جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، مطالعات شیعی در غرب که تا آن زمان به صورت پراکنده و در قالب مطالعات اسلامی و به عنوان زیرمجموعه‌‌ای از آن انجام می‌‌شد، وارد مرحله‌‌ای تازه شد و تحقیقات و کتاب‌های فراوانی به صورت مستقل درباره تشیع و عقاید و آموزه‌‌های آن به رشته تحریر آمد. انجام پژوهش‌های فراگیر و نگارش صدها مقاله و کتاب در موضوعات مختلف مرتبط با شیعه، برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی با موضوع تاریخ، عقاید و آموزه‌‌های تشیع و نیز هدایت پایان‌‌نامه‌‌ها و برنامه‌‌ریزی فرصت‌های مطالعاتی ویژه در حوزه شیعه، بخشی از فعالیت‌های صورت گرفته در چند دهه گذشته است. بررسی و مطالعه چنین آثاری درباره تشیع از دو جهت برای جامعه شیعه دارای اهمیت است: الف) آشنایی با آثار و منابعی که سهم مهمی در ارائه تصویری از قالب و محتوای فکری مردم، طبقه حاکم و نیز طبقه دانشگاهی و روشنفکر جامعه اروپایی و آمریکایی و به‌طور خاص غیراسلامی را برعهده دارد. ب) تأثیری که این تحقیقات بر نگرش و به تبع آن افکار طبقه روشنفکر و تجدیدنظرطلب در کشورهای مختلف اسلامی و در میان مسلمانان داشته و یا خواهد داشت. این مطالعات به دلایل مختلفی چون استفاده از روش‌های ناکارآمد در مطالعات اسلامی و شیعی، بهره‌‌گیری از منابع ناکافی یا نامناسب مانند آثار اهل سنت و نگاشته‌‌های غربیان در حوزه تفکرات شیعه، عدم مراجعه به منابع و آثار شیعه بخصوص منابع کهن و اولیه شیعه، بکارگیری پیش‌‌فرض‌های اثبات نشده، غرض‌‌ورزی و غیره، دارای نتایج ناقص و گاه نادرست هستند. لازم است که این مطالعات مورد بازخوانی و بررسی جدید از سوی پژوهشگران حوزه شیعه‌‌شناسی قرار گیرد تا اشکالات و کاستی‌های آن مشخص گردد. به همین علت گروه مطالعات تطبیقی و استشراق در پژوهشکده کلام اهل‌‌بیت(علیهم السلام) شکل گرفت تا با خوانش یا ترجمه آثار شیعه‌‌پژوهان غربی، دست به نقد روشی و محتوایی پژوهش‌های آنان زده، نکات مثبت و منفی آثار آنها را عریان ساخته و بر پایه مسلّمات تاریخی و منابع معرفتی اصیل و کهن شیعه، اشتباهات و نتایج نادرست احتمالی آثار غربیان را متذکر شود و به ریشه‌‌های این کاستی‌‌ها و فراز و فرودها بپردازد. اثر حاضر اولین مرحله تحقیقات پژوهشگران گروه مطالعات تطبیقی و استشراق است که در قالب ترجمه و نقد مقالاتی از مجموعه «Shi’ism» انجام پذیرفته است. این مجموعه دایرة‌المعارفی چهار جلدی در حوزه مطالعات شیعی است که در سال ۲۰۰۸ میلادی توسط انتشارات راتلج به چاپ رسیده است. این مجموعه مقالات در بخش‌های پیدایش و سیر تحول تشیع، کلام و فلسفه، فقه، مراسمات و آیین‌ها و دولت و حکومت توسط محققان معاصر غربی در حوزه شیعه‌شناسی نوشته شده است. در انجام این پروژه، مقالاتی انتخاب شده که دارای موضوعات کلامی و یا تاریخ اندیشه بودند. عناوین مقالات: ▪مکتب تشیع در دوران بنی‌امیّه؛ ویلیام مونتگمری وات؛ ترجمه سید رضا قائمی ▪نقدی بر دیدگاه شیعه‌شناسی؛ مونتگمری وات؛ سیدرضا قائمی و سید هادی سید وکیلی ▪مکتب تشیع در دوران مغول؛ میشل ام. مازاوی؛ ترجمه رسول احمدی ▪بررسی انتقادی دیدگاه میشل مازاوی در تاریخ تشیع؛ رسول احمدی و رسول رضوی ▪بحران ‌‌امامت و شکل‌گیری نهاد غیبت در مکتب تشیع دوازده امامی؛ دیدگاهی اجتماعی ـ ‌تاریخی؛ سعید امیرارجمند؛ ترجمه سید هادی سیدوکیلی و محمدحسین افراخته ▪چالش‌های تاریخی موضوع ‌‌امامت و نهاد غیبت؛ نقد و بررسی؛ رضا یاری‌نیا ▪علامه حلّی و کلام شیعی ‌ـ معتزلی؛ زابینه اشمیتکه؛ ترجمه محمّد رکّعی ▪نقد انگاره ‌‌تأثیرپذیری علامه حلّی از ابوالحسین بصری؛ محمد رکعی و رسول رضوی ▪پیامبران و اجداد در احادیث نخستین شیعه؛ اوری روبین؛ ترجمه سید رسول هاشمی ▪اوری روبین و نظریه ‌‌امامت موروثی شیعه در بوته سنجش؛ سید رسول هاشمی و علی راد ▪مراسم عزاداری رایج شیعی؛ پیتر جی. چلکوفسکی؛ ترجمه سید رضا قائمی ▪نقد انگاره چلکوفسکی در عزاداری شیعه؛ سیدرضا قائمی و علی راد ▪تقیه در کلام و مذهب تشیع؛ اتان کلبرگ؛ ترجمه زهرا قنبرزاده ▪کلبرگ و آموزه تقیّه در کلام شیعه؛ سید رضا قائمی

