جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دراين رساله نويسنده با استدلالي آميخته از عقل و اشراق و متكي بر موازين شرع اسلام نشان مي دهد كه واجب چيست و ممتنع چه مي باشد و ممكنات بر چگونه اند و چگونه ممكن احتياج به واجب دارد و بالاخره حق جل جلاله به چه صورت احاطه بر ممكنات دارد و واجب الوجود بچه صورت در عالم كون و مكان بر رشته ممكنات صاحب سيطره است. «عبد الله انوار» گويا از امير نظام احمد دشتكي شيرازي، در يك فاتحه و سه مقصد و فصل ملحق بجاي خاتمه. (محمد باقر حجتي) از سيد جمال الدين مشهور به صدر - عربي. رساله اي است در اثبات واجب الوجود و صفات ثبوتيه و نفي صفات سلبيه شامل مقدمه و خاتمه و 20 فصل بدين شرح است: المقدمه: في بيان احتياج الممكن الي الموثر؛ الخاتمه: في كلام النفسي‌، فصل1- في اثبات الواجب بالذات؛ 2- في انه تعالي ليس له ماهيه بل هو عين الوجود؛ 5-في انه تعالي لا شريك له في الوجوب الذاتي ... ؛ 12- في انه تعالي لا نقص فيه ... ؛ 19-في نفي الالم عنه؛ 20- في بيان كيفيه علمه تعالي بالموجودات. [كتابخانه جامع گوهرشاد 1/4؛ آية الله فاضل خوانساري 1/178؛ مرعشي 15/32و 18/90و 21/234 و 29/588؛ الذريعة 1/103؛ ريحانة الأدب 6/200؛ مركز احياء ميراث اسلامي 5/374؛ مفتي الشيعه ص 88؛ كتابخانه وزيري 3/877؛ كتابخانه ملك 9/233؛ كتابخانه ملي 7/145 و 9/448؛ الهيات تهران ص 190و 366و 368؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1537 و 1538؛ مجلس شورا 12/210؛ دانشگاه تهران 16/338؛ نشريه 5/9؛ اهدائي به آستان قدس ص 343؛ مجلس سنا 2/182؛ مجلس شورا 9/426؛ ف دانشگاه 3/131؛ ذريعه 1/103؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص18]

بحث مختصري است درباره واجب (بالذات و بالعرض)، عام و مطلق، شيخ آقا بزرگ تهراني گويد: «سه رساله منسوب به سيد نظام الدين است ولي من غير از 2 رساله كبير و وسيط نديده ام. (سيد محمود مرعشي) [مرعشي 29/590؛ الذريعة 11/11؛ ريحانة الأدب 6/200]

مفصل است در اثبات توحيد و بيان صفات ثبوتيه و سلبيه، با نقل بعضي از اقوال بزرگان فلسفه و رد و ايراد در بيشتر آنها. (سيد احمد اشكوري) نسبتاً مفصل در اثبات صانع و صفات ثبوتي و سلبي الهي، بر پايه هاي فلسفي با رد و ايراد در گفته هاي بعضي از فلاسفه، مشتمل بر اشارات و تلويحاتي كه در آثار متقدمان نيامده - بنابگفته مؤلف، در يك مقدمه و بيست فصل و يك خاتمه. (سيد احمد اشكوري) اين رساله كه بوسيله دشتكي در اثبات واجب الوجود و صفات او تحرير يافته است. تحرير آن بدوره ايست كه اختلاف بين جلال الدين دواني و دشتكي بالا گرفته و اين دو باتحرير اين گونه كتابها برويهم پنجه ميزدند. درين كتاب ابتداء واجب الوجود اثبات و بعد صفات او ثابت مي گردد. (عبدالله انوار) اين رساله از مير نظام الدين دشتكي شيرازي (احمد بن ابراهيم بن سلام الله حسيني م 1015) است و در آن بروشي تازه بود خداوند را روشن ميسازد. و در پايان آن ميگويد كه بگفته استاد نخستين (ارسطو) در الهيات بيقين نتوان رسيد و تنها ميتوان گفت كه بهتر و شايسته تر چنين است. دشتكي در اين رساله از ارسطو (82 ب) و از شرح «منافع الاعضاء» جالينوس (81 الف) و از خصوص (فصوص) استاد روم فارابي (78ب) و از شرح حكمت اشراق شيرازي (65 الف) و شجره الهيه شهر زوري (76ب) و از محقق شريف (65ب) و شارح تجريد (78ب) و از شرح زوراء ياد ميكند و در پايان از شيخ رئيس نام مي برد اين رساله داراي يك مقدمه و بيست فصل و يك خاتمه در كلام نفسي است اين نظام دشتكي نياي سيد عليخان مدني (پسر معصوم پسر نظام الدين) است و دو رساله اثبات واجب ميانين و كوچك ديگري هم دارد (ذريعه ج 1 ص 103). (محمد تقي دانش