جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متفکران غالباً نسبت به عشق یکسونگرند؛ بدین معنا که یا عشق را منفی می‌بینند یا مثبت. منفی‌نگران عشق را گونه‌ای بیماری می‌بینند که آدمی باید از آن پرهیز کند و اگر بدان گرفتار آمد، چونان دیگر بیماری‌ها، در کار درمان آن بکوشد. به‌عنوان نمونه فیلسوف و پزشک بزرگ، محمد زکریای رازی، در کتاب الطب الروحانی، عشق را «بلیّه» (= بلا) می‌شمارد و اعلام می‌کند که خردمندان از این بلا پرهیز می‌کنند، زیرا خواری و خاکساری را (که از نیاز عاشقانه به بار می آید) در برابر معشوق برنمی‌تابند و با شخصیت خود ناسازگار می‌بینند! رازی در ادامهٔ بحث به نقد دیدگاه‌های طرف‌داران عشق می‌پردازد. مثبت‌انگارانِ عشق، یعنی عرفا و هنرمندان، عشق را نه‌ تنها برترین فضیلت (= صفت نیک) می‌دانند که آن را سرچشمهٔ تمام فضایل(= نیکی‌ها) محسوب می‌دارند و برآن‌اند که عشق موجب می‌شود تا عاشق از رذایل (= بدی‌ها) پاک و منزه گردد. به گفتهٔ مولوی : هرکه را جامه ز عشقی چاک شد او ز حرص و جمله عیبی پاک شد و اما ابن‌سینا! به‌رغم یکسونگری‌های متفکران در باب عشق، او عشق را از دو سو و از دو منظر می‌نگرد: ــ از منظر منفی، یعنی از دیدگاه علمی و در مقام یک پزشک. از این منظر، ابن‌سینا در کتاب «قانون» عشق را گونه‌ای بیماری می‌داند که شبیه مالیخولیاست که آدمی بدان گرفتار می‌آید. بدین ترتیب که چون نیکویی (= زیبایی) برخی صورت ها بر فکر و ذهن آدمی چیره شود و او را در بند خود گرفتار سازد بیماری عشق پدید می‌آید. ابن‌سینا در ادامهٔ بحث علائم این بیماری را برمی‌شمارد و به حکم وظیفه‌ای که یک طبیب به عهده دارد راه درمان آن را نشان می‌دهد. از منظر مثبت، یعنی از دیدگاه یک فیلسوف و گراینده به عرفان و اشراق؛ از این منظر، ابن‌سینا در «نمط نهم کتاب اشارات» و به‌ویژه در «رسالة العشق» با نگاهی مثبت، عشق را بنیاد هستی می‌شمارد و اعلام می‌دارد که عشق در تمام مراتب هستی و در تمام موجودات، از موجودات بسیط تا جماد و حیوان و انسان و تا حق‌تعالی(= واجب‌الوجود) ساری و جاری است. عشق، گذشته از آنکه نخستین آفریدهٔ حق‌تعالی است، سرچشمهٔ تمام موجودات و استمراربخش تمام موجودات پس از هستی یافتن آن‌هاست؛ همان مطلب که حافظ جمله را در یک بیت آورده و تو گویی «رساله العشق» را در یک بیت جای داده است: در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد اکنون به سخن اصلی خود بازگردیم. سخن این بود که عشق پدیده‌ای فراطبیعی است و در امور فراطبیعی مثل هنر و عرفان مؤثر و مفید و حتی ضروری است، اما در زندگی که امری طبیعی است نه فقط مفید نیست که مضر و ویرانگر است! با این یادآوری، اگر در سخن ابن‌سینا تأمل کنیم بدین نتیجه می‌رسیم که عشق برای زندگی طبیعی بیماری است؛ مالیخولیایی است ویرانگر زندگی و همان گونه که روح و جسم بیمار (= عاشق) را می‌کاهد بنای زندگی مشترک را فرومی‌ریزد (نتیجه یا تفسیر نگاه منفی ابن‌سینا). تکلیف نگاه مثبت این متفکر بزرگ روشن است؛ عشق در نگاه او اصطلاحی فلسفی ــ عرفانی و عاملی است بنیادی در پدید آمدن جهان هستی و بقای آن. نیز عاملی اساسی است در رشد معنوی و کمال انسانی انسان.

