جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از عناصر مهم و کلیدی سبک زندگی سالم، ارتباط سالم و مؤثر با خویشاوندان است که از آن به «صله رحم» تعبیر شده است؛ سنت حسنه‌ای که علی‌رغم اینکه در منابع مختلف به وفور و با تعابیر گوناگون بر رعایت آن تأکید و تصریح شده، بخصوص در جوامع امروزی مورد غفلت قرار گرفته است. این تحقیق درصدد است با رجوع به کتاب نهج‌البلاغه به این پرسش‌ها پاسخ دهد که صله رحم چه جایگاهی در نظام روابط اجتماعی دارد و آثار فردی و اجتماعی آن در فرو کاستن از آسیب­‌های اجتماعی چیست و پیامدهای قطع آن کدام است؟ اهمیت توجه به موضوع صله رحم و تقویت روابط خویشاوندی در حفظ وحدت اجتماعی و سلامت جامعه، ضرورت تحقیق حاضر را روشن می‌سازد. روش این پژوهش تحلیل محتوای متنی است و یافته‏های آن بیانگر اهمیت فوق‌العاده صله‏ رحم به ویژه نسبت به والدین در نهج ‏البلاغه است که با ارائه ضوابطی بر روابط خویشاوندی از قبیل محبت، بخشش و یاری ‏رسانی باعث استحکام روابط خویشاوندی شده، در نتیجه موجب تقویت ارکان جامعه و فقرزدایی می‌گردد و عدم توجه به آن واژگونی ارزش‏‌ها را در جامعه به دنبال دارد.

مسئلة مقاله حاضر اين است كه آيا مي‌‌توان براي تعامل ميان آحاد جامعه و حکومت از ميان گزاره‌هاي نهج‌البلاغه قواعد روشني استخراج كرد؟ قواعدي که با کاربست و رعايت آنها، بتوان از خطر ابتلا به ‌وضعيت جوامعي که با ناديده‌گرفتن قواعد تعاملي مطلوب، موجبات ذلت و خواري و بلکه سقوط خود را فراهم کردند، جلوگيري کرده و باعث عزت و سربلندي و ارائه الگويي براي جوامع امروزي شويم؟ در پاسخ به اين مسئله، براي گردآوري داده‌ها، از شیوه کتابخانه‌اي و بررسي اسنادي و براي تجزيه و تحليل داده‌ها، از روش توصيفي و تحليل محتوايي گزاره‌هاي مستخرج، استفاده کرديم. نتايج اين تحقيق در دو بخش قواعد ارتباطي حاکميت با مردم، و قواعد ارتباطي مردم با حاکميت ارائه شده که در بخش اول قواعدي همانند مسئوليت‌پذيري، انتقاد‌پذيري، رعايت اعتدال و انصاف در مواجهه با مردم، پرهيز از امتيازخواهي و... در بخش دوم قواعدي چون وفاداري نسبت به حکومت، خيرخواهي نسبت به حکومت در آشکار و نهان، اجابت خواسته‌هاي حکومت، و اطاعت از فرمان‌هاي حکومت اسلامي مطرح شده است.

نظارت اجتماعی یکی از مهمترین ابزارهای پیشگیری، کاهش و مقابله با جرایم و انحرافات اجتماعی و بلکه یکی از کارآمدترین اهرم‌ها در کنار کاربست درست فرایند جامعه‌پذیری، برای تحقق و تداوم جامعه مطلوب است. اندیشمندان علوم اجتماعی با تبیین مفهوم نظارت اجتماعی و چگونگی عملکرد آن در جامعه، دیدگاه‌ها و راهکارهای ارزشمندی را ارائه کرده‌اند. در این بین ادیان الهی بویژه مکتب اسلام آموزه‌های صریح و روشنی را در خصوص نظارت و مصادیق آن دارد. تحقیق حاضر به دنبال تبیین چیستی و معرفی مبانی نظری و مصادیق نظارت اجتماعی از دیدگاه امام علی (ع) در کتاب نهج‌البلاغه است. گزاره‌های این کتاب نظام ارزشی، سیستم نظارت و کنترل فراگیر و جامعی را مطرح می‌کند که در آن، کارگزاران و مدیران جامعه و کسانی که عهده‌دار بیت‌المال‌اند. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای تجزیه و تحلیل داده‌های انتخاب شده از متن کتاب، این مهم را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌‌های تحقیق حاکی از توجه به نظارت خداوند و مأموران او از سویی، و ضرورت به کارگیری نیروها و در پیش گرفتن سازوکارهایی در جهت نظارت بر عملکرد کارگزاران و کسانی است که بر بیت‌المال دسترسی دارند و یا در ارتباط با مردم قرار می‌گیرند.

