيد» و «عيون اخبار الرضا» به سند صحيح مؤلف. در ضمن آن به گفته هاي مذاهب مخالف پاسخ مي گويد. آغاز كتاب: الحمدلله و سلام علي عباده الذين اصطفي، أما بعد شيخ صدوق محمد ابن بابويه قمي در كتاب توحيد و عيون اخبار الرضا. انجام كتاب: و بغضب الهي گرفتار ميشود و جاي او جهنم است، باينجا ختم كرديم سخن را. [مجلس شورا 12/33؛ مدرسه نمازي ص 161؛ مرعشي 1/208و 8/269 و 19/119 و23/31؛ كتابخانه هاي گلپايگان 113؛ حوزه علميه امام صادق 1/67 و 2/27؛ مجتهد الزمان ص 33؛ مدرسه صدر بازار 3/570؛ نشريه 7/522؛ فهرست سپهسالار 4/25؛ کتابشناسي علامه مجلسي / 200؛ مرعشي 1/209؛ عكسي مركز احياء ميراث 1/262؛ فهرست آستان قدس 5/489؛ الهيات مشهد 2/487؛ مرعشي 28/375؛ ريحانة الادب 5/196؛ عكسي مرعشي 3/446؛ الذريعه 4/96 و 5/84؛ كتابشناسي مجلسي 200؛ معجم التراث الكلامي 2/429-430؛ فهرستواره منزوي6/125؛ رايانه آستان قدس]

نويسنده مي گويد چون درباره بداء بين اعظم علماي خاصه اختلاف و نزاع و منشاء تشينع مخالفان بر شيعه است لذا بر آن شدم كه اين رساله را درين زمينه بپردازم و مسأله را كما هو حقه محقق نمايم. (عبدالله انوار) در معني لغوي بداء و اينكه محال است حق تعالي امري را نداند و سپس براو ظاهر شود يا از اراده امري پشيمان شود، و در نسبت هاي ناروايي كه به شيعه بسته اند و توضيح اقوال در مساله. رساله اي مختصر و استدلالي در اثبات بداء که از اختصاصات اعتقادي اماميه است. مؤلف در اين رساله به تشنيعات مخالفان پاسخ داده، و تفصيل مطلب را به آثار ديگرش چون بحار الأنوار و شرح صحيفه سجاديه ارجاع مي دهد. بداء در لغت نزد مجلسي دو معني دارد: 1. ظهور و روشن شدن، 2. پديد آمدن نظريه و ديدگاه جديد و در كافي شانزده حديث در مورد بداء نقل شده كه منسوب به امامان شيعه است. در انجامه كتاب ظاهراً نام رساله « رساله نافعاً للانسان في الدنيا و الآخره » آمده كه در منابع موجود نبود شايد وصف رساله باشد، الله اعلم. (مسعودي، اكرم) مولف در اين رساله بسيار مختصر درباره بداء كه از مسائل كلامي و از مختصات اعتقادات شيعه اماميه است، با استناد به آيات و روايات، ‌بحث كرده و به گفته هاي اهل سنت در اين باره پاسخ داده است. اين رساله در پنجم ربيع الثاني 1100ق تاليف شده است. (كرم رضايي، پريسا) آغاز كتاب: بسمله، الحمدلله و سلام علي عباده الدين اصطفي محمد و اله خيرة الوري ... ... و بعد چون در مسئله بدا نزاع عظيمي ميان علماي خاصه و عامه بهم رسيد انجام كتاب: پايان: و بغضب الهي گرفتار ميشود و جاي او جهنم است نعوذ بالله من غضب الله. تمت. [منزوي 2/744؛ الهيات مشهد 2/380 و 2/488 و 2/514 و 2/572؛ فهرست سپهسالار 3/243؛ فهرست آستان قدس 4/112 و 11/143؛ مرعشي 1/208 و 29/254 و 28/376 و 10/303 و 19/118؛ الذريعة 3/54؛ ريحانة الادب 5/196؛ كتابخانه هاي گلپايگان 113؛ كتابخانه وزيري 5/1647؛ حوزه علميه امام صادق 1/67 و 2/28؛ كتابخانه ملك 9/266؛ الهيات تهران ص 269؛ كتابخانه ملي 6/592؛ نسخه هاي حبيب جواهري ص 1677؛ كتابخانه ملي تبريز 2/731؛ دانشگاه تهران 13/3125 و 13/3409 و 16/382؛ طوس 4/112؛ مجتهد الزمان ص 33؛ مدرسه صدر بازار 3/570؛ نشريه 7/522 و 5/225 و 7/232 و 11/941؛ اهدائي به آستان قدس ص 385؛ نشريه 7/276؛ آية الله حججي 107؛ فهرستواره كتابهاي فارسي 6/84 و 9/146؛ كتابشناسي مجلسي 163 -164؛ معجم التراث الكلامي 2/27-28؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/196؛ امام صادق چالوس ص 227؛ ف ملي 6/592؛ ف مرعشي 1/208؛ كتابخانه ملي 13/136؛ نسخه پژوهي 3/71؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/147؛ مكتبة اميرالمؤمنين 1/328؛ مجلس شورا -1/206/29؛ 32/217؛ اوراق عتيق 1/244؛ دنا 2/439-440]

مسئله «بدا»، يكي از مسائل كلامي مورد نزاع علماي اهل سنت و اماميه بوده؛ و اهل سنت «بدا» به معني ظاهر شدن رأي پس از ظهور خلاف آن و به معني پشيماني بر اراده در مورد حق تعالي را به شيعه نسبت داده؛ و در مقابل، شيعه هم از اين نسبت ناروا تبرئه جسته، همچنانكه احاديث متواتري بر خلاف اين معني را از ائمه معصومين روايت كرده اند. و چون به اعتقاد اماميه، محال است حق تعالي امري را نداند و سپس براو ظاهر شود و يا از اراده خودش پشيمان گردد، بنابراين در تحقيق بدا اختلاف كرده. برخي گفته اند: بدا، به معني نسخ است و برخي ديگر، بدا در امور تكويني را همانند نسخ در امور شرعي دانسته اند. مؤلف در رساله حاضر با استناد به آيات و روايات، اعتقاد اماميه در مسئله بدا را بيان نموده است. اصل اين رساله كه با آغاز «الحمدلله و سلام علي عباده ... و بعد چون در مسئله بدا نزاع عظيم ميان علماي خاصه و عامه بهم رسيد» به زبان فارسي است، در نسخه حاضر به زبان عربي ترجمه شده است. (حبيب الله عظيمي) آغاز كتاب: الحمدلله الذي جعل البداء للمتقين و الصلوة و السلام علي خير خلقه محمد و آله الطيبين. اما بعد، لما كثر الكلام و المنازعة في مسئلة البداء بين الخاصة و العامة و صار منشا لتشنيع المخالفين علي الفرقة الناجية