جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پاسخ سؤالي است در علم باري تعالي كه مؤلف به صورت تفصيلي بدان پرداخته است. اين رساله در ماه رجب سال 1237 تاليف شده (سيد محمود مرعشي نجفي) پاسخ سؤالي است در علم باري تعالي به هيئت و صورت اشيائي كه خلق مي كند (سيد محمود مرعشي نجفي) آغاز كتاب: پس از بسمله. معروض ميدارد به خدمت صاحبي ام چه ميفرماييد در خصوص اعتقاد به اينكه خداي تعالي پيش از ايجاد اشياء علم بهيئت و صورت آنها نداشته به جهت اينكه چيزي نبوده و اين نسبت به خدا نقص نيست ... انجام كتاب: و الله سبحانه هو العالم بكل شيء قبل وجود كل شيء و بعده. . چنانكه در بعض احاديث حمل كرسي و عرش بر علم خداي تعالي شده حرره العبد الخاطي احمد ... [مجلس سنا 2/41؛ نشريه 7/260؛ فهرستواره منزوي 6/198]

در پاسخ به سوالي كه آيا خداوند قادر به خلق افضل از پيامبر و اميرالمومنين عليهما السلام است يا نه، رساله حاضر نگاشته شده است. چندين پرسش در مورد مسائل گوناگون از مولي احمد نراقي مي باشد كه به تفصيل به آنها پاسخ داده، عناوين سؤالها بدين ترتيب است: 1. درباره اربعين؛ 2. سجده ملائكه به آدم؛ 3. بوسيدن ضريح؛ 4. معما؛ 5. ولادت رسول خدا صل الله عليه و آله؛ 6. أسلم ابوطالب. .؛ 7. نقل قصه دروغ؛ 8. لولا علي لما خلقت؛ 9. ابدان أنبياء و امام عليه السلام؛ 11. ايمان و معرفة الله؛ 12. حل يك اشكال؛ 13. معني يك حديث؛ 14. اولوالعزم؛ 15. لزوم اعتقاد به پيامبران گذشته؛ 16. دست روي قبر گذاشتن و ... ؛ 17. تكريم أنبياء؛ 18. علم لدني؛ 19. لزوم يقين در اصول عقايد؛ 20. غيبت؛ 21. بدگوئي علماء؛ 22. معني رباعي شيخ بهائي (سيد محمود مرعشي نجفي) پاسخ بيست و يك پرسش است كه مؤلف بدانها پرداخته است، عناوين سؤالها به ترتيب زير مي باشد ثنويه، فرق مقدر با خالق؛ عدم اثبات اجتهاد به ادعاي خودش؛ موارد نزاع اصولي و اخباري؛ معني حديث «لا جبر و لاتفويض»؛ ادله حرمت ذكر نام امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف؛ افضليت امام رمان عليه السلام بر ساير امامان عليهم السلام؛ افضليت حضرت فاطمه عليها السلام بر ائمه عليهم السلام؛ شركت حضرت علي عليه السلام در جماعت خلفا؛ عدول از تقليد؛ لزوم تقليد در مستحبات؛ حكم علم بي تقليد؛ معني يك شعر؛ آيا خداوند قادر است افضل از پيامبرخاتم بيافريند؛ معني شعري از حافظ؛ ابتلاء أنبياء به منفرات؛ امكان ديدن امام زمان و زمان غيبت كبري؛ نكته اي درباره دعاي ماه رجب؛ درباره عمل بي تقليد و برخي فروع آن؛ درباره حديثي كه سرعت حركت خورشيد را بيان مي كند؛ اصول دين سه است يا پنج؟ (سيد محمود مرعشي نجفي) [ميرزا محمد كاظميني 1/91]

رد رساله پادري مسيحي است از ملا احمد نراقي 1185-1245 كه آنرا در 1233 نگاشته است و فرزند او ملا محمد نراقي در گذشته 1297 فهرست مبسوطي براي عبارات عبري كتاب و طرز خواندن آن ترتيب داده و از آن در 1250 فراغت يافته است. در اول بعضي از نسخه ها فهرست كتاب از فرزند مؤلف ملا محمد بن احمد نراقي (1297) مذكور است كه آن را به دستور پدرش نوشته است. هنري مارتن کشيش انگليسي کتاب فليپ پادري که رد براسلام بود دست برده و چيزي برآن افزوده و ناشيانه ميان کشورهاي مسلمان پخش کرد و با اين کار روحانيان