جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حق الیقین (اصول دین و معارف)، نوشته محمدباقر بن محمد تقی مجلسی (م ۱۱۱۱ ق) یک دوره کامل مباحث اصول دین و ضروریات مذهب شیعه را دربردارد. روش مؤلف در اثبات مطالب، روش کلامی شیعه است که آن آمیزه‌ای است از استدلال به آیات قرآن و روایات معصومان (علیهم‌السّلام). مولف بحث در توحید و نبوت را به صورت کوتاه انجام داده است؛ ولی در مورد امامت به تفصیل سخن به میان آمده و با بررسی مسئله غدیرخم و ادله امامت، به تفصیل به اثبات امامت ائمه دوازده گانه پرداخته شده است. در مرحله بعد، به تفصیل از معاد و رجعت سخن به میان آمده است. معانی اسلام، کفر، ارتداد، انواع گناه و توبه پایان بخش مباحث کتاب است. این کتاب، به زبان فارسی توسط کتابفروشی اسلامیه تهران، به قطع وزیری چاپ شده است؛ همچنین به همت علامه سیدعبدالله شبر به زبان عربی ترجمه و چاپ شده است.

کتاب «تحفة الزائر» از تألیفات علامه محمدباقر مجلسی (م،۱۱۱۰ ق)، مجموعه ای از زیارات معصومین علیهم السلام و بیان ثواب و فضیلت و آداب زیارت آنان به زبان فارسی است. علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار خود به طور مفصل به موضوع زیارت و زیارتنامه های معصومین پرداخته بود، اما به دلیل حجم بسیار و تألیف آن به زبان عربی، استفاده از آن برای خوانندگان فارسی زبان مشکل بود، بنابراین کتاب «تحفة الزائر» را در حجم کم و به زبان فارسی تنظیم و تحریر کرد تا راهنمای زائران رسول خدا و دیگر امامان علیهم السلام باشد. علامه مجلسی به گفته خودش خواست رساله ای تألیف نماید که مقصود باشد بر ذکر زیارات و ادعیه و آدابی که به اسانید معتبره از ائمه دین علیهم السلام منقول گردیده است و فضایل و آداب هر یک را به لغت فارسی ترجمه نماید تا اکثر شیعیان این دیار از این رساله ی وافیه بهره مند گردند و اطلاع بر فضایل زیارات موجب مزید رغبات ایشان گردد. علامه مجلسی در این کتاب با دقتی تمام و نظمی زیبا، مطالب را طی باب ها و فصل های منطقی تنظیم کرده است، به طوری که دسترسی به آنها بسیار آسان است. وی در ایراد روایات و زیارات، نهایت اختصار را رعایت کرده است، از این رو به عنوان یک کتاب همراه در سفرهای زیارتی بسیار مناسب است. مؤلف از ذکر منابع و سند روایات خودداری کرده و طالبان آن را به کتاب عظیم خویش، بحارالانوار ارجاع داده است. کتاب «تحفة الزائر» شامل یک مقدمه و ۱۲ باب و یک خاتمه و معلقات به شرح زیر است: مؤلف در مقدمه کتاب آداب سفر را به طور مختصر ذکر کرد، و تفصیل بیشتر آن را به کتاب حلیة المتقین ارجاع داده است. وی در این مقدمه، روز سفر، صدقه در ابتدای سفر، غسل سفر، دعاهای وارد در آغاز سفر و اثنای آن را ذکر کرده است. باب اول: در بیان ثواب تعمیر قبور حضرت رسول صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام و ثواب زیارت ایشان و آداب آن مشتمل بر دو فصل: ثواب زیارت بر هر یک از چهارده معصوم علیهم السلام. و در آداب زیارت هر یک از چهارده معصوم علیهم السلام. باب دوم: در فضیلت و کیفیت