جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين رساله شرحي است به (قال اقول) بر رساله «اثبات واجب» محقق جلال الدين محمد بن اسعد دواني كازروني متوفاي سنه 908. و از تأليفات محمد حنفي تبريزي از علماي قرن دهم هجري است. «اردلان». اگر چه نام رساله در فهرست ما (مرعشي) حاشية اثبات الواجب ذكر شده ولي بنابرتصريح مولف درپايان رساله، شرح اثبات الواجب صحيح تر است. حاشيه اي متوسط بر <اثبات الواجب> جلال الدين دواني (908ق) که بصورت <قوله -قوله> تنظيم وبراي يکي از امرا نگاشته شده است واين رساله درسال 926ق پايان يافته است. كشف الظنون (ج1ص69) مؤلف را متوفاي حدود 900 دانسته است. ولي در آخر نسخه شماره 453 آستان قدس، محشي تاريخ فراغت از اين حاشيه را در چهارشنبه 9 شعبان سال 926 صريحاً ذكر نموده. (مهدي ولايي) بر رساله اثبات واجب الوجود جديده (= رساله دوم) محقق دواني (جلال الدين محمد بن اسعد دواني) حاجي محمود تبريزي و مولي حسين اردبيلي الهي شرحي نوشته اند و بعدها برين شرح حاشيه اي از طريق مولانا حنفي نوشته شده است كه برساه يا حاشيه حنفيه موسوم ميباشد. (عبدالله انوار) حاشيه اي است بر رساله اثبات الواجب دواني كه محشي آنرا به نام يكي از وزراء موصوف به علم و ملقب به حبيب الله نگاشته و در روز چهارشنبه نهم شعبان 926 از تاليف آن فارغ شده است. در كشف الظنون و ذريعه اين شرح با عنوان «حاشيه بر اثبات الواجب» شناسانده شده اما مؤلف خود در پايان، آنرا شرح رساله اثبات الواجب، خوانده و در ديباچه نيز گويد: «اين رساله در حل رساله اثبات الواجب پرداخته شد» و اين تعبير با عنوان شرح انسب است. صاحب ذريعه، مؤلف اين شرح را ملا ميرزا شيرواني متوفي در 1098 ياد كرده ولي علاوه بر نوشته كشف الظنون و فهرست رضوي، تاريخ فراغت از تأليف شرح (كه در پايان كتاب نسخه ما و نسخه آستان قدس ضبط شده) مسلم مي سازد كه از شيرواني نيست، شارح در پايان شرح نوشته است كه در 9 شعبان 926 از تأليف آن فراغت يافته. در جامع الرواة اردبيلي در شمار مؤلفات شيرواني حاشيه اي بر اثبات الواجب دواني، شمرده اند اما نگارنده تا كنون نسخه اي از آنرا نديده و نشاني از آن بدست نياورده است. محمد حنفي - ملا حنفي - مؤلف اين كتاب، اثبات الجوهر المفارق خواجه طوسي را نيز شرح كرده و در 922 بانجام رساند. و بر پشت صفحه نسخه اي از آن كه در فهرست رضوي بنام شرح نصيريه معرفي شده، از مؤلف بدين گونه ياد شده: «حضرت استادنا و مخدومنا مولانا محمد امين الحنفي مدالله تعالي ظلاله العالي الي يوم الدين» در فهرست رضوي حاشيه اي بر حاشيه گرگاني بر شرح شمسيه كاتبي از شمس الدين محمد حنفي معرفي شده و در ج 4 فهرست رضوي پس از معرفي نسخه اي از حاشيه باغنوي بر اثبات الواجب قديم دواني بشماره 458، نسخه اي ديگر به شماره 459 معرفي و مكرر شماره پيش دانسته شده اين نسخه ديباچه ندارد اما سطر آغاز موجود آن كه نقل شده نشان مي دهد حاشيه تبريزيست نه باغنوي. مرحوم تنكابني نيز نسخه اي فاقد ديباچه و ناقص از شرح حنفي را در دفتر ش: 1834 بخط خود نوشته و مؤلف آنرا نشناخته حنفي اين شرح را به بزرگي ملقب به حبيب الله هديه ساخته اما نام او را نياورده و القاب فراوان براي او مي شمارد: «و جعلتها هدية‌ لمحفل من كان عنده اشرف