جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نشست علمی رونمایی از کتاب «کتاب‌شناسی انتقادی جامعه‌شناسی تشیع» با حضور اساتید جامعه‌شناسی دین، پژوهشگران گروه مطالعاتی جامعه‌شناسی تشیع و علاقمندان به این حوزه‌ مطالعاتی بعدازظهر روز یکشنبه 31 اردیبهشت 1396 در دفتر انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد. در این نشست پس از ارائه گزارش مقدماتی در مورد روند تدوین کتابشناسی توسط سه تن از پژوهشگران گروه مطالعاتی (یاشار دارالشفاء، سمیه مومنی و هادی درویشی)، دکتر سراج‌زاده (رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران)، دکتر نجات حسینی (مدیر گروه دین انجمن جامعه‌شناسی) و آقای عمادالدین باقی به طرح نقدها و نظرات خود پرداختند. در ادامه دکتر سارا شریعتی، دکتر احمد شکرچی و برخی از اعضای گروه مطالعاتی و حاضران در نشست نیز به طرح نکات تکمیلی پرداختند.

مقاله پیش رو دو فصل منتشر نشده از کتاب بازنویسی شده “در شناخت حزب قاعدین زمان” نوشته عمادالدین باقی در سی‌امین سال انتشارش است که در شماره 25 مهرنامه منتشر شده است. عمادالدین باقی اینک در بازنویسی سراسری کتاب خود با حفظ فاصله‌ی فکری و سیاسی با انجمن حجتیه قصد دارد به دور از ادبیات انقلابی به این تجربه فعالیت اجتماعی و مذهبی نگاه تازه‌ای کند. سه دهه پیش در حالی که هنوز انجمن حجتیه اعلام تعطیلی نکرده بود نویسنده‌ای جوان به نام عمادالدین باقی نوشتن کتاب را درباره انجمن آغاز کرده بود و همزمان با اعلام تعطیلی انجمن به صورت سلسله مقالاتی در روزنامه‌ی اطلاعات انتشار داد که بلافاصله به صورت کتابی مستقل درآمد. این مقالات در ۳۳ شماره از ۸ شهریور تا ۱۹ مهرماه ۱۳۶۲ چاپ شد و پس از مدتی با نام «در شناخت حزب قاعدین زمان (موسوم به انجمن حجتیه) بارها تجدید چاپ شد و نایاب گردید. مولف خود می‌گوید حداقل ۸۵۰۰۰ جلد از این کتاب چاپ شده است و این به جز تیراژهای متفرقه کتاب به صورت افست و … است. رسول جعفریان در کتاب جریان شناسی سیاسی تاریخ معاصر همین آمار را بیان کرده و از تاثیر وسیع این کتاب در ان زمان سخن گفته است. «حزب قاعدین زمان» اولین کتاب باقی بود و او پس از آن ده‌ها کتاب دیگر نوشت اما هنوز افرادی هستند که باقی را به عنوان مولف و محقق درباره انجمن حجتیه می‌شناسند. باقی خود در دوره جوانی چند مدتی را در انجمن گذرانده بود و به همین علت از سازمان و عقاید آن اطلاع دقیقی داشت. در عین حال انسجام کتاب سبب شده بود با وجود برخی آثار رسمی درباره انجمن حجتیه کتاب باقی در مجموع محققانه‌تر باشد. با گذر زمان و تحولات سیاسی- اجتماعی عمادالدین باقی نیز از یک انقلابی جوان به اصلاح‌طلبی در امتداد مسیر تحولات نسل خود تبدیل شد. نسلی که تحت‌تأثیر امام خمینی و دکتر علی شریعتی و استاد مرتضی مطهری بود و اصولاً باقی به علت اختلاف‌های انجمن حجتیه با مرحوم مطهری و امام خمینی از آن جدا شده بود. چند سال بعد در سال ۱۳۷۶ شیخ محمود حلبی درگذشت و بنا به عرف و نگاه عمومی همکاران باقی در روزنامه جامعه، سردبیر روزنامه از او خواست مقاله‌ای درباره‌ی مرحوم حلبی بنویسد. این مقاله «نیم‌قرن حیات رازآلود مذهبی» نام داشت و ۴۰ روز پس از درگذشت حلبی به چاپ رسید و نگاه منصفانه‌تری به کارنامه انجمن و نظری انتقادی درباره اثر خودش داشت و البته از سوی عده ای مورد حمله و اعتراض قرار گرفت که چرا درباره کتاب خود تجدید نظر کرده است. نگارش مقاله انتقادی نویسنده درباره اثر خودش سبب شد باقی علاوه بر توضیح انتقادی دیگر درباره اولین اثر خود به بازنویسی سراسری کتابی دست زند که در جوانی برای او شهرت و اعتبار آورده بود و او اینک با حفظ فاصله‌ی فکری و سیاسی خود با انجمن قصد داشت به دور از ادبیات انقلابی به این تجربه فعالیت اجتماعی و مذهبی نگاه کند. محصول کار بازنویسی کتاب است که اینک بخشی از آن برای اولین بار در مهرنامه چاپ می‌شود. مناسبت این پرونده البته گذشت ۳۰ سال از اعلام تعطیلی انجمن حجتیه است- از اول مرداد ماه ۱۳۶۲ تا امروز سه دهه گذشته است. سی سال نیز از چاپ کتاب حزب قاعدین گذشته است. در آغاز می‌خواستیم برای مرور این تاریخچه طولانی با باقی مصاحبه‌ای انجام دهیم که او بنا به مشی عمومی‌اش در این سال‌ها از این کار پرهیز داشت و سرانجام پیشنهاد کردیم که بخشی از ویرایش دوم کتابش را به انتخاب مهرنامه چاپ کنیم که پذیرفت. باوجود این باقی تأکید داشت که آنچه در چاپ اول کتابش آمده بود بدون القاب و عناوین منفی که نثار انجمن کرده بود هنوز از نظر اطلاعات و یافته‌های خبری و پژوهشی قابل دفاع است هرچند که به لحن ویرایش اول کتاب و بعضی از دیدگاه های آن انتقادات جدی دارد. باقی تأکید دارد که هنوز نسبت به انجمن حجتیه فاصله دارد ولی از دید حقوق بشری (که نگاه مختار او در دهه‌ی اخیر حیات نویسندگی‌اش است) معتقد است همه نیروهای اجتماعی اعم از انجمن حجتیه و مخالفانش و منتقدانش به یک اندازه حق فعالیت دارند و این دیدگاه را یک دهه قبل در مرداد ماه ۱۳۸۴ در مصاحبه تلفنی با تلویزیون فارسی هما هم بیان کرده که باوجود انتقاد به انجمن حجتیه باید به آنها حق دفاع هم داد. بازنگری باقی در ادبیات کتابش صورت گرفته و نه الزاماً تمام محتوای آن. در واقع باقی نه می‌تواند و نه می‌خواهد اولین کتاب عمرش را کتمان کند چراکه به قول بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران بخش عمده‌ای از تصویری که در روزگار ما از انجمن حجتیه وجود دارد براساس این کتاب شکل گرفته است حتی اخیراً شرکت کنندگان در میزگرد تلویزیون BBC درباره انجمن حجتیه عمدتاً به همین کتاب استناد می کردند. انتشار بخشی از ویرایش دوم این کتاب در شرایطی صورت می‌گیرد که هنوز از انجمن حجتیه راززدایی نشده است و هنوز افسانه‌ها و فرضیه‌هایی درباره‌ی آن وجود دارد و حامیان انجمن هم تلاش زیادی برای ابهام‌زدایی از آن انجام نمی‌دهند و مهرنامه با این پرونده امیدوار است که بخشی از این ابهامات را روشن کند. به جز این دو فصل از ویرایش دوم کتاب درباره عقاید و تشکیلات انجمن حجتیه که اندکی هم کوتاه شده است، عمادالدین باقی یک سند منتشرنشده درباره‌ی نسبت انجمن حجتیه و نظام جمهوری اسلامی را در اختیار ما قرار داده که برای اولین بار در مهرنامه منتشر می‌شود. از ایشان سپاسگزاریم.(مهرنامه)