دکتر دینانی:این اولین بار است که بعد از حدود هشت صد تا نهصدسال پس از زمان سهروردی(از قرن ششم تا به اکنون)به سهروردی در دنیاو در مملکت خودش توجه شده است. سهروردی بیش و پیش از این که یک فیلسوفبزرگ باشد(چه کسی فلسفه‌اش را بپسندد؛چونفلسفه که مقدس نیست،که اگر فلسفه مقدس شود،دیگرفلسفه نیست. این یکی از اشتباهات ما است که می‌خواهیم فلسفه را وبه زور مقدس کنیم)و صرف نظر از این که افکارش چهاندازه نقدپذیر و منشأ اثر باشد،مظهر تاریخ و هویتفرهنگی ماست. این اعتقاد به تأویل نصوص دینی،محدود به عصرساسانی نبود در اثر انتقال فرهنگ ایرانی به عالم اسلام پدید آمده است. ماجرای«دو قرن سکوت»،کهتوسط مرحوم دکتر زرین‌کوب مطرح شد،که البته درست هم هست،از آنجهت است که در این دوران شعر و نثر نداریم ولی در انتقال فرهنگ پویابوده‌ایم؛همان فرهنگی که در اسلام جذب شد. حال شما اگر به(به تصویر صفحه مراجعه شود)دکتر دادبه:سهروردی به نظر منیعنی بازگشت به خویشتن ایرانی. اگر لوزام و مفاهیم این استخراج بکنیم می‌بینیم کهکفر محض است؛یعنی ارسطو را-العیاذ باالله-از انبیا هم بالاتر بردهدکتر دینانی:سهروردی بیش و پیشاز این که یک فیلسوف بزرگ باشد و صرف نظر از این که افکارش چه اندازهنقدپذیر و منشأ اثر باشد، مظهر تاریخ و هویت فرهنگی ماست. بالذات غربی بودن یعنی این کهدر هیچ کجای دنیا به غیر از آتن فلسفه نبوده است و مردم دنیا چیزینمی‌فهمیدند. ایرانی‌ها،چینی‌ها ومصری‌ها فلسفه داشتند و البته حقیقت این است که مهم‌ترین مهد فلسفهایران بود و شواهد زیادی داریم که غربی‌ها آنها را پنهان می‌کنند. اگر اسلام ایرانی را قبول کنیم،یکی از مظاهرکاملش شخص سهروردی است.

رابطه نفس و بدن و چگونگی تاثیر و تاثر این دو جوهر بر یکدیگر از مهم ترین سوالات فلسفی‌ ای است که فیلسوفان مسلمان و غربی هر یک بنا بر اصول و مبادی خویش سعی در پاسخگویی به آن داشته‌اند. از همین رو مطالعه تطبیقی میان اندیشه فیلسوف بزرگ اسلامی ملاصدرا و اندیشمندان مکتب راسیونالیسم می تواند جایگاه و توانمندی هر یک از ایندو مشرب فکری را در جهت حل مسائل مهم فلسفی تبیین نماید. فرضیه تحقیق: در خصوص مکتب راسیونالیسم آن است که این مکتب علیرغم تلاشهای اندیشمندان این مکتب در خصوص توجیه رابطه نفس و بدن نتوانسته است پاسخ فلسفی شایسته‌ ای برای پرسش فراهم نماید ملیکن در حکمت متعالیه با توجه به مبانی این مکتب از جمله اصالت وجود و حرکت جوهری و اتحادی بودن رابطه ماده و صورت می توان نظریه دستگاهمندی در خصوص رابطه نفس و بدن ارائه نمود که تاثیر و تاثر متقابل ایندو جوهر به یکدیگر را توجیه نموده است و وحدت هویت انسانی نیز براساس آن تبیین شود. روش تحقیق: کتابخانه‌ ای. یافته‌ های تحقیق: چهار فیلسوف برجسته مکتب راسیونالیسم هریک براساس مبادی و اصول فلسفی خویش سعد نموده‌ اند به نحوی مساله رابطه نفس و بدن را حل نمایند ولیکن واقعیت آن است که چنان دیوار بلندی میان ایندو جوهر در فلسفه راسیونالیسم کشیده شده است که هیچگونه ارتباطی میان آنها قابل برقراری نیست و از همین روست که سه بعد از دکارت یعنی اسپینوزا و لایب نیتس و مالبرانش سعی نموده‌اند هریک به نحوی با واسطه قرار دادن جوهر الوهی رابطه میان ایندو جوهر واضح و متمایز را برقرار سازند. ولیکن در فلسفه ملاصدرا با توجه به مبانی اصالت وجود و مراتب تشکیکی آن و حرکت جوهری و اتحادی بودن رابطه ماده و صورت می توان نظریه اتحاد نفس و بدن را مطرح نمود که ر این دیدگاه اولا نفس و بدن دو روی سکه وجود هستند و لذا حقیقت و هویت آنها از یک سنخ است و ثانیا هویت انسان نیز در این نظریه با توجه به اینکه بدن در طول در نفس مرتبه بالاتر بدن است و هر دو مرتبه از حقیقت وجود هستند هویتی واحد و متعین خواهد بود و دیگر دوئیت و ثنویت در هویت و هستی انسان رخ نمی نماید. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: با توجه به مبانی تازه و جدیدی که مکتب حکمت متعالیه مطرح نموده است این امکان برای پژوهشگر در رشته فلسفه اسلامی فراهم می گردد تا مطالعه تطبیقی میان مکاتب و اندیشه‌ های جدید فلسفی غرب بااین مکتب و عرضه سوالات تازه در تفکر فلسفی جدید و معاصر به آن توانمندیهای این اندیشه فلسفی بیش از پیش هویدا و آشکار شده و زمینه‌ های مهم و قابل توجهی برای فعالیت و پویایی فکری پژوهشگران رشته فلسفه اسلامی فراهم گردد.

