جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بدن انسان تأثيرات مختلفي بر نفس او مي‌گذارد. اين تأثيرات گاهي بر حرکت نفس در مسير تعالي و رشد تأثير مي‌گذارد. ازاين‌رو بررسي اين تأثيرات در جهت برنامه‌ريزي فردي و اجتماعي براي کمال بشريت، امري حياتي محسوب مي‌شود. به‌خصوص بررسي اين مسئله از منظر کتاب آسماني اسلام اهميت ويژه‌اي دارد. اين مقاله آيات قرآن را با همين رويکرد و با روش تفسير موضوعي مورد مطالعه قرار داده و نشان داده است که ويژگي‌ها و عملکرد بدن و نيز روابط بدن با خارج، چه نقشي را در جهت تقويت و کمال نفس ايفا مي‌کند. بررسي آيات نشان مي‌دهد امور يادشده از جهت فراهم کردن زمينه براي ابتلائات، تنبهات، وارد شدن در دايره تکاليف، مقدميت در عبادات و امثال آن، تأثيرات چشمگيري در رشد نفساني انسان دارند.

بحث « انسان شناسی » محور تمام مطالعاتی است که در علوم انسانی انجام می گیرد . به عبارت دیگر ، « انسان شناسی به مثابه محور مشترک و حلقه اتصال میان همه رشته های علوم انسانی عمل می کند . از سویی دیگر ، انسان به واسطه وجود چند بعدی و ذومراتب خویش ، می تواند با روش های مختلف شناختی ، مورد بررسی قرار گیرد . انسان شناسی دینی وانسان شناسی غیردینی دو گونه از این روش ها است . در این کتاب به انسان شناسی با استفاده از آموزه های دینی پرداخته شده و اهتمام نویسنده بر بررسی محورهای اساسی انسان شناسی و تبیین دیدگاه های انسان شناختی برگرفته از قرآن و آموزه های اسلامی است . وی ، به روش کلاسیك و با استناد به آیات و احادیث ، استدلالهای عقلی و منابع جدید غربی و اسلامی این سرفصلها را بررسی کرده است . مفهوم انسان شناسی ، اومانیسم یا انسان مداری ، از خود بیگانگی آفرینش انسان ، سرشت انسانی ، جایگاه انسان در نظام آفرینش ، آزادی و اختیار ، مبادی اختیار ، کمال نهایی و رابطه دنیا و آخرت . او نتیجه گرفته است که شناخت هویت واقعی انسان ، هدف از آفرینش اوست ، و چگونگی دستیابی به آن ، در گرو بهره گیری از رهاوردهای وحیانی ، در کنار دستاوردهای قطعی عقلی و تجربی است.

مطالعاتی که تلاش دارند بر مبنای متون دینی وارد نظریه‏پردازی در حوزه علوم اجتماعی شوند، در ظاهر هویتی دوگانه دارند که حضور نظریه‌ها و مفاهیم علوم اجتماعی در آنها پررنگ است. مسئله اصلی این نوشتار، بررسی چگونگی تعامل مطالعات دینی، به محوریت قرآن، با نظریه‌ها و مفاهیم علوم اجتماعی است. برای دستیابی به این امر، دو نمونه از آثار تحقیقی به مثابه دو شیوه از کاربست نظریه‌های علوم اجتماعی در مطالعات قرآنی/ دینی بررسی و ارزیابی می‏شود. این امر، نیازمند یک روش تحلیلی قیاسی ـ استقرایی مقایسه‌‌ای است که با تکیه بر الگوی نظریه‌سازی در علوم اجتماعی انجام می‌شود. نتیجه ارزیابی نمونه‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین کاربست مثبت رجوع به نظریه‌های علوم اجتماعی در مطالعات قرآنی/ دینی، غنی‌سازی پرسش‌های تحقیق و کمک به استنطاق از قرآن در راستای ارائه نظریه‌های بنیادین قرآنی است. همچنین مهم‌ترین آسیب، تحمیل آرای بیرونی بر قرآن و متون دینی است.

علم دینی دارای ابعاد، قلمروها، مبانی، مفروضات و تعریف ها و تصویرهای گوناگونی است. دلایل نادرستی علم دینی از نظر مخالفان عبارتند از: سابقة ناموفق ایدئولوژیک کردن علم؛ منسوخ شدن بحث دربارة علم دینی؛ فقدان پشتوانة علمی و سیاسی؛ عاطفی بودن دفاع از آن؛ گسست میان هست ها و بایدها؛ وحدت موضوع و روش هر علم؛ اتفاقی بودن پیدایش یک علم؛ تناقض گونه بودن واژة علم دینی؛ و لوازم ناپذیرفتنی آن.این دلایل توان اثبات مدعای یادشده را ندارند؛ زیرا ایدئولوژیک کردن علم در مسیحیت و مارکسیسم، نمی تواند دلیل ناموفق علم دینی دانسته شود. این توهم، برخاسته از پیش فرض نادرست یک سان انگاری اسلام با سایر ادیان است. منسوخ شدن علم دینی، اتفاقی بودن پیدایش علم، گسست میان هست ها و بایدها و فقدان پشتوانة علمی برای علم دینی، مدعیاتی بدون دلیل و برخلاف واقعیت های تاریخ علم است. نتیجه گیری نادرستی علم دینی از وحدت موضوع و روش، و تناقض نما بودن واژة علم دینی نیز معلول نوعی مغالطه است. سرانجام، لوازم ناپذیرفتنی علم دینی، ادعایی صرف، مربوط به مرحلة اجرایی تحقق علم دینی و برخاسته از عدم آشنایی با معارف اسلامی و قلمرو آموزه های دین اسلام است.