زیارت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و حضرت فاطمه سلام الله علیها و ائمه بقیع (امام حسن، امام سجاد، امام باقر و امام صادق) علیهم السلام، مشتمل بر ۸ فصل. باب سوم: در فضیلت و کیفیت زیارت امیرالمومنین علیه السلام مشتمل بر ۴ فصل. باب چهارم: در بیان فضیلت نجف و کوفه و مساجد کوفه و آب فرات مشتمل بر ۴ فصل. باذب پنجم: در بیان فضایل زیارت حضرت سیدالشهداء و مشتمل بر ۷ فصل. باب ششم: در بیان فضیلت حائر و کربلای معلی و تربت امام حسین علیه السلام و آداب به داشتن آن و مشتمل بر ۳ فصل. باب هفتم: در بیان زیارات مطلقه آن حضرت که مخصوص به وقتی نیست و آداب آنها و مشتمل بر ۶ فصل. باب هشتم: در بیان فضیلت و کیفیت زیارت آن حضرت که مخصوص است به ایام و اوقات معلوم مشتمل بر ۵ فصل. باب نهم: در بیان فضیلت و کیفیت زیارت امام موسی کاظم علیه السلام و امام رضا علیه السلام و امام محمدتقی علیه السلام مشتمل بر ۵ فصل. باب دهم: در بیان فضیلت و کیفیت زیارت امام علی النقی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام و صاحب الامر علیه السلام مشتمل بر ۲ فصل. باب یازدهم: در بیان زیارت جامعه کبیره است که هر امامی را به آن زیارت می توان کرد و استغاثه به ایشان نمودن و عرایض به خدمت ایشان نوشتن مشتمل بر ۳ فصل. باب دوازدهم: در آداب زیارت به نیابت و زیارت اولاد ائمه علیهم السلام و اصحاب ایشان و فضیلت زیارت سایر بقاع شریفه مشتمل بر ۴ فصل است. خاتمه در بیان آداب ملاقات زائرین ائمه است. ملحقات: در زیارات مخصوصه حضرت امیر علیه السلام و امام حسین علیه السلام مشتمل بر ۲ فصل است.

کتاب بیست و پنج رساله فارسی تالیف علامه مجلسی ، در باره ی مسائل اعتقادی، فقه ، تفسیر ، حدیث ، هیئت، و دیگر مسائلی از این قبیل به زبان فارسی است که توسط سید مهدی رجائی تحقیق و گرد آوری شده و این فعالیت زیر نظر سید محمود مرعشی در سال ۱۴۱۲ ق انجام گرفته است. کتاب دارای رسائل متعددی است که برای توضیح بیشتر درباره ی محتویات این رسائل به ذکر مختصری از آن می‌پردازیم. ۱.۱ - رساله اول رساله ی اول: ترجمه خطبه توحیدیه امام رضا علیه‌السّلام در معرفی ذات باری تعالی و توحید است، که در اکثر کتب حدیث منقول است، همچون عیون اخبار الرضا علیه‌السّلام ، و توحید شیخ صدوق ، امالی شیخ مفید ، امالی شیخ طوسی ، و احتجاج مرحوم طبرسی قدس الله اسرارهم. خطبه توحیدیه پس از امر ولایت عهدی آن حضرت ایراد گردیده است، و در آن راههای معرفت و خداشناسی به نحو مبسوط بیان گردیده است، این رساله ترجمه بسیار ساده و روان خطبه مذکور می‌باشد و به مناسبت ترجمه فقرات خطبه متعرض بعض نکات بسیار مهم و علمی می‌شوند. ۱.۲ - رساله دوم دوم: رساله ترجمه قصیده دعبل خزاعی. ابتداء بحث از سند قصیده می‌شود که در کتب شیعه و سنی وارد شده است، و شرح مبسوطی از جریان متعلق به قصیده ایراد نموده، و در این رساله ابتداء یک یا دو بیت را ایراد می‌نماید و پس از ترجمه پیرامون آن صحبت می‌نماید، و انصافا یکی از ترجمه‌های بسیار جالب و گویا بر این قصیده شریفه است. ۱.