جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیش از این، تحول های دینی عصر صفویه و اهمیت مهاجرت فقیهان عاملی از جنبه هایی بررسی شده است، هرچند اختلاف نظرهای جدی درباره اهمیت و تاثیر مهاجرت فقیهان عاملی به ایران در عصر صفویه وجود دارد. در این نوشتار اهمیت و تاثیر مهاجرت فقیهان عاملی از زاویه نقش آنها در تحول در گفتمان های دینی عصر صفویه، با تکیه بر آرای محقق کرکی و شهید ثانی بار دیگر ارزیابی شده است. همچنین ادعا شده که عالمان عاملی نقش مهمی در تحول گفتمان حاکم بر مراکز علمی ایران از نگاه فلسفی به فقهی داشته اند.

پیدایش جنبش­های سلفی در دهه­های اخیر پرسش­هایی در حوزه­های سیاسی، اجتماعی و فکری برانگیخته است. ایدئولوژی مطرح شده از سوی رهبران این گروه‌ها، مبتنی بر بازگشت به اسلام راستین، موجب پرسش و جست‌وجو در باب نسبت میان اندیشۀ این گروه­ها با دین اسلام و کتاب و سنت پیامبر اکرم(ص) گردیده است. در این مقاله، عقاید این گروه­ها ریشه یابی و تبارشناسی خواهد شد و تا حدی به زمینه­های بروز این اندیشه­ها نیز می‌پردازیم. گرچه ریشه‌های سلفی‌گری را به دوران صدر اسلام باز می­گردانند، در مجموع این طرز فکر و عمل، زیر سایۀ اندیشه­های ابن­تیمیه قرار دارد. این مقاله، به روش توصیفی و تحلیلی تنظیم و در آن تنها به نمونه­هایی از جریانهای سلفی در سالیان متأخر اشاره شده است. از میان اندیشه­های مؤثر در شکل‌گیری سلفی‌گری، تنها به بررسی آراء مودودی و سیدقطب به اختصار پرداخته‌ایم.

در اکثر جوامع و در میان اکثر مردمان، این دین آنهاست که تابع زندگی و دنیای آنهاست.اکثر انسانها غالبا بدنبال نوع تفکر و اعتقادات مذهبی خاصی می روند ، که تأمین کننده و توجیه گر زندگی خاصی که آنها بدنبال آن هستند، باشد. در هر حال نگرشهای مختلفی نسبت به دینداری و اسلام وجود دارد . آیا نیروهای انجمن به نوعی اسلام مرفهین عافیت طلب معتقد بودند. ؟ یا اسلامی که با بیشترین برخورداری از مواهب زندگی قابل جمع باشد ؟ لذاست که می بینیم هواداران جدی انجمن اکثریت قریب به اتفاق آنان، هم بدنبال تأمین بهترین موقعیتهای دنیوی بودند و هم از دیگر سو با شرکت در محافل دعای ندبه و غیره و نیز تشکیل چنین جلساتی در منازل کاخ مانند خود سعی در ارضاء روحیه معنوی و نیز اکتساب ثواب اخروی بودند. مبارزات وجهاد آنان نیز از نوعی بود که کمترین مرارتها و خسارتهای جانی و مالی را برای آنان در پی داشته باشد. این نوع اسلام کجا و اسلام ناب کجا؟ البته قرار دادن همه اعضای انجمن را در این طیف نوعی ظلم اشکار است

