جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیدگاه جمعی ازفلاسفه اسلامی آن است که عقل دراثبات معاد جسمانی ناتوان است ودلایل اثبات معاد جسمانی صرفاً نقلی است. با توجه به اینکه حقیقت اصلی انسان به روح است وفهم وادراک نیزتوسط روح حاصل می شود، ودراین میان، روح، ازماده تنها به عنوان ابزارووسیله ای برای نیل به خواسته های خود بهره می گیرد،لذامقاله حاضر با عنوان «تحلیل انتقادی دیدگاه صدرالمتألهین درباب معاد جسمانی»ابتدا تصویری اجمالی ازچگونگی پدیدآمدن شبهه عنصری وجسمانی نبودن معاد در بین فلاسفه اسلامی به جهت خواننده عزیز مطرح کرده، سپس به مبانی معاد درحکمت متعالیه پرداخته ، وهمچنین اشکال اساسی معاد عنصری ازدیدگاه صدرالمتألهین ومرحوم آشتیانی را مورد بررسی قرار داده ، و سرانجام با نگاهی گذرا به این مطلب توجه داشته که اشکالات وشبهات اصلی مطرح شده درباب معاد جسمانی توسط صدرالمتألهین ، چگونه قابل حل است وچه پاسخی می توان برای آن یافت.

پژوهش حاضر به روش تحلیلی - توصیفی به تشریح دیدگاه مولانا پیرامون جبر و اختیار و تبیین مواضع وفاق و اختلاف آن­ها بدون رجحان یکی بر دیگری می­پردازد که با هدف ایجاد بستری مناسب در قاب مقایسه و تحلیل، ذهن مخاطب را در این خصوص مشخصاً به سمت و سوی یک مطالعه منسجم و منطبق با مبانی دینی بین عرفان و آیات سوق­می­دهد. اعتقاد به «قضا و قدر» ناشی از اعتقاد به اصل علیّت عمومی در جهان است، براساس اعتقاد به این اصل، در عالم، هر پدیده‌ای علت و اندازه‌ای دارد و چیزی بدون علت و بدون اندازه‌گیری معیّن، به­وجود­نمی‌آید. هدف این تحقیق بررسی قضا و قدر در آیات و احادیث با دیدگاه مولوی است. در مثنوی معنوی مولانا، ارتباط عقل با قضا و قدر به شکلی زیبا و مناسب برجسته­شده­است. مولانا همانند گذشتگان خود تصوّر واحد و ملموسی از عقل و قضا و قدر ندارد، به همین خاطر در اثر معروف خود مثنوی معنوی به تشریح این موضوع می‌پردازد.

شناخت انسان و تحلیل رفتار او از دیدگاه های گوناگون مورد توجه صاحبان فکر و اندیشه بوده است. هر یک از متفکران بنابر مشرب فکری خود، که گرایشی به فلسفه و حکمت یا تصوف و عرفان یا دین و مذهب و یا ادب و هنر داشته اند، به گونه ای انسان و جلوات اندیشه و اخلاق و رفتار او را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و شیوه هایی را برای سوق دادن آدمی به سعادت دنیوی و اخروی و رهایی او از مفاسد و شرور به کار گرفته اند. در این میان متفکران اسلامی جایگاه ویژه ای دارند. اینها به دلیل بهره گیری از چشمه زلال وحی و تعالیم آسمانی قرآن مجید از یک سو و بهره گیری از آرای فلاسفه پیشین- که اعتبار و سندیت آن ها به ثبوت رسیده- به تبیین نفس و روح آدمی پرداخته و انگیزه ها و محرکات رفتار او را از درون و بیرون بررسی کرده اند. یکی از چهره های ممتاز در تمدن اسلامی و فرهنگ ایرانی ملا احمد نراقی (ره) است که به سال 1185 متولد گردید و به سال 1245 در 60 سالگی در جریان وبای عمومی در نراق وفات یافت. او از فقهای بزرگ قرن سیزدهم هجری است که آثارمتعددی از خود به یادگار گذاشته است که مهم ترین آن ها عبارت اند از: اساس الاحکام در اصول فقه، اسرار الحج، خزائن، دیوان شعر فارسی، اجتماع الامر و النهی،طاقدیس شامل مثنویات او، عین الاصول، شرح تجریدالاصول مفتاح الاحکام ، مناهج الوصول، و سرانجام معراج الساعده در علم اخلاق که یکی از کتاب های معتبر و مشهور در اخلاق اسلامی است و این پژوهش بر اساس تجزیه و تحلیل آن تدوین شده است.

سهروردی سهم زیادی در نظریّه اصالت وجود دارد، به طوری که برخی مسائل عمده این نظریّه، از دید گاه های فکری او اخذ شده و یا بازتاب ا ندیشه های اوست. تفسیرهای گوناگون ومتضاد،ّ از مسئله اصالت واعتباریّت نزد سهروردی و عدم توجّه عمیق به تصریحات وی، مجادلاتی پردامنه را بر انگیخته است؛ از جمله این که اگر سهروردی وجود را ا مری اعتباری می داند، چگونه نفوس انسانی و مافوق آن را دارای وجودی بسیط وبدون ماهیّت تلقّی می کند به گونه ای که ملّا صدرا ناچار می شود برا ی رفع تناقض، دست به تأویل عبارات وی بزند. هدف اصلی پژوهش پیش رو، بررسی وتحلیل تناقض منسوب ملّا صدرابه سهروردی در مسئله اعتباریّت وجود است.دراین مقاله نشان داده می شود که : -کلید حلّ برخی ابهامات در کلمات پیشینیان از جمله سهروردی، درگرو واژه1 شناسی اصطلاحات است؛ 2-مسئله اصالت و اعتباریّت استمرار مسئله زیادت وجود بر ماهیّت است؛ 3- با توجّه به تصریحات سهروردی، تناقضی در کلام وی وجود ندارد. پس نیازی به تأویل نیست.