را برانگيخت و علامه نراقي اين کتاب را در رد پادري به درخواست عباسي ميرزا قاجار و به نام فتحعلي شاه درسه باب درهفدهم ماه صفر 1233 به انجام رسانده است. در سه باب و مصدر به فهرست و فرهنگ لغات عبري بفارسي. باب اول در تقديم فوائدي چند که قبل از بيان مطلب دانستن آنها لازم است. باب دوم در اثبات نبوت خاتم انبياء. باب سيم در ذکر کلمات پادري نصراني و شبهات آن و رد آنها. و درسال 1267 وسپس چند بار چاپ شده است. نراقي ديباجه اين كتاب را بنام ناصرالدين شاه و عباس ميرزا كرده و آن را در 1233 بپايان رسيده است. (عبدالحسين حائري) هنري مارتن Henry martin انگليسي كشيش كه پاتر (Pater = پدر) يا پادري خوانده ميشد بر كتابيكه فيليپ Philippe پادري در فرنگ در رد بر اسلام نوشته بود افزوده رساله اي ساخت و در دسترس مسلمانان گذارد. دانشمندان نيز بخرده گيري آن پرداختند. نخستين بار دانمشند احمد بن محمد مهدي بن ابي ذر نراقي كاشاني (6 يا 1185 - 5 يا 1244) بر آن ردي بنام سيف الامه نوشته و در آن نصوص عبري تورات را گواه آورد. او در ديباچه از فتحعليشاه قاجار بي اندازه ستايش نمود. اين كتاب در تهران بسال 1267 بچاپ سنگي رسيد. پس از او آخوند ملا محمد تقي كاشاني فقيه آشناي بعبري و سرباني در رد بر ترسايان و همين هنري مارتن «هداية‌المسترشدين» را بپارسي نوشته و آنرا در 24 محرم 1303 بپايان رساند. آنرا ميرزا محمودخان مديرالدوله متولي آستانه طوس در تهران بسال 1312 بچاپ سنگي رساند [در همين روزگار كتابي ديگر نيز در رد اسلام نوشته شده و آن ينابيع الاسلام سن كلر تيزدال (Saint Clair Tisdall) است بپارسي كه در لاهور بسال 1899 بچاپ سنگي رسيد و انگليسي آن بنام «The original sourees of the Quran» در لندن بسال 1905 چاپ شد. او در اين كتاب ريشه قصص قرآن را در كتابهاي آسماني زردشتي و كليمي و عيسوي يافته و در همان زبانها آورده است چنانكه سيدرسكي Sidersky در كتاب Lcs orgines de Legendes musulmanes dans le Coran etles Vies des Prophetes ريشه هاي آنها را در كتابها ديني يهود و ترسا يافته است. اين كتاب در پاريس بسال 1933 بچاپ رسيد. شيخ حسين بن عبدالعلي تبريزي توتونچي در رد بر ينابيع الاسلام و ميزان الحق پفاندر. R. C. G Pfander «ازالة الوسواس و الاوهام عن قدس ساحة الاسلام» نوشته و در 26 صفر 1346 آنرا بپايان رساند و آن در تبريز بسال 1351 چاپ سربي شد. شيخ احمد شاهرودي نيز «ازالة الاوهام في جواب ينابيع الاسلام» نوشته كه د رايران بسال 2344 چاپ گشت. اين ميزان الحق هم در رد بر اسلام است و يكبار در كلكته با طريق الحيات و مفتاح الاسرار هر دو در اثبات كيش مسيحي بخط تعليق از 1833 تا 1850 بچاپ رسيد و باره ديگر در لندن بخط نسخ بسال 1862 چاپ گشت. (نيز بنگريد به: فهرست طوس ج 1 ش 79 حكمت و ج 4 ش 123 و 668 ص 277 و 365 و ش 350 ص 220 نيز ص 364). (محمد تقي دانش پژوه) كتابي است در رد فادري نصراني هنري مارتين درباره مسائل اسلام و مسيحيت، و عناوين آن چنين است «نصراني گفته ... جواب» . در سال 1233 از آن فراغت يافته است. (انصاري، محمد باقر) كتاب سيف الامة را در سال 1233 بموجب اشاره نايب السلطنه عباس ميرزا در جواب شبهات هنري مارتن انگليسي نوشته كه مشاراليه در رد اسلام