جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیشتر پژوهشگران مسلمان معتقدند قرآن کریم مهم‌ترین و جاودانه‌ترین معجزه پیامبر مکرم اسلام (ص) است. معجزه در اصطلاح علمای اسلام بر هر امر خارق ­العاده‌ای اطلاق می‌شود که توسط مدعی منصب الهی ارائه می‌شود و همراه با تحدی و سالم از معارضه است. البته باید توجه داشت که در قرآن، واژه معجزه (یا سایر مشتقات آن) در معنای اصطلاحی آن به کار نرفته است؛ لذا ممکن است این سؤال مطرح شود که آیا معجزه خواندن قرآن صحیح است؟ با تأکید بر این مطلب، در این پژوهش برای پاسخ به این سؤال به روش توصیفی - تحلیلی، اسامی، اوصاف، ویژگی‌ها و هدف‌هایی که قرآن برای کارهای خارق ­العاده انبیا بیان داشته است، مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که تمام این اوصاف و ویژگی‌ها، بر قرآن نیز قابل انطباق است. لذا این نتیجه حاصل شد: از منظر قرآن همان­طور که معجزه خواندن کارهای خارق ­العاده انبیا صحیح است، معجزه پنداشتن قرآن نیز درست است.

در قرآن آمده که ابلیس پس از رانده شدن از درگاه الهی، با تعبیر «بِمَا أَغْوَیتَنِی»، گمراهی خود را به خدا نسبت داده است. برخی مفسران سخن ابلیس را صادق و گروهی آن را کاذب دانسته و این تصدیق یا تکذیب را زمینه طرح موضوع جبر و تفویض قرار داده‌اند. این پژوهش با بررسی آرای مفسران به نتایج زیر رسیده است: 1- برخی مفسران به دلیل عدم اهتمام به موضوع، سکوت کرده‌اند. 2- معتقدان به جبر، اغوا را به‌معنای اضلال دانسته و از آن جبر فهمیده‌اند. 3- برخی معتقدان به عدل الهی، با اینکه ادعای ابلیس را صادق شمرده‌اند، «اغوا» را به‌گونه‌ای معنا کرده‌اند که باعث بی‌عدالتی خدا و جبر موجودات بر گناه نشود. 4- برخی دیگر از مفسران به دلیل استشمام معنای جبر از واژه اغوا، ابلیس را در این ادّعا، کاذب و بدخواه دانسته‌اند. 5- علامه طباطبایی با اینکه سخن ابلیس را صادق شمرده، اما برای پرهیز از جبر، «اغوا» را اغوای ثانوی و نتیجه سوء انتخاب خود ابلیس دانسته است.

« جبر و اختیار » یکی از موضوعات مهم و غامض علوم اسلامی ‌اعم از کلام، فلسفه و عرفان می‌ باشد که دانشمندان هر یک از علوم مذکور برای حل این مسئله، دیدگاه های متفاوتی را برگزیده اند. در این میان ایزوتسو، اسلام شناس و قرآن پژوه معاصر در تحلیل آیات ناظر بر جبر و اختیار در قرآن با بن بست مواجه گردیده و اساسا اندیشه ی قرآنی را متفاوت از منطق عقل بشری دانسته است. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی گردآوری شده ، تلاش بر آنست که منشا این نگرش ایزوتسو را جست و جو نموده و پس از یافتن مواضع او در باب جبر و اختیار طی آثار مختلف او ، تحلیل و نقدی نسبت به آن ها ارائه گردد . نتایج حاکی از آنست که اگر چه ایزوتسو در تحلیل قرآنی مسئله‌ی جبر و اختیار راه خطا را پیموده است اما با توجه به همگرایی و تاسی او از مبانی عرفان ابن عربی در بسیاری از موضوعات از جمله جبر و اختیار ، به نظر می‌ رسد وی پیرو همان آموزه «امر بین الامرین» می‌ باشد که از فحوا و نه نص سخنان ابن عربی نیز می توان همین حکم را استنباط نمود.

استناد فراوان به حدیث مشهور «نیة المؤمن خیر من عمله» در عرصه‏های مختلف علمی، حاکی از اهمیت این حدیث در میان عالمان مسلمان است. دربارۀ مفاد و مفهوم این حدیث، دیدگاه‏ها مختلف است و می‏توان در این زمینه، به بیش از ده دیدگاه اشاره کرد که البته برخی از آن‏ها، قابل ارجاع به یک‏دیگرند و بیشتر آن‏ها، به طور کلی مخدوش و مردود یا ناقص و فاقد جامعیت لازم‏اند. در این میان، نظریه‏ای مورد پذیرش و قابل دفاع به نظر می‏رسد که از پشتوانۀ کافی روایی برخوردار است. بر اساس این دیدگاه - که از آن به «نظریة اصالة النیّة»"تعبیر می‏کنیم - اصل و اساس عمل و شکل دهندۀ آن نیّت است و بنابراین، مبنای ارزش‏گذاری کار و ملاک در خیر یا شرّ بودن آن نیز نیّت خواهد بود.