۳ - رساله سوم سوم: رساله تحقیق در حدیث عدم احتساب عمر زائران امام حسین علیه‌السّلام بواسطه حدیث منقول از امام باقر و صادق علیه‌السّلام است که فرمودند: به درستی که حق تعالی در عوض شهادت سید الشهداء علیه‌السّلام چند چیز به او عطا فرمود که یکی از آنها عدم شمارش ایام زیارت ، از عمر زائران آن حضرت و پاسخ به اشکال وارد بر حدیث. ۱.۴ - رساله چهارم و پنجم چهارم: رساله تفسیر آیه نور ، پیرامون حدیثی است که در اصول کافی در تفسیر آیه شریفه وارد شده و مرحوم علامه مجلسی آن را ترجمه و شرح نموده‌اند. پنجم: رساله تفسیر آیه «و السابقون الاولون». اهل سنت به این آیه شریفه بر نیکی خلفای خود و امامت آنها، استدلال می‌کنند، مرحوم علامه مجلسی قدس سره هفت وجه جواب به آنها می‌دهد، و مطلب را روشن می‌سازد. ۱.۵ - رساله ششم ششم: رساله آداب سلوک حاکم با رعیت. از بهترین رساله هائی است که در این زمینه نوشته شده است و کیفیت معامله و رفتار حاکم با رعیت و زیردستان خود بیان می‌فرماید. در دو فصل است، فصل اول: ترجمه عهدنامه مالک اشتر که در نهج البلاغه می‌باشد. فصل دوم: در بیان چند حدیث دیگر که در این باب وارد شده است. حدیث اول: نامه حضرت علی علیه‌السّلام به عثمان بن حنیف والی ایشان در بصره. حدیث دوم: نامه امام صادق علیه‌السّلام به عبدالله نجاشی حاکم اهواز ، حدیث سوم: نصایح حضرت خضر در مسجد الحرام به منصور دوانیقی. ۱.۶ - رساله هفتم و هشتم هفتم: رساله آداب ماه شعبان که با بهره گرفتن از احادیث ائمه سلام‌الله‌علیهم درباره ماه شریف شعبان تالیف گردیده، و اذکار و اوراد و ادعیه وارده در این ماه شریف اشاره گردیده است. هشتم: رساله اختیارات ایام، در بیان سعادت و نحوست ایام هفته و ماه به جهت ارتکاب اشغال و اعمال، در احادیث اهل بیت علیهم السلام، که در سه فصل و یک خاتمه است. فصل اول: در ایام ماه. فصل دوم: در ایام هفته. فصل سوم: در بیان رفع نحوست ایام و ساعات. خاتمه در ترجمه حدیث منقول از کتاب دانیال درباره احکام کسوف و خسوف و حوادث هر سال . این رساله غیر از رساله کبیره اختیارات الایام است که چاپ سنگی شده، و در بعض تراجم از این رساله به رساله صغیره اختیارات ایام نام برده شده است. ۱.۷ - رساله نهم و دهم نهم: رساله ترجمه حدیثی که مرحوم کفعمی در کتاب بلد الامین از امام زین العابدین علیه‌السّلام در فضیلت و ثواب خواندن دعای جوشن کبیر روایت نموده است. دهم: رساله آداب نماز ، که پیرامون اهمیت نماز و آداب آن نوشته شده، ابتد یک دور مختصر و مفید راجع به اصول الدین، سپس بحثی درباره وجوه اعجاز قرآن نگاشته‌اند، و بعد وارد مباحث وضو و نماز شده‌اند، که آداب وضو و غسل و نماز و احکام آنها را بیان فرموده‌اند، و در نهایت شرح و تفسیری از سوره حمد و سوره قدر و توحید نوشته‌اند. ۱.