نفوذ بهائیت در میان بخشی از جامعة زرتشتیان ایران، از بزرگ‌ترین مشکلات پیروان این اقلیت مذهبی در دورۀ قاجار شمرده مي‌شد. در این ایام، شماری از جوانان تحصیل‌کردة زرتشتی ـ که متأثّر از سبک زندگی و آموزه‌های جامعة پارسیان هند، تمایل زیادی به انجام اصلاحات اجتماعی و دینی گسترده در میان جامعۀ زرتشتی ایران داشتند ـ تحت تأثیر شعارهای اصلاح‌طلبانه و برابری خواهانة آيین نوظهور بهائیت قرار گرفتند و جمعیت زرتشتیان بهائی‌شدة ایران (احبا) را تشکیل دادند. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایة اسناد و مکتوبات جامعة زرتشتیان و بهائیان ایران، به واکاوی دلایل ارتباط میان پیروان این دو آيین و پیامدهای این ارتباط در میان جامعۀ زرتشتیان ایران بپردازد. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که فشارهای اجتماعی ایجادشده بر روی دگراندیشان زرتشتی و حمایت‌های جامعة پارسیان هند و انگلستان از این افراد، باعث شد تا بخشی از زرتشتیان به آيین نوظهور بهائیت گرایش يابند؛ که این امر به وقوع درگیری‌های گسترده‌ای در میان رجال سرشناس زرتشتی در ایران انجاميد.

اجرای برنامۀ پنجم عمرانی پهلوی دوم، موجب گردید تا حوزه‌های مختلف اقتصادی با تکان‌های شدیدی مواجه شوند این موضوع در سطح بازار با گرانی کالاها و مایحتاج مردم همراه شد؛ حکومت به‌منظور کنترل اوضاع سیاست‌های نظارتی و حمایتی را اجرا نمود. یکی از این سیاست‌ها شکل‌گیری و فعالیت ستادهای مبارزه با گران‌فروشی بود. نتیجه منفی عملکرد، این ستادها و آثار مترتب بر آن موجب گردید تا زمینۀ تقابل بیش‌ازپیش حکومت با بازاریان فراهم گردد؛ به‌نحوی‌که می توان این مدعای مهم را مطرح کرد که اجرای طرح مبارزه با گران‌فروشی و نارضایتی و تقابل میان اصناف و حکومت به‌عنوان یک عامل پیش برنده زمینه‌ تسریع فرآیند سقوط حکومت پهلوی را فراهم نمود. به‌منظور اثبات این مدعا تلاش گردید با شیوه تبیینی و توصیفی بر اساس اسناد و منابع ضمن بررسی علل و عوامل شکل‌گیری ستادهای مبارزه با گران‌فروشی به نقش آن‌ها در توسعۀ نارضایتی اصناف از حکومت پهلوی پرداخته شود. به همین دلیل ابتدا رابطۀ دولت و بازار و تحولات آن موردتوجه قرار گرفت سپس ضمن بررسی روند تحولات اقتصادی ایران آثار و نتایج آن بر اقتصاد بازار به‌عنوان زمینه‌های اصلی موضوع موردتوجه و بررسی قرارگرفته است.

عرب­ها در دوره­های متعدّد و به دلایل گوناگون به ایران مهاجرت کردند. پیش از اسلام، قحطی، خشک‌سالی، تنگ‌ دستی و شکست سدّ مأرب و سیل العَرِم و پس از اسلام، انگیزه­ ها­ی دینی و اقتصادی از مهم­ترین عوامل مؤثر بر مهاجرت‌ها بود. خراسان به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی، مزایای اقتصادی، و دوری از مرکز خلافت از مقاصد مهم مهاجران به شمار می‌رفت. پی‌آمدهای اجتماعی این مهاجرت‌ها عبارت بود از رشد شهرها، تغییر ساختار طبقات اجتماعی، ظهور موالی و افزایش اختلاف‌های قبیله‌ای بین عرب‌های مهاجر که در این مقاله به تفصیل به آنها پرداخته شده است.