مساله نفس از دیرباز توجه اندیشمندان مختلف را به خود معطوف داشته وموجب پیدایش عقاید گوناگون درباره آن شده است. این پژوهش در قسمت نخست به بیان نظرات فارابی و‌‌ ابن‌سینا در مورد «تعریف» پرداخته و سپس انتقادات سهروردی بر فلسفه مشائی را در این زمینه بیان نموده ودر پایان به بیان دیدگاه سهروردی می‌پردازد. زیرا شناخت نفس و مظاهر و تجلیّات آن اساس و مایه شناخت موجودات به شمار می‌رود. بعنوان ضرورت انجام می‌توان گفت نفس ما به چه طریقی به شناخت می‌رسد؟ مشایین قائل به شناخت اشیاء از طریق مشخص کردن حد ورسم آنها می‌باشند. سهروردی دیدگاه آنها را مورد نقد قرارداده واینگونه تعریف‌ها را نادرست می‌داند و دیدگاه تازه‌ای برمبنای هستی‌شناسی خود که مبتنی بر نور است ارائه می‌دهد.به اعتقاد وی نفس بدلیل نور بودنش نزد خود، ظاهر است ونور هر چقدر که نورانیتش بیشتر باشدخود آگاهی بالاتری دارد.او روشهای استدلالی وعلم حصولی را برای بدست آوردن معرفت کافی ندانسته وشناخت شهودی را لازمه آن می‌داندو با برابر دانستن نفس با نور به بیان دیدگاه‌‌های خودش می‌پردازد.

از عقل برداشتهاي متنوع و متكثري شده و بتناسب اين برداشتها، وظايف، اقسام و مراتب مختلفي براي آن در نظر گرفته شده است؛ از عقل فطري، نظري، عملي، عقل كل، عقل فعال و... گرفته تا مناط تكليف و حتي ذمّ و گريز از عقل توسط عرفا و صوفيه. در اين مقاله تلاش شده است با روش توصيفي‌—‌تحليلي و در ضمن يك تقسيمبندي جديد از حيث وجودشناختي و معرفت‌شناختي، انواع عقل از ديدگاه ملاهادي سبزواري بررسي شود. در هستي‌شناسي عقل، عقل را بعنوان مرتبه‌يي از وجود يا بمثابه يك موجود بررسي ميكنيم كه در قالب عقول كليه، عقول جزئيه و عقول دهگانه بحث ميشود و همچنين تبيين رابطه و تفاوت آنها اشاره ميشود. از ديدگاه معرفت‌شناختي، عقل بمثابه قوة ادراكي انسان مد نظر است. عقل مطبوع و مسموع، عقل نظري و عملي و مراتب آنها و نيز عقل بسيط و عقل تفصيلي در ضمن معرفت‌شناسي عقل مورد بررسي قرار ميگيرد. يافته‌هاي پژوهش بيانگر آنست كه در تبيين انواع عقل، گاهي مراد عقل انساني (مراتب نفوس ناطقه، عقل جزئي يا عقل معاش) است و گاهي عقول غير انساني (عقول كلية مفارقه)، و چون عقول صاعده و عقول نازله دو مرتبه از يك نوعند، در قوس صعود و نزول بهم ميپيوندند. همچنين روشن ميشود كه مراد از عقلي كه عرفا نكوهش ميكنند، عقل جزئي به كمال نرسيده و مشوش به اوهام است و اين عقل بالملكه و مطبوع است كه مناط تكليف قرار ميگيرد.

مسئلة کرامت انساني از مطالب بنيادين در سلسله مسائل فلسفه عملي است. اهميت و ضرورت اين مسئله و جايگاه ويژه آن در حل مسائل فلسفي به‌ويژه مسائل انسان‌شناسي، موجب اهتمام ويژه متفکران از جمله ايمانوئل کانت و شهيد مرتضي مطهري به عنوان دو شخصيت تأثيرگذار در حوزه فلسفة غربي و فلسفة اسلامي شده است. در نوشتار حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به واکاوي ديدگاه اين دو متفکر پرداخته مي‎شود. از رهگذر اين جستار روشن مي‌شود که کانت و شهيد مطهري در اينکه انسان داراي يک ارزش ذاتي است و همين امر او را از مخلوقات ديگر متمايز مي‌کند و نيز در اينکه کرامت انساني تنها با تکامل جنبه عقل نظري انسان حاصل نمي‌شود، اتفاق‌نظر دارند؛ اما در معيار کرامت انساني و مکانيسم فعليت‌ يافتن آن ميان آنها اختلافاتي وجود دارد.