عبارت های قابل توجهی از عالمان مسلمان حاکی است که از نگاه ایشان ، دلالت ظواهر قرآن بر مفادشان ، ظنی است. پاره ای از این عبارت ها ، مطلق است ولی بخشی از آن ها ، به مبحث عام و خاص و مسئلۀ تخصیص قرآن با خبر واحد اختصاص دارد. دربارۀ این سخن مشهور ، بحث منقحی به عمل نیامده و دلیل روشنی بر آن ارائه نشده ولی می توان از خلال مباحث ایشان ، به دلایل احتمالی آن پی برد. البته این دلایل ، قابل دفاع به نظر نمی رسند، چرا که بیشتر آن ها، حاصل بی توجهی به نقش و عملکرد لفظ در مقام محاوره و تقنین است. زیرا آن چه از لفظ در این دو مقام انتظار می رود، صرفاً افادۀ مراد استعمالی است و نه مراد جدی و بی تردید ظواهر قرآن، در این حد از افاده، مفید قطع هستند. پاره ای دیگر از این دلایل، سخنان مخدوش و قابل نقدی است که به اخباری ها نسبت داده شده. بلکه باید گفت شواهدی در دست است که نشان می دهد ، ظواهر قرآن ، از دلالت هایی قطعی و علم آور برخوردارند. آیاتی که مردم را به تحدّی با قرآن فرا می خوانند، آیات دعوت کننده به تدبر در قرآن و مفاد حدیث ثقلین، از مهم ترین این شواهد است.

حدیث «السعید سعید فی بطن امه و الشقی شقی فی بطن امه» و چگونگی پیوند آن با اندیشۀ جبرگرایی، مسئله‌ای است که در این مقاله، به روش تحلیلی توصیفی، مورد بررسی قرار می گیرد. اشعریان به خصوص فخر رازی این روایت را از دلایل جبری بودن افعال انسان می داند. آخوند خراسانی آن را از دلایل ذاتی بودن سعادت و شقاوت انسان ها قلمداد کرده اند. به باور بسیاری از محدثان شیعه و سنی و برخی فیلسوفان، مدلول این حدیث، همان مفاد آیات و روایات دلالت کننده بر قضا و قدر الهی است و به اعتقاد برخی مانند شیخ طوسی و ضیاء الدین عراقی و آیه الله بروجردی، مفاد این حدیث، همان مدلول آیات و روایاتی است که بر تعلق گرفتن علم ازلی حق تعالی به کلیۀ امور از جمله سعادت و شقاوت و سرنوشت انسان‌ها تأکید دارند. بر اساس یافته های این پژوهش، دیدگاه نخست، مردود، دیدگاه دوم غیر قابل دفاع، دیدگاه سوم، صحیح ولی قابل جمع با دیدگاه چهارم است که دلایل و شواهد بیشتری بر درستی آن یافت می شود.

روایات فراوانی از پیشوایان معصوم^ حکایتگر واقعی بودن پدیده چشم زخم و نیز امکان مقابله با آن است، اما ارتباط داشتن آیه شریفه «و إن یکاد» با این موضوع و مطلوبیت استفاده از خصوص آن برای مقابله با این امر چنان که در میان مفسران، مشهور و مورد اعتقاد عامه مردم است، با شأن نزول آیه و نیز با مفهوم لغوی واژگان آن ناسازگار است. آنچه در تفسیر آیه صحیح به‌نظر می‌رسد و می‌توان شواهدی بر درستی آن ارائه نمود، آن است که آیه مزبور، فقط حکایتگر نگاه‌های خشم‌آلود و کینه‌ورزانه کافران به پیامبراکرم| هنگام شنیدن آیات قرآنی از سوی آن حضرت است و هیچ دلیل قابل‌قبولی بر ارتباط این آیه با مسئله چشم زخم، در دست نیست.

بر اساس دیدگاه غالب در میان فقیهان و اصولیان، می توان در فتوا دادن به احکام غیر الزامی، به روایات نامعتبر از قبیل ضعیف، مرسل، منقطع و به طور کلی هرگونه دلیلی که فاقد شرایط حجیت است، استناد نمود. این رویکرد که به قاعده «تسامح در ادله سنن» معروف است، بیش از هر چیز، مبتنی بر روایاتی است که به «احادیث من بلغ» استشهار یافته. با بررسی دقیق این احادیث و درنگ بیش تر در مفاد آنها، و نیز نقد دلایل دیگر این قاعده، روشن می شود، هیچ یک از این احادیث و دلایل، بر مدعای مشهور دلالت ندارد و در نتیجه قاعده مزبور، فاقد اعتبار و کارآیی لازم است.

آن چه ضامن حیات و بقای جامعه می شود، وجود یک قانون جامع و بدون نقص است که بی شک پیروی و اجرای آن می تواند از بسیاری هرج و مرج ها، تبعیض ها، سوءاستفاده ها و نارضایتی ها پیشگیری کند.ضعف و نقص قانون،ناکارآمد بودن دستگاه های اجرایی و عدم تزکیه مسئولان می تواند از عواملی باشد که مردم را نسبت به قانون بی اعتماد و دل سرد کند و آنهارا به قانون گریزی ترغیب نماید.ضروری است که قانون را بشناسیم، بهترین و سالم ترین را انتخاب کنیم بی چون و چرا به آن عمل کرده،با احساس مسئولیت جلوی قانون شکنان را بگیریم.مهمترین فواید عمل به یک قانون خوب، جامع و کامل اجرای عدالت، نظم، امنیت و در نتیجه سعادت جامعه می باشد و در مقابل فرار از قانون که سبب ایجاد بی نظمی و هرج و مرج و حکومت ناصالحان در جامعه می شود و حتی در برخی موارد کیفر الهی رانیز در بر دارد.تمسک به آیات و روایات و بهره گیری از قانون الهی،وظایف هرکس را روشن می سازد وسعادت و به روزی رابه جامعه اهدا می کند.اگر بتوانیم انگیزه دین داری را در جامعه تقویت کنیم خود به خود مردم به سمت قانون مداری سوق داده می شوند و بسیاری از مشکلات حل می شود. در خاتمه بر ما روشن می گردد که قرآن بهترین قانون را در اختیار ما می گذارد چرا که عمل و استفاده از آن یقیناً مفید، قابل اعتماد و موثر است زیرا قانون گذار آنبی غرض، بدون منفعت طلبی و با آینده نگری دقیق آن را وضع کرده است.