اهمیت طرح این موضوع به دلیل ارتباط تنگاتنگی است که معرفت نفس با مسائل اعتقادی اسلام دارد و هدفی که اسلام و دیگر ادیان الهی در پی آن هستند یعنی تکامل نفس ناطقه انسانی و جستار در مسائلی که در این حیطه مطرح است و هدف اصلی از نگارش این پایان نامه دستیابی به شناخت چگونگی دگرگونی و تحول پذیری نفس ناطقه است. روش تحقیق: تحلیلی و تطبیقی. یافته‌ های تحقیق: بطور کلی مسائلی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است:‭۱ ‬- امکان تحول نفس.‭۲ ‬- فرآیند تحول نفس.‭۳ ‬- آثار تحول نفس. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: آنچه که در این پژوهش به آن رسیده است این است که اصولا با توجه به مبادی فلسفی ابن سینا، نفس به جهت اکتساب کمالات بالقوه خود پا به عرصه جهان ماده نهاده است و در مکتب صدرایی نیز نفس در حالی که جسمانیت الحدوث است اما با تحول و تکامل باید به مقام روحانیت و تجرد برسد. در مورد اینکه سیر این تحول در کدام نشئات است و تا به کجا ادامه می یابد، ذکر شد که ابن سینا تحول در نشئات غیر مادی را با حدس و گمان مطرح نموده اما ملاصدرا به دلایلی نقلی و حتی در مورد تحول نفوس ناقص در دوزخ به نوعی دلیل عقلی روی آورده است. اما به طور کلی طرح مسئله تحول تکامل نفس مجرد و اثبات آن در هر نشئه‌ ای که باشد با مبانی فلسفی حرکت سنخیتی با هم ندارد. حال آن که تحول و تکامل مستلزم نوعی حرکت است. تعریف ما از شئی مادی و مجرد رفع خواهد شد چنان چه قابلیت تغییر، دگرگونی و حرکت را نه فقط ذاتی موجود مجرد بلکه ذاتی هر مخلوقی، اعم از مادی و مجرد بدانیم مسئله به خوبی قابل حل است. در انتها پیشنهاد می شود به دلیل اهمیت مباحث نفس و تکامل از کارهای پژوهشی بیشتری در این زمینه صورت گیرد.

هدف تحقیق: بررسی اندیشه‌های فلسفی و کلامی در حدیقه الحقیقه سنایی است. پرسشهای تحقیق: آیا در عصری که فلسفه با انحطاط و بی مهری شدید روبرو است گردید و لفظ فیلسوف تداعی گر کفر و الحاد شده بود، حکیم سنایی افکار و اندیشه‌ های فلسفی و حکیمانه‌ ای دارد‭ ؟‬روش تحقیق: کتابخانه‌ ای. یافته‌ های تحقیق: در این پژوهش با استناد به اشعار سنایی در حدیقه این نکته به اثبات رسیده است که تنها او در اواخر عمر مخالف فلسفه نبوده بلکه مطالب و اشعاری در تعریف و تایید نظرات فلاسفه بیان می کند و در واقع حدیقه مشحون از عبارات و مضامین فلسفی و کلامی است. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: حاصل این تحقیق چنین است که اگر چه سنایی فیلسوف نبود و اشعار خود را در قالب اصطلاحات فلسفی بیان نکرده است اما حدیقه او حاکی از آشنایی او با مباحث فلسفی و کلامی است و اگر تمام آثار سنایی همراه با شرایط حاکم بر عصر او مورد بررسی قرار گیرد قطعا می توان یک نظری کامل و جامع در مورد افکار فلسفی و کلامی او ارائه کرد.