۸ - رساله یازدهم و دوازدهم و سیزدهم و چهاردهم یازدهم: رساله بیان اوقات نماز، ضابطه و قانونی برای استعلام اوقات نماز بیان گردیده، و برای شناخت وقت فریضه ظهر و عصر و نوافل آنها دو راه بیان فرموده‌اند، راه قدم، و راه ساعت، این رساله در سال هزار و نود و هفت تحریر گردیده است. دوازدهم: رساله فرق زنان و مردان در احکام طهارت و صلاة، که چهارده فرق را بیان کرده‌اند. سیزدهم: رساله شکیات نماز ، جامع جمیع احکام شک و سهو در نماز می‌باشد. که در یک مقدمه و پنج فصل و خاتمه می‌باشد. چهاردهم: رساله زکات و خمس و اعتکاف ، در سه فصل است: فصل اول: در زکات، و در آن سه مبحث است، مبحث اول: در وجوب زکات و عقاب مانع آن مبحث دوم: در اجناسی که در آنها زکات واجب می‌شود، مبحث سوم در مستحقین زکات است. فصل دوم در خمس است که دو مبحث دارد، اول در چیزهائی که خمس در آن واجب می‌شود، دوم: در مستحقین خمس است. فصل سوم: در بیان فضیلت و کیفیت اعتکاف است. ۱.۹ - رساله پانزدهم تا بیستم پانزدهم: رساله تحدید صاع، علامه مجلسی در مقام جمع بین احادیث تحدید صاع بر آمده، و نظریه خود و والد خود را بیان می‌فرماید. شانزدهم: رساله‌ای است در معرفی ناصب و مخالف اهل بیت علیهم السلام، و بیان حکم مال ناصبی، در این زمینه روایات زیادی ایراد می‌فرمایند. هفدهم: این رساله بنحو مبسوط راجع به احکام کفارات است، و هجده مورد از موارد وجوب کفاره را ذکر نموده و متعرض احکام کفارات می‌گردند. هجدهم: رساله مفتتح الشهور، راجع به ثبوت هلال و اول ماه بنحو مفصل در چند مقصد بحث می‌شود، مقصد اول: در بیان معنی ماه و سال شمسی و قمری. دوم: در بیان حساب عدد و کبیسه . سوم: در تحقیق احادیث خمسه. چهارم: تحقیق در حدیثی از کافی. پنجم: تحقیق در حدیث از اقبال سید بن طاووس . ششم: در حدیث دیگری از اقبال. این رساله اواخر عمر مؤلف در ماه شوال سال هزار و صد و نه هجری قمری تالیف گردیده است. نوزدهم: رساله ماه نو دیدن و ناخن چیدن. رساله‌ای در بیان آن که هر ماه را بر روی چه چیز باید دید و چه سوره باید خواند، و در باب ناخن چیدن، سر تراشیدن، جامه نو بریدن و پوشیدن چه روزهائی خوب و چه روزهائی بد است. ۱.۱۰ - رساله بیستم تا بیست و پنجم بیستم: رساله‌ای مختصر در واجبات حج و عمره و برخی از مستحبات هر دو در یک مقدمه و سه فصل است. مقدمه: در بیان شرائط حج و عمره و افعال آنها. فصل اول: در آداب حج. دوم در افعال عمره تمتع. سوم در احکام حج تمتع . و خاتمه در بیان زیارت نبی و ائمه صلوات الله علیهم اجمعین است. بیست و یکم: رساله‌ای در، آداب و ادعیه اعمال حج که مؤلف پس از رساله صغیره تالیف نموده، در دیباچه کتاب می‌نگارد: چون والد ماجد، رسائل صغیره و کبیره در بیان آداب و احکام حج بیت الله الحرام تصنیف فرموده بودند، و فقیر نیز رساله صغیره در این باب تالیف نموده بودم، و بر رساله کبیره ایشان امرار نظر نموده الحاقات کرده بودم، خواستم که رساله مختصری تالیف نمایم که مقصور بر آداب و ادعیه بوده باشد، و احکام را بر رسائل دیگر حواله نمایم. این رساله در سال هزار و هشتاد هجری قمری به پایان رسیده است. بیست و دوم: رساله صواعق الیهود، در بیان حکم کفار و احکام جزیه بر اهل کتاب، و چیزهائی که حاکم مسلمانان باید بر آنها شرط، و از آنها منع کند. بیست و سوم: رساله‌ای در بیان احکام و آداب گرو بستن در