یکی از ابعاد جهان بینی قرآن، بُعد انسان‌شناسی است که مهمترین و اساسی‌ترین بعد قلمداد می‌گردد. مقولاتی همچون قلب، نفس، روح و عقل در این ساحت می‌گنجند. از این میان معناشناسیِ شناختیِ نفس، تحلیل مفهوم سازی‌های قرآن در مورد نفس است که بر اساس نمابرداری واژگانی و ساختاری آغاز می‌شود. نمابرداری واژگانی در ابعاد استعاره مفهومی، بسامدی و ارتباطی سامان می‌یابد که به کشف مفهوم‌سازی قرآن در هستی‌شناسی نفس کمک می‌کند. کاربردهای قرآنی نفس دو هویت برای نفس به تصویر می‌کشد؛ در یک کاربرد هویت نفس، هویتی انتزاعی و اعتباری است که وجودی عینی و خارجی نداشته بلکه برآمده از ترکیب بدن و فرابدن است و در کاربردی دیگر، نفس حقیقتی عینی و خارجی است که وجودی مستقل داشته و در بعد فرابدنی انسان قرار می‌گیرد. هویت اصلی که در آیات مطرح گردید در قبال کارکردهایی است که نفس به عهده دارد و مراد بیان دو بعدی بودن انسان نیست؛ با بررسی‌هایی که در آیات قرآن با روش معناشناسی شناختی انجام گرفت این نتیجه ظهور و بروز یافته است که برخلاف آنچه که مشهور شده است انسان موجود دو بعدی که فقط در بردارنده بدن و روح یا نفس باشد، نیست بلکه فرابدن انسان وجودی چند بعدی دارد که هر یک دارای کارکردها و فعالیت‌های منحصر به خود هستند. از جمله این ابعاد نفس انسان است که ویژگی‌ها و کارکردهای مخصوص به خود دارد. اگرچه ابعاد مختلف وجودی انسان با یکدیگر ارتباطات وسیعی دارند و به صورت اشتباهی عملکردهای خود را به نمایش می‌گذارند اما از سوی دیگری از لحاظ هستی شناختی از وجودی مستقل برخوردارند و ویژگی‌ها و کارکردهای منحصر به خود را نیز دارند. این دیدگاه این نظریه که تمامی فعالیت‌های معرفت شناختی، عاطفی و ادراکی انسان همه به نفس باز می‌گردند و قوای نفس دانسته می‌شوند را به چالش می‌کشد. نفس به عنوان یک هستی فارق از بعد انسان‌شناسی آن، دارای ویژگی‌های همچون سیالیت، ظرفیت و اختیار است. با استفاده از الگوهای شناختی آرمانی شده به این نتیجه دست یافتیم که نفس مانند خون که در رگ‌های انسان به همه جای بدن سر می‌زند و نقش تغذیه همه اجزای بدن را برعهده دارد، در فرابدن انسان هم چنین نقشی بر عهده دارد.

تصویرسازی اصل بنیادین دستور زبان ‌شناختی است. یکی از ابعاد تصویرسازی سطح مشخص­بودگی یا تشخص است که در آن یک موقعیت تفسیر می‌شود. تفسیر موقعیت بر اساس تعینی است که با کمک‌گرفتن از الفاظ یا ساختار جمله برای یک مفهوم به دست می‌آید. سطح مشخص­بودگی را در دو ساحت واژگانی و ساختاری می‌توان بررسی کرد. در ساحت واژگانی، واژگان از دو طریق کسب تشخص می‌کنند؛ اول تشخصی است که با مفهوم خود به دست می‌آورند و دوم تشخص طبقاتی نام دارد که از طریق قیدها و صفات کسب می­کنند. در سطح تشخص ساختاری به طبقاتی که یک واژه در ساختاری دستوری قرار دارد، توجه می‌شود. واژة نفس در قرآن تمامی سطوح مشخص­بودگی را نشان می­دهد. نفس در قرآن در دو مصداق تمام‌هویت یا هویت ترکیبی (بدن و فرابدن) و هویت اصلی انسان به کار رفته است و قاعدۀ تشخص ساختاری و واژگانی در آیات مختلف تعین هر یک را نشان می­دهد. در برخی آیات آثار و لوازمی به هویت ترکیبی انسان نسبت داده شده و از این هویت ترکیبی با نام «نفس» یاد شده است و در برخی دیگر بدن ملاحظه نشده و تنها به فرابدن انسان توجه شده و از آن نیز با عنوان نفس یاد شده است. آیاتی که در آنها از ساختار انفس استفاده شده است نیز به دو دسته تقسیم می­شوند: دسته­ای از این آیات بر تمام ماهیت انسان دلالت دارند و دسته دیگر هویت اصلی انسان را در کانون توجه قرار می‌دهند.