جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

التنقيح في المنطق، تألیف صدرالدین محمد شیرازی (ملاصدرا) کتابی است به زبان عربی با موضوع منطق. ملاصدرا در این اثر، اصول منطق را بدون ذکر مباحث اضافه و زیادی بیان کرده است. این اثر از حیث اسلوب نگارشی، روانی عبارات و روشنی مفاهیم، نوع اصطلاحات و نحوه اخذ و اقتباس، مشخصات قلم ملاصدرا را دارا است. کتاب التنقيح شامل نُه بخش است و به همین سبب، ظاهر تبویب، موهم‎ نُه‌بخشی بودن ساختار آن است. نه‌تنها این اثر، بلکه بسیاری از منطق‌نگاری‌های دو بخشی متأخر، شامل نُه بخش عمده‌اند و این نه به دلیل نُه‌بخشی بودن ساختار منطقی آن‌ها، بلکه به دلیل حفظ ظواهر سنّت ارسطویی است. نُه بخش کتاب التنقيح، شامل همه صناعات خمس نیست، بلکه مانند اشارات به بحث اجمالی از برهان و مغالطه بسنده کرده است. پراکندگی مباحث دو بخشی در ابواب التنقيح، شیوه خاصی دارد و تابع آثار پیشین نیست. ملاصدرا اثر خود را شامل نه باب و هر باب را شامل چندین فصل قرار داده و عناوین باب و فصل را به‌ترتیب «اشراق» و «لمعه» نامیده و موضوع هر اشراقی را گاهی با تعابیر ارسطویی و گاهی با تعابیر متداول متأخر می‌آورد: اشراق اول با عنوان «ایساغوجی»، علاوه بر کلیات پنج‌گانه، شامل تعریف منطق و دلالت‌شناسی و نسبت‌های چهارگانه است؛ اشراق دوم در «اقوال شارحه» است؛ اشراق سوم با تعبیر ارسطویی «باری‌ارمیناس» به بحث از تعریف و اقسام قضیه می‌پردازد؛ اشراق چهارم «موجهات»، «تناقض» و «عکس» را مورد بحث قرار می‌دهد؛ اشراق پنجم با عنوان «ترکیب ثانی» به بحث از قیاس می‌پردازد. ارسطو بحث از قیاس را تحت عنوان «تحلیل اوّل» آورده است. ملاصدرا عنوان «ترکیب ثانی» را از خواجه طوسی متأثر است که تألیف قیاسی را در برابر تألیف قضیه، تألیف یا ترکیب ثانی می‌نامید؛ اشراق ششم به «قیاس خلف» اختصاص دارد؛ و اشراق هفتم نیز به بیان اقسام سه‌گانه «استدلال» می‌پردازد؛ اشراق هشتم و نهم به‌ترتیب در «برهان» و «مغالطه» است که بیش ‎و کم به روش کتاب اشارات نگارش یافته‌اند. التنقيح علاوه بر ساختار منطقی به‌لحاظ تحلیل مسائل منطقی نیز به روش دو بخشی است.