مي‌توان گفت كه اسلام همواره در تمامی زمینه‌ها، توصیه به میانه‌روی و رعایت حد وسط دارد. ازاين‌رو، شايستۀ بررسي است كه بدانیم پيشوايان دين در زمینۀ مواجهه با دشمن چه رويكردي را توصيه كرده‌اند. با توجه به اهمیت این موضوع، مقاله حاضر در پاسخ به این سؤال که اصول مواجهه با دشمن از دیدگاه امیرمؤمنان علی علیه السلام، کدامند؟ به استخراج مجموعه‌‌ای از این اصول با تمركز بر نهج‌البلاغه پرداخته است. تکنیک گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای، و بررسی اسنادی و روش تجزیه و تحلیل آنها، توصيف و تحليل محتوايي داده‌هاي گردآوری شده است. نتایج به‌دست‌آمده در دو قالب اصول مواجهه با دشمنان داخلی و خارجی، و با عنوان‌‌هايي همانند عفو و گذشت، مدارا کردن، خیرخواهی، رعایت اعتدال... و نیز ضرورت هشیاری در برابر دشمن، پرهیز از خوش‌گمانی نسبت به دشمن، اجتناب از تسلیم‌شدن در برابر دشمن، و... بيان گردید.

موضوع این پژوهش، پاسخگویی در جامعه با نگاهی به آموزه‌های علوی است و تلاش می‌کند به منظور دستیابی به تبیین پاسخگویی با روشی توصیفی – تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد که در رویکرد برگرفته از کلام حضرت امیر علیه‌السلام، چه مکانیزمی برای پاسخگویی کارگزاران و مدیران عالی در جامعه وجود دارد و اساساً توقع پاسخگویی از یکدیگر در تعامل‌های اجتماعی مبتنی بر چه خاستگاه‌هایی است؟ مقاله با بحثی در باره مفهوم نظارت و پاسخگویی آغاز می‌شود و در ادامه از هدف‌های پاسخگویی در بخش دولتی و گونه‌های متفاوت آن سخن به میان می‌آورد. هدف‌های پاسخگویی می‌تواند در برگیرنده مواردی همچون ابزار مؤثر برای نظارت بر قدرت، تضمینی بر کاربرد صحیح منابع ملی و ابزاری برای ارتقاء مدیریت خدمات عمومی باشد. در عین حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که پاسخگویی بر اساس کلام حضرت امیر علیه‌السلام مشتمل بر پاسخگویی در قبال مسؤلیت، پاسخگویی در قبال مردم، پاسخگویی در قبال بیت‌المال (اموال عمومی) و پاسخگویی در قبال عملکرد است.