رساله اي متنشر كرده بوده است و مؤلف شصت فقره از توراة در حقيت دين اسلام مطالبي استخراج كرده كه اغلب عين عبارات توراة را ذكر مينمايد. و كتاب در سه بابست باب اول در فوائدي چند كه قبل از بيان مطلب دانستن آنها لازم است باب دوم در اثبات نبوت خاتم النبين باب سوم در ذكر شبهات پادري و رد آنها. آغاز كتاب: الحمدلله الذي من علي عباده بارسال السفراء المقربين و نجاهم من الغبادة [كذا] و العواية بارشاد الانبياء المكرمين ... اما بعد چنين گويد ... احمد بن محمد مهدي بن ابي ذر نراقي ... انجام كتاب: پس بحضرت يحيي ختم نخواهد شد. ختم الله لنا بالحسني و حشرنا تحت لواء ... [الذريعة 9/612 و 12/286؛ نسخه هاي خطي، منزوي 2/960؛ دانشگاه تهران 3/583 و 2720؛ مشار 993؛ فهرست سپهسالار 5/126؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 1/68؛ مركز احياء ميراث 2/193 و 5/318؛ حضرت معصومه 1/126؛ مدرسه فيضيه 2/72؛ لباب الالقاب كاشاني ص 96؛ ذريعه 12/286؛ مشار؛ ملي 4/195و 1/28و 1/71؛ الهيات تهران ص 78؛ كتابخانه ملك 5/357 و 5/467؛ فهرست مركز احياء ميراث اسلامي 3/829؛ مدرسه نواب 507؛ فاضليه ش 17 ص 13؛ عكسي مركز احياء 2/141؛ مدرسه رضويه ص 6؛ كتابخانه مجلس شورا 6/63 و 10/1879 و 14/275 و 14/320؛ فيلم دانشگاه 1/126؛ دانشگاه تهران 10/1596؛ حضرت شاهچراغ 2/66؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 315؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/37؛ تربيت ص 88؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/420؛ فهرستواره منزوي 9/360؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: فرهنگ = سيف الامة نراقي، عبدالصاحب محمد بن احمد (1215-1297)

این کتاب یکی از مهم‌ترین کتاب‌های دهه اخیر فلسفه دین و مباحث مربوط به آن می‌باشد که با قلمی روشن و دقتی تیزبینانه به رشته تحریر درآمده شامل پانزده فصل و هر فصل دارای بخش‌های متنوعی می‌باشد.

"این کتاب با ارائه مدلی از دین به نظریه‌ای درباره ارکان اصلی و ذاتی دین و نحوه ترتب این ارکان بر یکدیگر می‌پردازد. ساختار این مدل متشکل از سه رکن (تجربه دینی، اعتقادات دینی، عمل دینی) است که به نحوی خاص بر یکدیگر مترتب‌اند. در این رساله در مورد مضمون هریک از این ارکان نیز نظریه‌ای ایجابی پیشنهاد شده است. این کتاب شامل یک مقدمه، چهار فصل و یک مؤخره می‌باشد. نویسنده در مقدمه معتقد است که فهم و داوری سنجیده و صحیح در دین‌پژوهی و دستاوردهای آن مرهون اولا آگاهی از تلقی دین‌پژوه از دین ثانيا، داشتن درک سامان‌مند و اندیشیده در باب دین می‌باشد. در ادامه با ذکر جریان نواندیشی دینی و ثمرات آن یکی از کمبودهای عرصه دین‌پژوهی را نبودن نظریه‌ای ایجابی در باب دین می‌داند. همچنین وی معتقد کمبود عمده مدل دین‌شناسانه اقبال فقدان یک دیا۔ معرفت‌شناسان و منقح بود که نظریه قبض و بسط دکتر سروش آن را رفع نمود. وی معتقد است ما در تاریخ نواندیشی دینی، دست‌کم با دو مدل مهم روبه‌رو هستیم. 1. مدل دین‌شناسانه اقبال که علی‌رغم نگاه همه جانبه و نظام‌من دین، مجمل و ناپرورده ماند. ۲. مدل معرفت‌شناسی سروش که علیرغم نگاهی تفصیل معرفت دینی، همه وجوه دین را در بر نگرفت. "