چکیدهدولت شیعی آل بویه(320-447 هـ.ق/932-1055م) در ایران و عراق بوسیله فرزندان بویه تأسیس گردید.گرچه دوره حاکمیت آن ها مصادف با قدرت گیری حکومت های مستقل و نیمه مستقل دیگری در قلمرو اسلامی بوده و ضعف خلافت عباسی را بوجود آورده بود اما همین دوران به عصر رنسانس فرهنگی در تمدن اسلامی معروف است.عوامل و عناصر متعددی در شکوفایی فرهنگی و تمدنی در این عصر نقش داشته اند. اما مهمترین عامل را باید «اصل مدارای دینی و مذ هبی» دانست که از آن به مادر تمدن ها نیز تعبیر شده است.این اصل ریشه در ذات اسلام داشته و از آموزه های پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) می باشد.پرسش اصلی پژوهش پیش رو این است که:مدارای دینی و مذهبی در ملک داری بویهیان و آثار و نتایج آن بر توسعه و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی چه بوده است؟ برای دستیابی به پاسخ این پرسش،در ابتدا به روش توصیفی-تحلیلی که روش معمول تاریخی است،زمینه های تاریخی،اعتقادی،فرهنگی،اجتماعی و سیاسی مدارای بویهیان مورد واکاوی قرار گرفت و مشخص گردید که مدارای دینی و مذهبی در حکومت آل بویه از جایگاه سیاسی،اجتماعی، نظامی و مذهبی برخوردار بوده است به طوری که آن ها از همه کسانی که صلاحیت لازم در تشکیلات اداری و اجتماعی مانند:وزارت،قضاوت ،فرماندهی لشکر،دیوان مظالم،امیرالحاج و نقابت علویان را داشتند بدون توجه به دین و مذهبِ آن ها استفاده می کردند که منجر به شکوفایی و توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو آنان گردید.دستاورد و کاربرد این رساله نیز توجه به نقش مهم مدارای دینی و مذهبی در تقریب مذاهب و تولید علم و توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی است.واژه های کلیدی:مدارا-تسامح و تساهل-قرن چهارم و پنجم هجری-آل بویه -فرهنگ و تمدن اسلامی

از نیمه دوم قرن اول هجری به بعد فرق و مذاهب مختلف کلامی شروع به نشو و نما کردند. فرقه معتزله نیز توسط و اصل بن عطاء‌ پایه گذاری شد و برخی موسس اصلی معتزله را عمر و بن عبید می دانند. این فرقه در عهد عباسی و به خصوص در ایام خلافت سه تن از خلفای عباسی به صورت جدی مورد حمایت قرار گرفت. و دوره محنت را برای اصحاب حدیث و حنابله فراهم آورد. زمانی که متوکل به خلافت رسید به مخالفت با سیره خلفای قبل از خود پرداخت و دستور داد که قائلین به خلق قرآن را مورد تعقیب و آزار و اذیت قرار دهند و از اینرو معتزله مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. از زمان متوکل تا زمان خلافت القادر بالله که در این رساله بدان پرداخته شده است معتزله دیگر در دستگاه خلافت عباسی جایگاهی نداشتند و حنابله و نیروی ترکان صاحب اختیار بودند و خلفای عباسی تابع و تحت اختیار آنها بودند. در این زمن هر چند معتزله نفوذ خود را در دستگاه خلافت عباسی از دست دادند ولی در ایران با حمایت امرای آل بویه دوباره احیاء شدند و اندیشمندان رهبران بزرگی چون قاضی عبدالجبار ابوالحسین بصری صاحب بن عباد و ... نقش مهمی در گسترش این آئین فکری ایفا کردند و بعضی از آنها نیز به مناصب بالای حکومتی رسیدند. مناسبات فکری و اجتماعی معتزله و شیعه امامیه تا قبل از قرن چهارم بیشتر بر مبنای ردیه نویسی متقابل از طرف هر دو گروه بود. اما در قرن چهارم هر دو گروه به یکدیگر نزدیکتر شدند و تأثیر و تأثیرات متقابلی از یکدیگر پذیرفتند چرا که بسیاری از افراد معتزلی شیعی شدند و یا بسیاری از افراد شیعی از شاگردان رهبران معتزلی بودند. شیعیان زیدی نیز نقش بسیار موثری در پیشرفت و تسریع بخشیدن در جهت تبلیغ این مکتب در ولایات دریای خزر و مناطق دیگر نمودند. برخورد معتزله با سایر فرق اسلامی مثل ماتریدیه کرامیه و اشاعره بر پایه منازعات فرقه ای استوار بود زیرا این جریانهای فکری پاره ای از عقاید خود را از مرجئه گرفته بودند و با استدلال عقلانی سازگاری نداشتند و از اینرو به مخالفت با معتزله برخاستند.