سعادت و شقاوت از موضوعات بسیار مهم در تاریخ اندیشه بشری است و هرچقدر حقیقت این دو روشن تر شود به همان اندازه زمینه گرایش جامعه به سعادت و احتراز شقاوت فراهم تر خواهد گشت. پرسشهای تحقیق: ماهیت سعادت و شقاوت چیست‭ ؟‬چگونه می توان به سعادت رسید و از شقاوت رهید‭ ؟‬نظرات هر کدام از فیلسوفان مورد نظر در این راستا چه می باشد‭ ؟‬با فرض اینکه خط سیر فکری این اندیشمندان در تبیین موضوع و حدود آن و تشریح معانی مربوطه، جهت واحدی را هدف گرفته است و آن عینیت سعادت با لذت و شقاوت با الم می باشد البته لذت و الم حقیقی. روش تحقیق: کتابخانه‌ ای. یافته‌ های تحقیق: سعادت لذت بی رنج است و الم رنج بی لذت. برای رسیدن به سعادت به معنای واقعی باید زمینه حصول خیرات سه گانه جسمانی و نفسانی و خارجی را تحت حاکمیت قوه ناطقه انسانی فراهم کرد و این ممکن نخواهد شد مگر در سایه تعلیم و تربیت درست و اتخاذ و اجرای سیاست فضیلت آمیز آنچنان که حکمای الهی آن را ترسیم نموده‌اند. خلاصه اینکه راه سعادت راه حکمت و خردورزی است با عنایت بر ظرایف و دقایق استکمال عقلانی انسان در دو ساخت نظری و عملی. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: همانطوری که گفته شد این حکما همگی بالمال سعادت را لذت و شقاوت را الم می دانند و برترین سعادت ها و شقاوت ها را سعادت و شقاوت عقلانی رقم می زنند و پرورش و استکمال عقل نظری و عقل عملی را در وصول به سعادت عاملی عمده و بنیادی می دانند و حتی سعادتهای جسمانی و خارجی را هم تحت حاکمیت عقل سعادت می شمارند. هر چقدر کمالات عقلانی بیشتر باشد سعادت به همان میزان برتر می باشد و روشن است که وصول به این معنا جز با تعلیم و تربیت و اتخاذ سیاستهای حکیمانه حاصل نمی شود و لذا لازم است برنامه‌ ها در همه عرصه‌ های زندگی فردی و اجتماعی طوری تنظیم باید که نفس ناطقه انسانها را در دو گستره عقل نظری و عملی آنطور که باید به کمال برساند.

هدف تحقیق: سعی می شود تا جایگاه و اهمیت عالم مثال و تاثیر و نتیجه‌ای که پذیرفتن این عالم در سیستم فکری فیلسوف و عارف بزرگی چون سهروردی و ابن عربی داشته بررسی شود و همچنین تاثیر پذیری ابن عربی از سهروردی در باب مساله عالم مثال نیز بررسی می شود. پرسشهای تحقیق: آیا عالم مثال مطرح در اندیشه سهروردی همان عالم مثال افلاطونی است‭ ؟‬پذیرفتن عالم مثال در اندیشه سهروردی چه نتایجی را بدنبال داشته است‭ ؟‬آیا ابن عربی در مساله عالم خیال از سهروردی تاثیر پذیرفته است‭ ؟‬روش تحقیق: توصیفی. یافته‌های تحقیق: در میان حکماء شیخ اشراق در زمره کسانی است که شدیدا به وجود عالم مثال اعتقاد دارد او با اثبات مثل معلقه اقدام نموده مهمترین برهان فلسفی که در جهت اثبات عالم مثال قاعده امکان اشراف می باشد. سهروردی تنها بر وجود مثال نزولی اقامه برهان نموده و از مثال صعودی چندان بحث نکرده است. اصطلاح خیال در عرفان نظری ابن عربی کاربرد وسیع دارد او برای خیال سه مرتبه اساسی در نظر گرفته است : خود عالم یا کل ماسوی ا...، عالم مثال با عالم واسط کبیر، عالم واسط صغیر باقوه خیال در انسان، ابن عربی عالم مثال را وسیع ترین عوالم دانسته یعنی نه تنها او اعتقاد به وجود چنین عالمی دارد بلکه آن را اوسع عوالم می داند.