اسب تاختن و تیر انداختن، و همچنین چیزهائی گرو بستن در آنها جایز نیست، که ده شرط برای گرو دوانیدن اسب بیان می‌فرمایند، و هفت شرط برای گرو بر تیر انداختن، و بیان احادیث وارده در فضیلت شمشیر زدن در راه خدا. و نیز خطبه حضرت علی علیه‌السّلام در تحریص بر جهاد و فضیلت آن به نحو مبسوط ترجمه شده است. بیست و چهارم: رساله صیغ عقود نکاح . رساله‌ای است مختصر در تحریر انحاء صیغ عقود نکاح و انواع تعبیرات آن با در نظر گرفتن غایت احتیاط که در جمیع امور مستحسن و مرغوب فیه است، در این رساله در مرحله اول وجوه انشاء عقد نکاح دائم ذکر می‌شود، و سپس صیغه متعه بیان می‌شود و در خاتمه بعضی از صیغ طلاق ذکر می‌شود. بیست و پنجم: استفتاءآت فقهی که از علامه مجلسی شده، و به وسیله ملا محمد جعفر بن محمد طاهر خراسانی از شاگردان ایشان، گرد آوری شده است، که پس از تالیف به نظر مرحوم علامه مجلسی رسانده و دارای دویست و هشتاد و شش مساله، در دوازده باب می‌باشد. در پایان مجموعه ی بیست و پنج جلدی، رساله ی بیان تعداد تالیفات فارسی و عربی علامه چاپ گردیده که از تالیفات سید محمد حسین بن محمد صالح حسینی خواتون آبادی می‌باشد. شایان ذکر است که آثاری که دراین مجموعه آمده تمام آثار علامه نمیباشد و بعضی از آثار مسلمه ی وی را ذکر نکرده و بعضی را که ذکر نموده ناقص بیان فرموده و استقراء تامی ننموده است. کتاب حاضر با ذکر عناوین رسائل فارسی علامه و سپس مقدمه‌ای در ۲۵ صفحه از آقای سید مهدی شجاعی شروع می‌شود و بعد از آن متن کتاب و سپس فهرست کتاب ذکرشده است. این کتاب به مناسبت سیصدمین سال، علامه ملا محمد باقر مجلسی تقدیم گشته و توسط نشر کتابخانه ی آیت‌الله مرعشی نجفی در قم در چاپ خانه ی سید الشهداء چاپ اول خود را در سال ۱۴۱۲ ق انجام داده است. اساس تحقیق این رساله و اکثر رسائل چاپی در این مجموعه بر نسخه خطی کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی قدس سره به شماره (۱۸۷) می‌باشد.

نويسنده مي گويد چون درباره بداء بين اعظم علماي خاصه اختلاف و نزاع و منشاء تشينع مخالفان بر شيعه است لذا بر آن شدم كه اين رساله را درين زمينه بپردازم و مسأله را كما هو حقه محقق نمايم. (عبدالله انوار) در معني لغوي بداء و اينكه محال است حق تعالي امري را نداند و سپس براو ظاهر شود يا از اراده امري پشيمان شود، و در نسبت هاي ناروايي كه به شيعه بسته اند و توضيح اقوال در مساله. رساله اي مختصر و استدلالي در اثبات بداء که از اختصاصات اعتقادي اماميه است. مؤلف در اين رساله به تشنيعات مخالفان پاسخ داده، و تفصيل مطلب را به آثار ديگرش چون بحار الأنوار و شرح صحيفه سجاديه ارجاع مي دهد. بداء در لغت نزد مجلسي دو معني دارد: 1. ظهور و روشن شدن، 2. پديد آمدن نظريه و ديدگاه جديد و در كافي شانزده حديث در مورد بداء نقل شده كه منسوب به امامان شيعه است. در انجامه كتاب ظاهراً نام رساله « رساله نافعاً للانسان في الدنيا و الآخره » آمده كه در منابع موجود نبود شايد وصف رساله باشد، الله اعلم. (مسعودي، اكرم) مولف در اين رساله بسيار