الخصائل ترويج قوانين العلوم و الفضائل و هو صاحب آيات الفطنه و الجلال و ناصب رايات المكرمة و الكمال، و جالس و سادة‌ العز و الاقبال حارس طريق الافادة بالفضل و الافضال ناظم مناظم الملة‌ الزهراء‌ عالم معالم الشريعة الغراء‌ نظام مباني الدولة الرفيعه قوام مدارج الحشمة‌ المنيعه ... الملقب من لسان الغيب به وفور محبة‌ الاله بحبيب الله ... (عبدالحسين حائري) متن از محقق دواني، جلال الدين محمد بن اسعد صديقي (830-907ق)، كه دو رساله در «اثبات واجب» دارد: جديد و قديم. شرح يا حاشيه از ملا ميرزا شيرواني، محمد بن حسن (د 1098 يا 1099ق /1624 يا 1625م) [ذريعه 6/10] يا در شيراز از مولاناي حنفي تبريزي [حاجي خليفه 1/842]. استاد عبدالحسين حايري نظر حاجي خليفه را تأييد كرده، مي افزايد وي ملامحمد حنفي ست كه «اثبت الجواهر المفارق» خواجه طوسي (ذريعه 1/88) را در 922ق گزارش كرده است. [مجلس 5/303]. (احمد منزوي) حاشيه اي است با عناوين «قوله -قوله» بر رساله «اثبات الواجب القديم» علامه دواني (-908ق) 1شامل توضيحات مبهم آن. مؤلف اين حاشيه را به نام يكي از امراء ملقب به «حبيب الله» در روز چهارشنبه نهم شعبان926 نگاشته است. آغاز كتاب: بسمله. و به نستعين الحمد لمن تقدس جنابه عن ان يكون شريعة لكل وارد ... اما بعد فهذه فوائد شريفة و نكات لطيفة وافية في حل رساله اثبات الواجب المشتملة علي الدقائق. انجام كتاب: كما انه ليس بتمام عقلا لا بالدليل و لا بالبديهة [کشف الظنون 1/842 و 1/41؛ مرعشي 6/308 و 19/94 و 36/355و 19/79 و 17/176 و 31/433 و 25/69و 26/286 و 24/285 و30/85 و 11/94؛ كتابخانه ملك 6/12الفبايي آستان قدس /183؛ دانشكده ادبيات مشهد ص 192؛ فهرست آستان قدس 1/133 و 4/65-66 و 11/303 و 11/320 و 11/325؛ مركز احياء ميراث 4/284؛ فهرست سپهسالار 4/139؛ كتابخانه ملي 14/92؛ الهيات تهران ص 260و 372و 395؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1188؛ كتابخانه مجلس شورا 5/303-306 و 10/1936 و 32/356؛ ذريعه 6/10؛ مدرس رضوي؛ رساله در احوال و آثار خواجه 263و 344؛ كشف الظنون: في اثبات الواجب؛ فهرست كتابخانه رضوي 1/1و 4/65-66 نشريه ش 2 دانشگاه مركزي (فهرست كتب دكتر مهدوي) ص 114؛ ادبيات تهران 1/326؛ دانشگاه تهران 8/712، اصغر مهدوي 2/114؛ دائرة المعارف بزرگ 1/219؛ ذريعه 6/10 «الحاشية علي القديمة منها» ؛ حاجي خليفه 1/842: كه «حاشيه» را از مولانا حنفي دانسته؛ اعلام 3/2115: محمد شيرواني؛ طبقات 11/524: محمد شيرواني كه مرگ او را 1099ق آورده؛ مجلس 5/303. براي دواني: ‌ريحانه 2/232؛ اعلام 1/456: جلال الدين؛ طبقات، ‌10/220: محمد دواني؛ مشار، مؤلفين 5/314؛ سركيس، معجم 1/891. براي اثبات الواجب دواني: ذريعه 6/9-11: چند حاشيه، همانجا، 13/58: چند شرح؛ حاجي خليفه 1/842 «رسالة اثبات الواجب» دواني و «حاشيه» آن از مولانا حنفي؛ مجلس 5/303 «شرح اثبات الواجب» كه به تفصيل بررسي شده است؛ نشريه 5/64 و 6/590؛ اهدائي به آستان قدس ص271 و 317؛ شيخ علي حيدر 1/329؛ التراث العربي 2/246؛ عكسي مركز احياء 4/190؛ الهيات مشهد 1/404؛ دارالحديث ص 228 و 310؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/337؛ نشريه 11/623؛ شورا 1/31/33؛ الاوقاف العامة موصل2/110 و 2/257]