«معراج السعادة» ، عنوان کتابی در اخلاق اسلامی با رویکرد عقلی و نقلی، تألیف ملا احمد نراقی (نراقی ثانی)، فرزند ملا محمد مهدی نراقی می باشد. این کتاب را می‌ توان تلخیص فارسی کتاب جامع السعادات دانست که در آن مباحث اخلاقی با روش عقلی بیان شده است. در عین حال معراج السعادة فقط ترجمه و تلخیص جامع السعادات نیست، بلکه در بیان و روش، تفاوت هایی با آن دارد و در بسیاری از موارد، مباحث اجمالی جامع السعادات، به تفصیل در معراج السعادة آمده است. تفاوت عمده جامع السعادات و معراج السعادة آن است که استدلال، برهان و رویکرد عقلی در جامع السعادات پر رنگ‌ تر است. اما معراج السعاده بر وجهه نقلی و خطابی مباحث افزوده است. از آنجا که مخاطب معراج السعادة عموم مردم است، نویسنده کوشیده تا مطالب با ارائه شواهد نقلی و روایی یا آمیزه‌ ای از نقل و دلیل، با ذکر اشعار و با زبانی روان و جذاب و به دور از پیچیدگی‌ های مباحث علمی بیان گردد. از این رو استفاده از آیات و روایات در معراج السعادة بیشتر از جامع السعادات است. همچنین گفتنی است که تبویب و ترتیب و فصول و عناوین این دو کتاب تا حدودی تفاوت دارند، مثلا باب اول جامع السعادات دارای شانزده فصل است اما باب اول معراج السعادة ده فصل دارد که در سه فصل، عنوان مشترک و در دو فصل محتوای مشترک دارند؛ بنابراین، در معراج السعادة برخی از فصول جامع السعادات یافت نمی شود و همچنین برخی از فصولی که در آن یافت می‌ شود در جامع السعادات موجود نیست.

کتاب الخزائن، نوشته ملا احمد نراقى، كشكولى است با موضوعات متنوع كه برخى از مطالب آن، به زبان فارسى و بعضى به زبان عربى است. انگيزه مؤلف از تأليف اين كتاب، گردآوردن مجموعه‌اى بوده است متنوع و مفرح كه مطالعه، آن غبار خستگى را از خاطر دانش‌پژوهان بزدايد و گره اندوه را از پيشانى آنان بگشايد. اين كتاب، دومين بار است كه توسّط آیت‌الله حسن‌زاده‌ى آملى، تصحيح شده و تعليقاتى بر آن نگاشته شده است و در سال 1376ش، به پايان رسيده است. كتاب، چون كشكولى از مطالب مختلف است، مطالب گوناگون بدون فصل‌بندى و باب‌بندى و بدون آن‌كه از نظم خاصى پيروى نمايند، پشت سر هم، ذكر شده‌اند. كتاب، حاوى بيش از شش‌صد نكته در اخلاق، تاريخ، نجوم، طب، حكايت، معما، شعر و... است. پاره‌اى از مطالب كتاب، فهرست‌وار، عبارتند از: حديث«طوبى لمن انفق ما اكتسبه فى غير معصية...»؛ اذا اردت مضروب عدد فى نفسه...؛ مطايبة نقلها الراغب(نقل الراغب فى المحاظرات، قال: كان بعض امراء بغداد يقال له كوتكين، اصابه قولنج و امره الطبيب بالحقنة، فقال: و ما الحقنة؟ فوصفها الى ان قال و توضع الانبوبة فى الاست، فانتفخت اوداج الامير و ظهرت آثار الغضب فى وجهه، فقال: فى است من؟ فخاف الطبيب و قال فى استى ايها الامير.)؛ دستورى براى بهداشت(سر بعد الطعام و لو خطوة. نم بعد الحمام و لو لحظة. بل بعد الجماع و لو قطرة.)