پژوه) مؤلف كتاب جاي گفتگوي ما، نظام الدين احمد دشتكي بزرگ درگذشته سال 1015 يكي از بزرگان اين خاندان است، او سه رساله به عنوان «اثبات الواجب» داشت كه با صفت كبير و وسيط و صغير شناخته مي شد، در ذريعه ج1ش504 و 505 و ج11ش48 معرفي شده است. ترتيب و بخشبندي اثبات الواجب كبير كه جاي گفتگوي ما است در ذريعه ج1ش504 گويد: كتاب يك مقدمه و 20 فصل و يك خاتمه در «كلام نفسي» دارد. گفتگو از كلام نفسي در پايان نسخه ما چنانكه خواهم آورد ديده مي شود ليكن در پاياني كه دانش پژوه از نسخه دانشگاه ش 312 منسوب به همين دشتكي در ج 3ص131 از فهرست خود آورده است، ديده نمي شود (علينقي منزوي) آغاز كتاب: سبحانك اللهم يا من تفرد بالوجوب و الوجود و توحد بافاضة الخبر و الجود يا من تنزه عن مشابهة الأعراض و الأجسام انجام كتاب: امر آخر يمكن ان يقال انه الكلام النفسي. تامل بجوانب الكلام. و الله اعلم بالصواب و اليه المرجع و المآب. [مجلس شورا 14/188؛ كتابخانه ملي 11/729؛ دانشگاه تهران 3/131؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 1/4؛ آية الله فاضل خوانساري 1/178؛ مرعشي 15/32و 18/90و 21/234 و 29/588 و 13/279 و 13/280 و 13/281؛ الذريعة 1/103؛ ريحانة الأدب 6/200؛ مركز احياء ميراث اسلامي 5/374؛ مفتي الشيعه ص 88؛ كتابخانه وزيري 3/877؛ كتابخانه ملك 9/233؛ كتابخانه ملي 7/145 و 9/448؛ الهيات تهران ص 190و 366و 368؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1537 و 1538؛ مجلس شورا 12/210؛ دانشگاه تهران 16/338؛ نشريه 5/9؛ اهدائي به آستان قدس ص 343]

رساله اي است در اثبات واجب است، در دو مقصد و خاتمه و هر مقصد داراي چند فصل و مقدمه، كه به نام الله وردي خان، يكي از سرداران عصر صفوي، نگارش يافته است. مؤلف اين كتاب، از نوادگان غياث الدين منصور دشتكي است؛ ولي بر خلاف نياكان خود، كه خصومتي بس عظيم با ملا جلال دواني داشته اند و او را به عنوان «مظهر اسماء جلاله» يا مي نمودند ! با وي از در تجليل و احترام در آمده و او را «علامه محقق دواني» ذكر مي كند. بنا به گفته صاحب الذريعة، وي رساله ديگري در إثبات واجب تأليف نموده كه مفصل است و رساله كبير ناميده مي شود فهرست عناوين آن به شرح زير است: المقصد الأول: في إثبات تفرد الواجب؛ المقصد الثاني: في إثبات توحيده تعالي في الوجوب الذاتي؛ و الخاتمة: في تفسير قوله تعالي: (لو كان فيهما آلهة إلا الله لفسدتا) (سيد محمود مرعشي) رساله ايست در اثبات وجود و وحدت حقيقي خدا بروش متألهين مشتمل بر يك مقدمه و دو مقصد و خاتمه. مؤلف مير نظام الدين احمد در نسخه ضبط شده است و چند دانشمند بدين نام و لقب اند ولي بحدس قوي نگارنده، تأليف نظام الدين احمد بن محمد معصوم متوفي 1015-هـ پدر سيد علي خان كبير مدني صاحب رياض السالكين (شرح صحيفه سجاديه) است. سه كتاب در توحيد بنام اثبات الواجب كبير و اثبات الواجب وسيط و اثبات الواجب صغير بدو نسبت داده اند. نگارنده هر چند آن كتابها را نديده ام ولي روش و سبك آنها را كه نقل كرده اند بسيار با وضع اين رساله شبيه يافته ام. (عبدالحسن حائري) رساله اي است در بيان صفات ثبوتيه و سلبيه باري تعالي و مناقشه در كلام بعضي از بزرگان، مشتمل بر دو مقصد و خاتمه و تاليف شده به نام الله و يردي خان. مولف رساله اي مفصل مشتمل بر مقدمه و بيست فصل و خاتمه در اين موضوع نگاشته كه به نام اثبات الواجب كبير مشهور است. عناوين چنين است: المقصد الاول: في اثبات تفرد الواجب الحق تعالي بالوجود الحقيقي و كون غيره موجودا بالانتساب اليه و الارتباط به، در يك مقدمه و دو فصل. المقصد الثاني: في توحيد الواجب الحق تعالي، در دو فصل. الخاتمه: في تفسير قوله تعالي (لو كان