جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه‌های جامعه‌شناسی چهارچوب‌های نظری پیشنهادی جامعه‌شناسان برای توضیح و تحلیل فعالیت‌ها، فرایندها و ساختارهای اجتماعی است. در دوره‌ی درسی پیش‌رو ابتدا بحث کلی در باب موضوع بحث می‌آید، این که نظریه چیست؛ نظریه‌ی جامعه شناسی چیست؟ و دست آخرجامعه شناسی چیست؟ بحث دیگر راجع به رویکرد تاریخی و مطالعاتی اتخاذ‌شده‌ی ناظر به نظریه‌های جامعه‌شناسی است. در ادامه هم بحثی در باب دوره‌ی تاریخی یا نوع نگاه سنت و پس از آن نوع نگاه تجدد به این مقولات گشوده می‌شود. پس از این بحث‌های مقدماتی، بحث اصلی سیر تاریخی پیدایش جامعه‌شناسی از نقطه‌ی شکل گیری در نوزایی تا گسست از فکر سنت به جهان مدرن و علل و عوامل آن روایت می‌شود. در نهایت هم تطورات بعدی آن را تا دنیای جدید و این که اندیشه‌ی جامعه شناسی چه شکل های دیگری پیدا کرده مرور می‌شود. دکتر حسین کچوئیان (زاده ۱۳۳۸ در تهران) جامعه شناس، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و فعال در زمینه‌ی نظریه های کلان جامعه شناسی و جامعه شناسی معرفت است و در حال حاضر عضو هیئت علمی دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران می باشد. او فارغ‌التحصیل دانشگاه منچستر و دارای تحصیلات حوزوی است.

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ برخی از اندیشمندان و از جمله دکتر کچویان حکومت دینی را جایگزینی ضروری برای تمدن غرب و مدرنیته و در تقابل آشکار با آن می بینند. به عبارتی در این دیدگاه ها نقد غرب و بنیان های معرفتی، فرهنگی و اقتصادی آن است که نقش حکومت دینی را با معیارهایش بیش از پیش روشن می نماید. نقد تمدن غرب جزء لاینفک این دیدگاه در تبیین تمدن اسلامی است و همواره حکومت اسلامی بنیانی جدید برای افکندن تمدن نوین در جهان دیده می شود. محور های نقد این دیدگاه نسبت به تمدن غرب عناصری همچون سوبژکتیویسم، تقدس زدایی، سرمایه داری و ... است و حکومت اسلامی و تمدن اسلامی در پی تعریف عناصری در تقابل با این عناصر مدرن است. اما علی رغم نگرش انتقادی نسبت به تمدن غرب، برخی دیدگاه ها از جمله دیدگاه دکتر عبدالکریمی امکان تاسیس حکومت دینی (با خوانش رایج و موجود) در این جهان را بر نمی تابند و آن را ممکن نمی بینند. از نظر دکتر عبدالکریمی حکومت دینی در معنای رایج آن یک نگاه کلامی و ایدئولوژیک است که به هیچ عنوان امکان پیاده سازی در جهان مدرن و سکولار معاصر را ندارد و تنها منجر به تولید خشونت می گردد.

این مقاله متکفل نقد و بررسى نظریه‌اى است[1] که با اصل قرار دادن سکولاریزم و مبانى آن مى‌کوشد امکانى براى توجیه حکومت دینى بر پایه آن بیابد. ماهیت مصادره‌اى نظریه، جابجایى موضوع نزاع از فلسفه سیاسى به معرفت‌شناسى، مغالطه هست و باید، ارائه تصویرى از حکومت دینى و سکولاریزم که نامتعارف بوده و نه مورد پذیرش دینداران و نه سکولارهاست از جمله مشکلاتى است که این بررسى در نظریه مى‌یابد. [1] نظریه مزبور توسط دکتر مصطفى ملکیان در کرسى نظریه‌پردازى دفتر جنبش نرم‌افزارى و توسعه علوماسلامى معاونت پژوهشى دفترتبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم ارایه شد و مورد نقد و بررسى محققان قرارگرفت. به منظور دسترسى آسان‌تر پژوهشگران به متن نظریه و تسهیل در فهم و مقایسه، متن نظریه مزبور در آخرهمین مقاله آورده شده است.

پیش از آن‌که روش و رویکرد خودم را براى درک این مقوله و ابعاد مختلف آن ارائه دهم و در این باب که این چرخش اخلاقى چه معنایى دارد و پیامدها و تبعاتش براى حوزه‌هاى معرفتى و از جمله علوم اجتماعى چیست، به بحث بپردازم، لازم است متذکر شوم که چرخش اخلاقى چیزى فراتر از تطور و تحول در حوزه معرفت و علوم اجتماعى است؛ یعنى صرفاً ناظر به یک تحول روش شناسانه و معرفت شناسانه در حوزه‌هاى معرفت نیست.) چرخش به سوى مقوله‌هاى اخلاقى یا توجه به اخلاق و ارزش‌ها به طور کلى یکى از این طریق ابعاد چرخش اخلاقى را مشخص مى‌کند؛ یعنى این چرخش هم شامل چرخش‌هاى صورى و هم شامل چرخش‌هاى محتوایى و اخلاقى است. اخیراً مقاله‌اى را در باب چرخش اخلاقى در اقتصاد مى‌خواندم، تمرکز و توجه نویسنده مقاله نیز همین بود؛ یعنى جنبه معرفت شناسانه وروش شناسانه نداشت و بحث او این نبود که به لحاظ روشى اهتمام و توجه به اخلاق و اخلاقیات چه تبعاتى دارد و چه روش‌شناسى اقتصادى جدیدى براى ما ایجاد مى‌کند، بلکه مسئله اصلى در این زمینه توجه و حساسیتى بود که اهل اقتصاد و اهل تجارت در اعمال‌شان به اخلاقیات نشان مى‌دهند.

این مقاله بر آن است تا ادله و استدلال‌هاى مطرح در اثبات حق محورى تجدد و تکلیف محورى سنت در خارج از موضع و موضوع خود را تبیین کند. در دیدگاه حق محور تجدد و تکلیف مدارى سنت این تصور خطا پیش آمده که حق و تکلیف در این مقام در حوزه حقوق به معناى مشهور و اصطلاحى آن قرار مى‌گیرد، در حالى که بحث در این مقام ماهیتى وجودشناسانه و انسان شناسانه داشته و درحوزه فلسفه و متافیزیک واقع مى‌شود. از این منظر با این که مقاله نگاهى مثبت به حق محورى تجدد و تکلیف مدارى سنت دارد، این نسبت خاص میان تجدد و سنت با حق و تکلیف را نه شأنى براى تجدد و نه منقصتى براى سنت مى‌داند.