؛ طريق شناختن چوب آبنوس؛ براى دفع سرعت انزال؛ ثواب قرائت قرآن از روى مصحف؛ دخول القرامطة فى مكة؛ نسبة السادات الطباطبائية؛ وجه تسميه شهر رى؛ اقسام العدد؛ تلامذة افلاطون ثلاث فرق؛ اشاره اجماليه به علم عقود انامل؛ برهان تساوى الزوايا الثلاث من المثلث لقائمتين؛ طريق دفع النملة؛ غزوات النبى(ص)؛ اولاد النبى(ص)؛ اولاد الائمة(ع)؛ طريق كشيدن آب از چاه به آسانى؛ سبب فرو نرفتن بعضى چيزها در آب؛ پاك شدن جامه ابريشم يا پشم هر گاه چرب شود؛ المصادر الجعلية؛ در طبيعت ستارگان؛ دستور نامه‌نگارى؛ عدد حروف و كلمات و آيات قرآن؛ شروط و آداب سالك... استاد حسن‌زاده آملى، تحقيقاتى ارزنده در مورد كتاب مزبور نموده و تعليقاتى ارزش‌مند در ذيل برخى از مباحث آن آورده و در اين زمينه، به پاره‌اى از كتاب‌هاى خود، از قبيل دروس آفاقى، هزار و يك كلمه، سرح العيون فى شرح العيون و هزار و يك نكته، ارجاع داده و از منابع مختلف، مانند كشكول شيخ بهايى، ابداع البدايع شمس گرگانى، اسطرلاب خواجه طوسى، خلاصة الحساب شيخ بهائى، الاتقان سيوطى، رياض العارفين مرحوم رضاقلى‌خان هدايت، زيج بهادرى مرحوم غلام‌حسين جونپورى، برهان قاطع، حواشى منطق حكيم سبزوارى، فصوص محى‌الدين، شفاى شيخ الرئيس، اسفار صدر المتألهين، شرح صحيفه‌ى سجاديه سيد على‌خان و ساير كتب نيز استفاده نموده است. پاره‌اى از حواشى مهمّ استاد، عبارتند از: فادزهر، معرب پادزهر است و آن را به عربى، حجر التيس گويند و تيس، باز باشد، خواه كوهى و خواه اهلى. شبانكاره، يكى از دهستان‌هاى يازده‌گانه بخش برازجان شهرستان بوشهر است. در عبارت «كلّه سر»، كاف، به كيميا، لام، به ليميا، هاء، به هيميا، سين، به سيميا و راء، به ريميا اشاره دارد كه همگى از جمله علوم غريبه‌اند. حسين بن منصور، ملقب به حلاج را بر دار زدند، نه پدرش منصور را و بسيارى از شعرا، در اشعار خويش به غلط منصور آورده‌اند. در تحفه‌ى حكيم مؤمن، در مورد«لفاح»، گويد: و از خواص اوست كه چون بيخ لفاح را با عاج، به قدر شش ساعت بجوشانند، نرم و مطيع گردد. حق اين است كه سحر در انبيا(ع) و اوصياى آنان كه حجج خدا بر مردمند، مؤثّر نيست و اخبارى كه در مورد سحر كردن مردم نسبت به آنان، نقل شده، دلالت بر مسحور شدن آنها ندارد، بلكه همين اندازه دلالت دارد كه ديگران، عليه آنان سحر كردند و طبرسى در مجمع البيان در شأن نزول سوره فلق، بعد از آن‌كه داستان سحر كردن لبيد بن اعصم يهودى، عليه پيغمبر(ص) را نقل كرده، سخنانى در عدم تأثير سحر بر پيغمبر اكرم(ص) دارد كه حائز اهميت است. اگر چه ادراك ذات بحت و هويت غيبيّه كه از اشارت و عبارت معرّا و از قيود و اعتبارات مبرا باشد، محال است و حق تعالى، به واسطه كمال رأفت و رحمت كه در شأن عباد دارد، ايشان را از تأمل در ذات خود، تحذير فرموده تا اوقات ايشان ضايع نشود، ولى در نزد صديقين كه با نظر در حقيقت وجود، استدلال بر صفات و آثار او مى‌نمايند كه در حقيقت نزد اين گروه، حق، جلوه‌گر و ظاهر و عالم، پوشيده و پنهان است، در اثبات عالم، احتياج به دليل است، نه در حق جل و علا. عطارد و زهره، در وسط استقامت و رجوع، هميشه مقارن با شمس باشند و چون در وسط استقامت، مقارن شوند، بعد از آن در جانب مغرب نمايان شوند و ايشان را مغربى و مسائى گويند تا آن زمان كه در وسط رجوع باز مقارن شوند. بعد از آن، از جانب مشرق نمايان شوند و ايشان را مشرقى و صباحى گويند و در غير اين دو وقت ديده نمى‌شوند، زيرا زهره از شمس، تا 47 درجه و عطارد از شمس، تا 27 درجه بيشتر دور نمى‌شوند. الياس، همان ادريس است. لاهيجى، در شرح گلشن راز شبسترى، تصريح مى‌كند كه چون