جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مذهب شافعی یکی از چهار مذهب اهل‌سنت است که در ایران رشد کرد و ایرانیان، بسیاری از مبانی علمی آن را تدوین کردند. ایرانیان در ابتدا برای کسب حدیث به نزد شافعی رفتند و از آن طریق با فقه شافعی آشنا شدند. برخی از خراسانیان، به نزد شاگردان شافعی رفتند و این مذهب را به ایران آوردند. این پژوهش، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی‌ - تحلیلی و با هدف بررسی تاریخی حضور این مذهب در ایران، به این نتیجه دست یافته است که اولین حضور شافعیان در ایران از نیمه قرن سوم قمری در شهرهای مرو و اسفراین بوده و بعد از آن در نیشابور رواج یافته و در نیمه قرن چهارم قمری به دینور و کردستان رسیده است. ورود این مذهب به‌دنبال حرکتی علمی بود که پس از تشکیل سلسله‌های طاهریان و سامانیان شکل گرفت.

القرآنیون تیار إسلامی من منکری السنه ینسبون أنفسهم إلی القرآن و یرونه المصدرَ الوحیدَ فی العقائد والأحکام وینکرون السنه الصحیحه کلاً أو بعضًا بحجه مخالفتها للقرآن أو العقل، کما ینکرون سائر مصادر التشریع (هاجر، 2015م: 19 - 22). یرجع بدایه ظهور هذه الفکره إلی زمن النبی (صلی الله علیه وسلم) حیث أنکر أفراد قلیلون ما حکم به النبی (صلی الله علیه وسلم) و ازداد الإنکار فی عصر الصحابه حیث رد أشخاصٌ بعضَ الأحادیث الصحیحه لکونها بزعمهم مخالفه للقرآن أو أنه لم یرد هذا الحکم فی القرآن أو لکونها مخالفه للعقل، ومنذ ذلک الوقت برز الصحابه لردهم وردعهم وأنکروا علیهم أیما إنکار، سواء کانت المسأله عقدیًّا أم فقهیًّا کما رد ابن عمر علی القدریه (البخاری، 1422: 6/147) وابن مسعود علی امرأه من بنی سعد تنکر حدیث النمص(مسلم، 2006: 1/23-24). لکن هذه الفکره ظلت علی مستوی الأفراد حتی ظهرت فرقٌ أنکروا الأحادیث المتواتره والآحاد ما لم توافق هواهم، ولم یقف أهل السنه مکتوفی الأیدی أمامهم بل قاموا بردهم فی کل عصر ومصر مثل الإمام الشافعی ناصر السنه وأبی الحسن الأشعری ناصر الحدیث (الهی بخش، 2000م: 78 - 98)، وفی الآونه الأخیره و خصوصًا فی بدایه القرن العشرین ظهر أناس فی شبه القاره الهندیه أنکروا السنه الصحیحه من أمثال غلام أحمد القادیانی وعبد الله الجکرالوی وأحمد الدین الأمرَتْسری. أما الآن فزعمائهم من أمثال محمد أرکون وأحمد صبحی منصور ومحمد شحرور وأحمد عبده ماهر، یلقون محضارات و یدیرون ندوات و یقدمون برامج فی القنوات الفضائیه، وقام أهل السنه من مختلف الأحزاب و الأفکار و التیارات بردهم بکل قوه و حزم و کلما رفعوا رؤوسهم حجروهم فی أقماع سمسم.

در این پژوهش به یکی از مهمترین موضوعات اجتهاد با عنوان تجزی اجتهاد پرداخته می شود. اجتهاد به دو نوع تقسیم می شود: الف) اجتهاد مطلق؛ یعنی اینکه مجتهد، توانایی اجتهاد در تمام موضوعات و مسائل فقه اسلامی را دارد. ب) اجتهاد جزئی؛ یعنی اینکه مجتهد فقط در حوزه‌ی مخصوص از ابواب فقه توانایی اجتهاد دارد. اصطلاح اجتهاد در این مفاهیم نقش بسزایی دارد: اجتهاد؛ یعنی به کار گیریِ تمام توان برای استنباط احکام شرعیِ ظنی از ادله‌ی تفصیلی، به طور کهفقیه احساس کند که بیش از آن توان ندارد. این تعریف در مفاهیم اجتهاد مطلق و اجتهاد جزیی نهفته است. در موضوع تجزّی اجتهاد، علمای اصولی اهل سنت اختلاف دارند. اختلاف آنها، در چهار دیدگاه خلاصه می شود:. اولین دیدگاه این است که علمای اصولی اهل سنت قائل به صحت تجزّی اجتهاد می باشند و اگر در برخی از مسائل یا ابواب فقهی، برای مجتهد مناط اجتهاد حاصل شود می‌تواند اجتهاد کند؛ حتی اگر در سایر موضوعات و مسائل شناخت نداشته باشد. این اجتهاد صحیح و عمل به آن جایز است. اکثر علما از جمله غزالی، آمدی، ابن قیم، فخر رازی ودیگران معتقد به این نظر می باشند.دیدگاه دوم عبارت است از اینکه عده‌ای از علما از جمله: شوکانی، تجزی اجتهاد را جایز نمی‌دانند و اجتهاد در همه‌ی ابواب و موضوعات را صحیح می دانند. دیدگاه سوم این است که تجزی اجتهاد را فقط در علم فرا ئض صحیح می دانند و معتقدند علم فرا ئض از سایر ابواب و موضوعات جداست و دارای ادله ی قطعی می‌باشند این نظریه به کسی خاص نسبت داده نشده است. دیدگاه آخر، که به ابن حاجب منسوب است؛ قائل به توقف است. یعنی کسانی در میان دیدگاهای مختلف ترجیحی قائل نشده‌اند و در این موضوع سکوت کرده‌اند. هرکدام از طرفدارن این دیدگاهها برای اثبات نظر خود دلایلی را ذکر کرده‌اند و به رد دیدگاه طرف مخالف، پرداخته اند که در این تحقیق به طور مفصل بحث شده است. رای راجح، جایز بودن تجزّی اجتهاد است و دلایلی نیز برای اثبات این صحت ذکر شده است.