مختصر درباره بداء كه از مسائل كلامي و از مختصات اعتقادات شيعه اماميه است، با استناد به آيات و روايات، ‌بحث كرده و به گفته هاي اهل سنت در اين باره پاسخ داده است. اين رساله در پنجم ربيع الثاني 1100ق تاليف شده است. (كرم رضايي، پريسا) آغاز كتاب: بسمله، الحمدلله و سلام علي عباده الدين اصطفي محمد و اله خيرة الوري ... ... و بعد چون در مسئله بدا نزاع عظيمي ميان علماي خاصه و عامه بهم رسيد انجام كتاب: پايان: و بغضب الهي گرفتار ميشود و جاي او جهنم است نعوذ بالله من غضب الله. تمت. [منزوي 2/744؛ الهيات مشهد 2/380 و 2/488 و 2/514 و 2/572؛ فهرست سپهسالار 3/243؛ فهرست آستان قدس 4/112 و 11/143؛ مرعشي 1/208 و 29/254 و 28/376 و 10/303 و 19/118؛ الذريعة 3/54؛ ريحانة الادب 5/196؛ كتابخانه هاي گلپايگان 113؛ كتابخانه وزيري 5/1647؛ حوزه علميه امام صادق 1/67 و 2/28؛ كتابخانه ملك 9/266؛ الهيات تهران ص 269؛ كتابخانه ملي 6/592؛ نسخه هاي حبيب جواهري ص 1677؛ كتابخانه ملي تبريز 2/731؛ دانشگاه تهران 13/3125 و 13/3409 و 16/382؛ طوس 4/112؛ مجتهد الزمان ص 33؛ مدرسه صدر بازار 3/570؛ نشريه 7/522 و 5/225 و 7/232 و 11/941؛ اهدائي به آستان قدس ص 385؛ نشريه 7/276؛ آية الله حججي 107؛ فهرستواره كتابهاي فارسي 6/84 و 9/146؛ كتابشناسي مجلسي 163 -164؛ معجم التراث الكلامي 2/27-28؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/196؛ امام صادق چالوس ص 227؛ ف ملي 6/592؛ ف مرعشي 1/208؛ كتابخانه ملي 13/136؛ نسخه پژوهي 3/71؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/147؛ مكتبة اميرالمؤمنين 1/328؛ مجلس شورا -1/206/29؛ 32/217؛ اوراق عتيق 1/244؛ دنا 2/439-440]

مسئله «بدا»، يكي از مسائل كلامي مورد نزاع علماي اهل سنت و اماميه بوده؛ و اهل سنت «بدا» به معني ظاهر شدن رأي پس از ظهور خلاف آن و به معني پشيماني بر اراده در مورد حق تعالي را به شيعه نسبت داده؛ و در مقابل، شيعه هم از اين نسبت ناروا تبرئه جسته، همچنانكه احاديث متواتري بر خلاف اين معني را از ائمه معصومين روايت كرده اند. و چون به اعتقاد اماميه، محال است حق تعالي امري را نداند و سپس براو ظاهر شود و يا از اراده خودش پشيمان گردد، بنابراين در تحقيق بدا اختلاف كرده. برخي گفته اند: بدا، به معني نسخ است و برخي ديگر، بدا در امور تكويني را همانند نسخ در امور شرعي دانسته اند. مؤلف در رساله حاضر با استناد به آيات و روايات، اعتقاد اماميه در مسئله بدا را بيان نموده است. اصل اين رساله كه با آغاز «الحمدلله و سلام علي عباده ... و بعد چون در مسئله بدا نزاع عظيم ميان علماي خاصه و عامه بهم رسيد» به زبان فارسي است، در نسخه حاضر به زبان عربي ترجمه شده است. (حبيب الله عظيمي) آغاز كتاب: الحمدلله الذي جعل البداء للمتقين و الصلوة و السلام علي خير خلقه محمد و آله الطيبين. اما بعد، لما كثر الكلام و المنازعة في مسئلة البداء بين الخاصة و العامة و صار منشا لتشنيع المخالفين علي الفرقة الناجية

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است.