هدف تحقیق: بررسی یک یک از مسائل فلسفه از دیدگاه اندیشمندان مدرسه صدریه و جلالیه در مکتب شیراز می باشد. فرضیه‌های تحقیق: تفسیر متافیزیکی حکمای شیراز از پدیده شناخت چیست و یا نظریه وجود ذهنی حکمای مشاء جه تفاوتی دارد‭ ؟‬امر حاصل در ذهن بر حسب نظریه های حکمای شیراز. تفاوت شناخت حسی خیالی و عقلی نزد حکمای مشاء چیست؟روش تحقیق: کتابخانه‌ای. یافته‌های تحقیق: وجود ذهنی نزد ابن سینا و دوانی از مبادی فلسفه محسوب می وشد در حالی که از نظر صدرالدین از مسائل فلسفه به شمار می آید. تاثر شدید دشتکی و دوانی از ابن سینا در نظریه وجود ذهنی. ریشه تفاوت حمل اولی و حمل شایع در عبارات ابن سینا یافت می شود و دوانی نقش بسزایی در پویایی آن داشته و ملاصدرا در این نظریه وامدار دوانی اسن. عظمت اندیشه‌های حکمت متعالیه صدرا در پرتو شناخت آرا حکمای ماقبلوی بر ما آشکار می شود. وجود ذهنی مانطور که از مقدمات دیگر نظیر تجرد نفس بهره می کیرد خود مقدمه‌ای برای اثبات برخی مسائل فلسفی نظیر علم باری تعالی و کیفیت معاد است.

نوع معرفت شناسی متکلمین به شدت بر چگونگی نظرات کلامی ایشان می تواند موثر باشد لذا بررسی مبانی معرفت شناختی آنان کمک زیادی در شناخت دیده‌ گاهای کلامی آنان می تواند داشته باشد این امر زمانی بیشتر خود می نماید که بدانیم در این زمینه آثار ارزنده و مبسوط چندانی نداریم و تقزیبا از موضوعات یکرو کار نشده تلقی می شود. پرسش های تحقیق: سوالاتی از قبیل چیستی علم انواع علم فکر شک و جایگاه آن در معرفت انسان پلورالیسم معرفتی بدیهی و علم حسی و ... از موضوعاتی است که در این پایان نامه به آنها برخورد می کنید. روش تحقیق: کتابخانه‌ ای. یافته‌ های تحقیق: این تحقیق پیش از آن که به دنبال رد یا اثبات نظریه خاصی باشد به دنبال کشف آنها بوده است ابتدایی یا پیشرفته بودن نظرات متکلمین در مقایسه با یافته‌ های معرفت شناسی معاصر چه در حوزه غربی و چخ در حوزه اسلامی آن مشخص خواهد شد که از حیطه و شمول این تحقیق خارج است. همچنین قابل ذکر است که در پاره‌ای موارد مشاهده می شود که نوع نظرات کلامی باعث شدهتا متکلم در مسائل معرفت شناسی دیدگاه خاصی را اتخاذ نماید حال آنکه تلقی اولیه آن است که براساس نوع نگاه معرفتی شاهد جبهه‌ گیری کلامی باشیم. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: در این زمینه پیشنهاد می شود در نظرات خواجه نصیر خصوصا در مورد بدیهیات و نیز آرا فخر رازی امعان نظر ویژه‌ ای شود تا بخشی از نقائص این تحقیق جبران شود

هدف تحقیق: بررسی میزان و نحوه حضور نقل در حکمت متعالیه. روش تحقیق: کتابخانه‌ ای. یافته‌ های تحقیق: نتیجه تحقیق معطوف به فهم نحوه و چگونگی حضور نقل در ساحت حکمت متعالیه است می توان به ترتیب میزان حضور نقل را در استشهاد، تاویل، تفسیر و تشبیهات کلامی خلاصه نمود. نتیجه‌ گیری و پیشنهادات: اکثر استشهادات صحیح ملاصدرا دردل مشغولی او به امور غیرفلسفی شکل گرفته است. نحوه بهره‌گیری صدرا از نقل در مسایل حکمی بیشتر به شیوه تاویل بوده است