جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای فهم آئین ، باید اسطوره‌ی بنیانگذارش را شناخت و این اسطوره، همواره و الزاماً دینی نیست، اما همیشه قدسی است، حتی اگر به نخستین نگاه، عرفی بنماید زیرا به گمان اسطوره‌باور، از ناشناخته‌ها و نادیده‌ها حکایت دارد و غیب‌آموز است و بنابراین گویی در زمان بی‌زمان سیر می‌کند و مکان یا فضای آفاقی نیز نمی‌شناسد. و این شگفت نیست زیرا اسطوره، حدیثِ کاری کارستـان است که به‌دست یـا به‌مدد انسـان‌هایی فرهمند، برخـوردار از نیرو و توانایی خـارق عادت یا سرشتـی ابرطبیعی صورت می‌گیرد و به همین جهت سرنوشت‌ساز می‌نماید.

ایران پیش از اسلام دربردارنده‌ی اسطوره‌های شکوه‌مندی است که در ادیان زروانی و زرتشتی و مهری و مانوی در ادبیات پهلوی نقش بسته‌اند و در شاهنامه‌ی فردوسی و داستان‌های حماسی که شاعران دیگر به اقتضای شاهنامه سروده‌اند و نیز در قصه‌های کهنی روایت شده‌اند که در مرز و بوم ما زاده و بالیده‌اند و بیم‌ها و امیدها و آرزوهای مردم در آن‌ها تجسم یافته است؛ در برخی اساطیر ایرانی و اسلامی نیز بازگو شده‌اند. این اساطیر چه ویژگی‌ دارند و وجه شاخص آن‌ها از دیگر اساطیری که کمابیش می‌شناسیم، خاصه اساطیر یونان، چیست؟

ژرژ دومزیل دانشمند اسطوره‌شناس برجسته‌ی فرانسوی بی‌گمان در زمانه‌ی مـا نام‌دارتریـن و بلندپایه‌ترین متخصص در اسطوره‌های هنـدواروپـایـی و هنـدوایرانـی اسـت و نقشـی مـؤثـر در پیشـرفت اسطوره‌شناسی تطبیقـی داشته است. در ایران او هنوز چندان که باید شنـاخته نیست و از آثـار فـراوان و گونه‌گـون او هنـوز کتابی به فارسی درنیامده است. کتـاب حاضر مجموعه‌ی مقاله‌هایی است که تنی چند از بزرگان اسطوره‌شناس و دومزیل‌شناس چند ماه پیش از مرگـش دربـاره‌ی او نوشته و منتشـر کرده‌اند و می‌تـواند مدخلی بر شناخت او و اندیشه‌اش باشد.

اسطوره‌شناسی از کندوکاو در ادیان و روایت‌های دینی یا روایت‌های ملی و باستانی بسی فراتر می‌رود و در واقع سراسر زندگانی آدمی و جماعات را در می‌گیرد. در این دفتر نمونه‌هایی چند از نقش اسطوره در سیاست و زندگانی مدنی و ایدئولوژی گرد آمده است تا گستردگی میدان کارسازی و اثربخشی اسطوره، به گونه‌ای روشن نمایان گرددو بر این اساس بررسی یونگ درباره‌ی اسطوره‌ی وتان و قیاس آن با هیتلر، و نیز بررسی‌های دیگری درباره‌ی اسطوره‌های جدیدی چون اسطوره‌ی پاریس و اسطوره‌ی دون ژوان و امثال آن‌ها در این کتاب آمده است.

در ایـن دفتـر ابتـدا مقاله‌ای می‌آیـد که گـرچه مستقیمـاً به حـوزه‌ی اسطوره‌شناسی مربوط نمی‌شود اما از ثواب اسطوره‌گون در شرق کهن سخن می‌گوید. دو مقاله از دو منتقد عرب‌شنـاس که بر این باورند اندیشه‌ی عرب با اساطیر بیگانه است، گزارشی در باب خواب‌گزاری در اسلام، دانش و ادبیات خواب‌گزاری، و نیز تحقیقی در اسطوره و قصه از منظر عالم‌المثال فصل‌های دیگر کتاب را تشکیل می‌دهند.

یونگ در این کتاب، پدیده‌ی بشقاب‌های پرنده را از دیدگاه روان‌شناختی بررسی می‌کند و بر این باور است که مشاهده‌ی این پدیده، در آینه‌ی روان و ذهن انسان، به منزله‌ی ظهور صورتی مثالی برای جبران سردرگمی و پریشانی‌ای‌ست که انسان در آشفته‌بازار جهان امروز بدان گرفتار آمده است و از این لحاظ، نقشی مانند کارویژه‌ی مندله (mandala) دارد. این اسطوره نقطه‌ی اتصالی است میان دو بی‌نهایت، یکی عالم برون و دیگری عالمی که در باطن هر انسان نهفته و غنوده است و هر دو بی‌کران‌اند. این پدیده مبین ناسازواری انسان مدرن با خود و با جهان و درماندگی ناشی از آن است و بیانگر الکن چیزی که آشفته و پریشانش می‌کند، و نیز نمودگار کوششی برای آشتی دادن نیروهای متضادش. یونگ در این کتاب، از حدود بررسی‌اش فراتر رفته، نیز تفکرات و دانسته‌های شهودی و مکاشفات و نظریاتش را درباره‌ی جهان و آینده‌ی آن طرح می‌کند.

این کتاب ادای دین در حق استاد بزرگی است که دانش اسطوره‌شناسی از دولت او نو شد و در عین حال محقق در تاریخ ادیان و فیلسوف و رمان‌نویس و منتقد و نظریه‌پرداز و روزنامه‌نگار بود. شاید به همین جهت امتناع داشت که انسان را تنها در یکی از ابعادش محدود کند، بلکه معتقد بود باید همه‌ی ابعاد انسان را مدنظر داشت و آدمی با هماهنگ کردن وجوه گوناگون خویش می‌‎تواند به کمال لایق خویش برسد. او در جهان مدرن، در لایه‌های تودرتوی تجدد، رمز و اسطوره‌ی قدسی و دینی را چون آتشی زیر خاکستر باز می‌یافت و بر آن بود که امروزه تجدید حیات هنر مرهون کشف مجدد این اسطوره‌ها و رمزها است.

این کتاب سومین جلد از مجموعه‌ی جهان اسطوره‌شناسی است که در یازده جلد به وسیله‌ی نشرمرکز منتشر شده و ترجمه‌ی برخی از مهم‌ترین و روشنگرترین نوشته‌های مربـوط به اسطـوره، از صاحب‌نظـران معتبر این رشته، در آن گرد آورده شده‌اند. گوناگونی قلمروهای ظهور و نمود اسطوره، از زن و عشق و مرگ و کیش، آیین تا رمان و فیلم باعث تنوع و گستردگی این‌گونه پژوهش‌ها شده و به دانش اسطوره‌شناسی وسعتی چشم‌گیر بخشیده است. در این مجموعه کوشش شده به همه‌ی این جنبه‌ها توجه شود تا تحلیل‌ها و تحقیقات علمی و نظری متقن سد راه رواج ساده‌نگـری و تعمیم‌هـا و برداشـت‌های شتاب‌زده و سطحـی در زمینه‌ی اسطوره‌شناسی شوند.