چکیدهخداوند فطرت انسان را به صورت زوج خلق کرده است و تکامل دهنده انسان را از نفس خود وی آفریده است (و خلق منها زوجها؛ نساء / 1). چون انسان موجودی اجتماعی است؛ قرآن کریم در آیات فراوانی دستورات کامل و جامعی را برای نظام خانواد? مسلمان قرار داده است. در ضمن این دستورات _ چون هر اجتماعی به رهبر و مسئولی نیازمند است_ مرد را سرپرست خانواده قرار داده است، که در قرآن در آیه 34 سور? نساء با عبارت «الرجال قوامون علی النساء» از آن تعبیر شده است. قرآن در این آیه در مقام بیان برتری مرد بر زن نیست؛ بلکه در مقام بیان گزارش یا تحکیم قانونِ زندگی زناشویی، که در نهایت یکی باید عهده‌دار مسئولیت و مدیریت آن را به عهده گیرد، از قوامیت مرد سخن می‌گوید و در خانواده به عنوان یک واحد اجتماعی، نقش و وظیف? هر یک از زوجین را جداگانه بیان می‌کند؛ و اختصاص سرپرستی و مدیریت به مرد در محیط خانواده را، به منزل? نقص و عجز زن نمی‌داند. چنان‌چه اسباب قوامیت را موهبتی الهی و انفاق زوج توسط زوجه معرفی می‌کند. نظر مذاهب اربعه بر این است که قوامیت مرد در حوز? شرایط و وظایفی محصور و محدود شده است؛ بنابراین زوج نباید از چهارچوب حکم خدا و اصل معروف نسبت به زوجه خارج شود؛ زوجه نیز در خارج از حکم خدا، مجبور به اطاعت زوج نیست. با تأکید می‌توان گفت که قوامیت مرد باید مورد رضایت زوجه بوده و آن را نوعی مصلحت در حیات زوجیت بداند.واقعیتی که مردم امروز نسبت به آن تصور نادرستی دارند، قوامیت مردان و چگونگی به کارگیری آن می‌باشد که در بخشی از آی?34 سور? نساء (الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ) آمده است. نوشتار حاضر قوامیت دینی را که در قرآن آمده است غیر از قوامیت عرفی دانسته و از آن به سرپرستی، اصلاح و حمایت زوجه تعبیر کرده است.واژگان کلیدی: سرپرستی، قوامیت، مذاهب اربعه اهل سنت، مردان و زنان

مبنای علم مقاصد شریعت بر این است که خداوند به چیزی امر نکرده یا از چیزی نهی نکرده، مگر اینکه مقصود یا مقاصدی در ورای آن می باشد و انجام آن در مسیر مقاصدی است که خداوند در نظر داشته است. بر این اساس مجتهد باید در نظر داشته باشد که هدف از وضع شرایع، وصول به مقاصد آن است نه فقط انجام دستورات و تطبیق قواعد و احکام. به همین دلیل دانشمند علم اصول بایستی با استفاده از قواعد ویژه‌ی مبتنی بر این تفکر، به مقاصد احکام دست یابد تا مجتهد را در وصول درست تر به احکام یاری دهد. امام محمد غزالی (505 ه.ق) که یکی از بارزترین چهره های نظریه‌ی مقاصد است معتقد است مصلحت در محافظت از مقصود شرع است. یعنی محافظت از دین، نفس، عقل، نسل و مال که در ابتدا آن‌ها را محدود به سه مورد دین و نفس و مال می‌کند و بعدها عقل و نسل را هم به آن‌ها می‌افزاید. حفظ این اصول پنجگانه در مرتبه‌ی ضروریات جای می‌گیرند و این قوی‌ترین مراتب مصالح است در حالیکه حاجیات و تحسینیات نیز به عنوان مکمل ضروریات در مرتبه‌ی دوم و سوم بعد از آن قرار می‌گیرند. او این تقسیم ثلاثی مصلحت (ضروریات و حاجیات و تحسینیات) را از تقسیم خماسی استادش امام الحرمین گرفته است. امام محمد غزالی با طرح بحث از مقاصد شریعت، می‌خواهد به ما بگوید که دین، جدای از ظاهر، محتوایی هم دارد که مقصد اصلی شریعت است و شریعت نیز زمانی می‌تواند مفید فایده باشد که احکام ظاهری آن بر اساس اصول زیربنایی آن‌ها شکل گیرند. در غیر این صورت تبعاتی به دنبال خواهد داشت که موجب محبوس شدن تفکر اسلامی در بند فقه قانونمند می‌شود.