بعد از انبيا، اولياء الله‌اند كه از طرف خداوند مؤيد به حالات و مكاشفات گشته‌اند كه باقى خلايق را دست‌رس بر آن نيست، لا جرم مى‌خواستند كه احوال اين جماعت از ديده كوته‌نظران كج‌بين نااهل مخفى باشد، چه اين طايفه، امناء الله‌اند و امانتى كه من عند الله پيش ايشان وديعه است، بنا بر غيرت الهى روا نمى‌دارند كه غيرى بر آن اطّلاع يابد، لذا اصطلاحاتى فرمودند كه هر گاه به غير از آن حالات و مقامات نمايند، آن كس كه اهل آن حال باشد، فهم آن همانى نمايد و هر كه از آن حال بى‌بهره باشد، از ادراك آن محروم مانده. مرحوم غلام‌حسين جونپورى، صاحب زيج بهادرخانى، در آن زيج گويد كه هر كوكب را از بروج خانه‌ى شرف است به درجه معين، چون در آن خانه نقل كند، قوت شرف او ابتدا نمايد و متزايد، تا به درجه شرف رسد و اين وقت، به غايت اين قوت رسيده باشد و به تدريج كمتر شود تا آن‌كه از بيت آن شرف بيرون آيد و شرف آفتاب در حمل به درجه‌ى 19 باشد پس خانه شرف آفتاب حمل شود. نافع بن عبدالرحمن بن ابى نعيم، يكى از قراء سبعه است و عيسى، ملقب به قالون و عثمان، ملقب به ورش از راويان او هستند. منجمان، ماه محرم را به حساب وسطى، سى روز مى‌گيرند و صفر را 29 روز و هم‌چنين ماه‌هاى فرد را سى روز مى‌گيرند و زوج را 29 روز و در زيجات بر اين نهج آورده‌اند، به دليلى كه در محلش ثابت است، ولى ماه قمرى در خارج از رؤيت هلال است تا رؤيت هلال ديگر و ممكن است كه تا چهار ماه متوالى سى روز، سى روز آيد بدون زياده و تا سه ماه متوالى بيست و نه روز، بيست و نه روز مى‌تواند باشد و زياده، نه، چنان‌كه در زيجات هر دو قسم با ادّله‌ى آن بيان شده است. با دقّت در حواشى استاد، معلوم مى‌شود كه بيشتر حواشى ايشان، درباره مسائل هيوى و نجومى است و اين، به خاطر تضلّع استاد، در علم هيئت و نجوم است. لازم به ذكر است كه حواشى استاد، خالى از مطايبه نبوده و از ابدع البدايع گرگانى لطيفه‌اى ذكر مى‌كند كه روزى مردى را گريان ديدند، از سبب پرسيدند، گفت: امروزه با كنيزكان قدرى دوغ خورده‌ام، از آن پس، قرآن تلاوت كردم تا اين آيه رسيدم «فاعتزلوا النساء فى المخيض(به خاء)» و نيز مردى با قرآن تفأل نمود، به خواهش زنى كه پسرش حسن، به سفر رفته و خبر به وى نرسيده بود، اتفاقاً اين آيه آمد: «طوبى لهم و حسن مآب». آن مرد، به تصحيف خواند كه حسن مات. زن بى‌چاره به مرگ فرزند، ماتم‌زده شد. ديگرى گفته كه پيغمبر عسل را در روز جمعه خيلى دوست داشت، معلوم شد، غسل را تصحيف كرده است. به طور كلّى مى‌توان گفت كه حواشى استاد، مشحون از مطالب نجومى، رياضى، روايى، ادبى، فلسفى، عرفانى، تفسيرى، طبّى است كه اين امر، بيان‌گر جامعيّت و تضلّع ايشان، در مسائل مختلف علمى است.

کتاب‌ «عقل‌ و اعتقاد دینی، درآمدی‌ به‌ فلسفه‌ دین» تالیف‌ چهارتن‌ از دین‌پژوهان‌ مغرب‌ زمین‌ یعنی‌ مایکل‌ پترسون، استاد فلسفه‌ دانشکده‌ آزبری، ویلیام‌ هاسکر، استاد فلسفه‌ دانشکده‌ هانتینگتون، بروس‌ رایشنباخ، استاد فلسفه‌ دانشکده‌ آلسبورگ، دیوید بازینجر، استاد فلسفه‌ در دانشکده‌ رابرتز وزلین، می‌باشد که‌ آقایان‌ احمد (آرش) نراقی‌ و ابراهیم‌ سلطانی، از انگلیسی‌ به‌ فارسی‌ ترجمه‌ کرده‌اند و انتشارات‌ طرح‌ نو آن‌ را به‌ زیور طبع‌ آراسته‌ است.