فيهما الهة الا الله لفسدتا) به عربي در دو مقصد (نخستين در يك مقدمه و دو فصل) و يك خاتمه به نام الله ويردي خان با حاشيه «منه» . (محمد تقي دانش پژوه) رساله اي مفصل تحقيقي مصدر بنام الله ويردي خان و از علامه جلال الدين دواني متوفي 907ق. نقل مي كند و آن مرتب است بر تمهيدان و در مقصد و خاتمه: «المقصد الاول في اثبات تفرد الواجب الحق تعالي شانه بالوجود الحقيقي (در يك مقدمه و 2 فصل: المقدمه في استيفاء الاراء الاهواء في كيفية نسبة الوجود الي الموجودات، الفصل الاول في بيان مفاسد بعض الوجوه الزيقة التي وصل الينافي اثبات المذهب المختار فنقول منها ما افاده المحقق العلامة الدواني في رسالة الجديدة في اثبات الواجب، الثاني في اثبات المذهب المختار و هو ان الواجب الحق هو المتفرد بالوجود الحقيقي)، المقصد الثاني{در نسخه الفصل الثاني كتابت شده} في توحيد الواجب الحق تعالي، الخاتمه انا نختم الكلام في هذا المقام بما يكون تفسير و قوله تعالي شانه و لو كان فيهما الهة الا الله لفسدتها». نسخه در شناسنامه با عنوان «شرح زوراء كمال الدين لاري» معرفي شده است. (وفادار مرادي، محمد) آغاز كتاب: سبحانك اللهم يا هادي المجاهدين فيه؛ سبيله القويم، و مبلغ السالكين اليه؛ طريقه المستقيم ... فاني لما رأيت ان اجل المطالب و اعليها و ارفع المآرب و اسناها هو العلم بتوحيد الواجب ذاتا انجام كتاب: و المزيل للزيغ و الارتياب في كل و هذا آخر ما اردنا ايراده في هذه الرسالة و ليكن اليه الرجوع في البداية و النهاية [عكسي مركز احياء 4/169؛ مجلس شورا 4/149؛ الهيات تهران ص 368؛ كتابخانه ملي 7/146؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 1/4؛ آية الله فاضل خوانساري 1/178؛ مرعشي 15/32و 18/90و 21/234 و 29/588؛ الذريعة 1/103؛ ريحانة الأدب 6/200؛ مركز احياء ميراث اسلامي 5/374؛ مفتي الشيعه ص 88؛ كتابخانه وزيري 3/877؛ كتابخانه ملك 9/233؛ كتابخانه ملي 7/145 و 9/448؛ الهيات تهران ص 190و 366و 368؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1537 و 1538؛ مجلس شورا 12/210؛ دانشگاه تهران 16/338؛ نشريه 5/9؛ اهدائي به آستان قدس ص 343؛ كتابخانه ملك 8/29؛ مرعشي 29/589؛ الذريعة 11/10؛ ريحانة الأدب 6/200؛ فهرست مجلس 9/426؛ كشف الحجب 3-4؛ دانشگاه اصفهان 2/445 و 2/526]

حاشيه اي است از مير نظام الدين احمد دشتكي پسر غياث الدین منصور بر الهيات تجريد و شرح آن . در ذريعه از اين حاشيه يادي نشد و در گ 46 الف نسخه ما و فهرست آغاز آن چنين شناسانده شده است. «محمد تقي دانش پژوه» بر مبحث اثبات صانع است. اين رساله در برخي از فهارس از قاضي زاده كرهرودي و يا تعليقاتي بر شرح او دانسته شده. «درايتي» آغاز كتاب: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين الحمدلله الذي وفقنا لتوضيح عقائد الاسلام و تصحيحها من تجريد العقايد و اعاننا لتبيين مرام اهل الكلام ...و شميت بها ما هو غاية القصوي من مقاصد كتاب كتاب التجريد و شرحه الجديد تبصرة لطالبي العرفان و التوحيد و تذكرة لمن كشف عنه غطاوه فبصره حديد و ها انا اشرع في المرام متوكلا علي العزيز العلام قوله المقصد الثالث في اثبات الصانع و صفاته و آثاره الخ اي في بيان ثبوته و تقرير دليل وجوده.............. انجام كتاب: قوله و اما ان العلم بالعلة المحض ما استدل به عليه ان المعلول لازم للعلة و العلم بالملزوم يستلزم العلم بلازمه ............ هذا غاية ما يمكن ان يقال في تحقيق هذا المرام فتامل فيه . [الهيات تهران ص 367 ؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1539 ؛ ادبيات تهران 2/39 ؛ دانشگاه تهران 6/2262 ؛ مجلس شورا 12/210 ؛ ذريعه 1/103 ؛ معجم التراث الكلامي 3/37]