چکیده بحث دین از دیرباز مورد توجه نحله‌های فکری گوناگون بوده و هرکدام به‌گونه‌ای آن را مورد توجه قرار داده و به چالش کشیده‌اند؛ با همه این برخوردها همواره دین و نمودهای آن، در همه جوامع، از ابتدایی گرفته تا پیشرفته، به شیوه‌های مختلفی به حیات خود ادامه داده و امکان حذف آن از صحنه زندگی اجتماعی بشر وجود نداشته است. این فراز و فرود دین حاکی از این است که نیاز بشر به دین اصیل و فارغ از قراردادهای اجتماعی و اعتباری است. شهید مطهری با طرح ادعاهای تعدادی از اندیشمندان در خصوص منشأ دین و پاسخ به آنها، نظریه فطرت را مطرح می‌کند، و بر همین اساس رویگردانی افراد و حتی برخی از جوامع را از دین، منطبق بر ندای فطرت می‌داند که در طول تاریخ کسانی به نام دین، برخلاف فطرت انسان‌ها رفتار کرده‌اند و درواقع عدم اعتقاد به آموزه‌های دینی متأثر از رفتارهای فطرت‌گریز انسان‌ها بوده و نه برخاسته از احساس بی‌نیازی بشر به دین. از مجموع آثار ایشان درباره دین و دینداری می‌توان معیارهایی را برای کمال دینداری افراد در جامعه بیان کرد که اهم آنها عبارت‌اند از: 1. توأمان دانستن دنیا و آخرت؛ به گونه‌ای که التزام به دین و هنجارهای دینی مستلزم رویگردانی از دنیا نشود؛ درواقع هیچ ناسازگاری میان آخرت‌گرایی و علاقه به دنیا، وجود ندارد و دلبستگی به دنیا و امور مادی است که مورد مذمت واقع شده. 2. قائل بودن به آمیختگی علم و دین؛ یعنی دیندار واقعی کسی است که علم و دین را همانند دو بالی بداند که او را به سوی کمال مطلق که همانا خداوند است رهنمون می‌سازد و نه اینکه میان آن دو تعارضی تصور نماید؛ 3. ملازمت دینداری با مسؤلیت اجتماعی؛ به اینکه انفکاک میان دین و احساس مسئولیت اجتماعی ناممکن است و دینِ منهای پذیرش مسئولیت در قبال خداوند و مخلوقات او، دینِ منهای دین است. 4. توجه به انسان‌ها از مسیر توجه به خداوند؛ درواقع انسان موحد عمل خالصانه‌اش را برای خداوند از طریق خدمت به بندگان او محقق می‌بیند.

ویژگی های اخلاقی جامعة سالم، یکی از مباحثی است که در کلام اهل بیت(علیه السلام) بررسی شده است. جمع آوری و تبیین این دیدگاه ها می تواند ما را در شناسایی شاخص های اخلاقی جامعه کمک کند. این بحث در هفت فصل تنظیم شده است: فصل اول به مفاهیم و مباحثی از قبیل: تعریف اخلاق، شاخص های اخلاقی و تعریف جامعة سالم اختصاص دارد. فصل دوم به نقش اخلاق در زندگی انسان پرداخته و مباحثی از قبیل: رابطة انسان با خدا، اخلاق فردی، اخلاق خانوادگی، اخلاق اقتصادی، اخلاق سیاسی، اخلاق اجتماعی و رابطه انسان و طبیعت را بررسی می کند. فصل سوم به شاخص های اخلاق فردی و خانوادگی اختصاص دارد. مباحث این فصل عبارت اند از: تقوا، نظم در زندگی، مراقبه، محاسبه، عزت نفس، توبه، صبر و پایداری، پرهیز از عجب، مراقبت از سلامت نفس، تعدیل غرائز، رعایت پاکیزگی و طهارت، احترام و محبت به والدین، ارتباط با خویشاوندان (صله رحم)، تشکیل خانواده، تربیت فرزندان و رعایت حقوق یکدیگر. فصل چهارم در مورد شاخص های اخلاق اقتصادی است. مباحث این فصل عبارت اند از: سازندگی، تعدیل در تملک و دوری از ثروت اندوزی، مال و شغل حلال، کمک به مستمندان، جدیت در کار، درستکاری در معاملات و میانه روی در معیشت. فصل پنجم به شاخص های اخلاق اجتماعی اختصاص دارد. فصل ششم، شاخص های اخلاقی مربوط به رابطه انسان با طبیعت را مورد بررسی قرار داده، به مباحثی از قبیل: درس آموزی از طبیعت، بهره برداری صحیح از طبیعت، آبادانی، حفظ محیط زیست و آزار نرساندن به حیوانات پرداخته است. فصل هفتم به جمع بندی، نتیجه گیری و ارائة پیشنهادات اختصاص دارد.