مجتهد شبستري تفسير متون وحياني را مشمول قاعدة عام هرمنوتيکي، يعني «توقف فهم بر منطق پرسش و پاسخ» مي‌داند و معتقد است: اين پرسش و پاسخ مبتني بر پيش‌دانسته‌ها، علايق و انتظارات مفسر است و فرايند فهم را تابع دور هرمنوتيکي مي‌داند که همة اين نکات بر محورهاي اساسي نظرية «هرمنوتيک فلسفي» منطبق است. اين پژوهش بر اساس روش «توصيفي –تحليلي»، ضمن بررسي تطبيقي انديشه هرمنوتيکي شبستري و هرمنوتيک فلسفي، به اين نتيجه رهنمون شده است که انديشة هرمنوتيکي مجتهد شبستري به سبب جمع خطوط اساسي تحليل هرمنوتيک فلسفي و اصولي، مثل «قصدگرايي»، «جست‌وجوي معناي متن در زمينة تاريخي توليد اثر»، «ضرورت تنقيح پيش‌دانسته‌ها»، و «تفکيک فهم معتبر از فهم نامعتبر»، با تهافت و ناسازواري دروني مواجه است. همچنين آن بخش از نظرات هرمنوتيکي شبستري، که همسو با هرمنوتيک فلسفي است، به بوتة نقد گذاشته شده است.

مبنای کلامیِ تفسیر، آن دسته باورهای دینی است که بر اساس آنها منابع، قواعد و یا محتوای تفسیر آیات قرآن شکل می گیرد و بدین نحوه در تفسیر قرآن تاثیرگذارند. مبانی کلامی تفسیر، در چهار بخش جای دارند: اول، مبانی کلامی مربوط به پدیدآورنده قرآن: خداوند. به عنوان نمونه: خدا عادل و حکیم است. این صفت با توجه با اصل حسن و قبح عقلی بدین معنا می انجامد که خدا از هر قبیح عقلی به دور است. بر اساس این آموزه، اصل فهم پذیری و حجیت ظواهر قرآن بنا گذاشته می شود و شرایطی برای نسخ شمرده می شود، آیات وحی به دور از تناقض و ناراستی دانسته می شود و آیات متناقض نما بررسی می شوند. بخش دوم مبانی کلامی مربوط به قرآن کریم: قرآن سخن خداست، پس با توجه به ویژگی های پدیدآورنده اش فهم و تفسیر می شود. و قرآن یگانه است، پس اختلاف قرائت ها از قاریان ریشه می گیرد و به چندگانگی آیات وحی نمی انجامد. و قرآن حق و صادق است، پس هیچ ناراستی و نادرستی در آن راه ندارد. و قرآن حکیم است، پس ارتباط و تناسبی در درون آیات و آیات با یکدیگر یافت می شود، و بافت و سیاق همگونی در آیات وحی وجود دارد. و قرآن حادث (پدیده) است، پس رویدادها و فرهنگ زمانه نزول در فهم و تفسیر آیات تاثیرگذار است. بخش سوم، مبانی کلامی مربوط به دریافت کننده قرآن، پیامبر اکرم است. حضرت محمد مصطفی، از گناه و خطا و نسیان در حوزه دین، معصوم است. پس آیات وحی و سنّت نبوی و پس از آن گفتار و رفتار اهل بیت قابل اعتماد و اطمینان است و از هر ناراستی و خطا به دور است. بخش چهارم، مبانی کلامی مربوط به مخاطبان قرآن است: حجیت و اعتبار عقل و فهم مفسر.هر مبنای کلامی، ابتدا تبیین می شود و تا حد امکان ادله اثباتی آن، به ویژه در آثار شیخ طوسی، بیان می گردد. پس از آن ارتباط آن مبنای کلامی با مبحث تفسیری، بر اساس درک عقلانی یا روش عقلایی تحلیل می شود. و سپس مباحث تفسیری متاثر از آن مبنای کلامی، بر اساس نمونه های موجود در آثار شیخ،طرح و بررسی می شود. این پژوهش، گامی در جهت بازشناسی و تعریف مبانی کلامی تفسیر شیعی، با محور قرار دادن آثار شیخ طوسی است و همچنین نشان دهنده ارتباط گسترده و پرجانبه تفسیر قرآن و مباحث کلامی است.از سویی دیگر این تحقیق، گستره مباحث کلامی-تفسیری در تفسیر التبیان و همچنین جایگاه شیخ طوسی در سه حوزه تفسیر قرآن و کلام اسلامی و دامنه میان رشته ای این دو دانش راآشکار می سازد

این مقاله با رویکردی منطقی ‐ فلسفی به بررسی سه مسئلة بنیادی در موضوع جایگاه ارزش‌ها در علم، یعنی مسئلة «است ‐ باید»، نسبیت‌گرایی ارزشی و بی‌طرفی یا جانبداری ارزشی می‌پردازد. روشن است که اگر جامعه‌شناسی اسلامی بخواهد به عنوان یک پارادایم توانمند و تأثیرگذار در عرصة علوم اجتماعی ظاهر شود، ناگزیر باید موضع خود را نسبت به این‌گونه مسائل پارادایمی به گونه‌ای مشخص کند که امکان مقایسه با پارادایم‌های موجود فراهم شود. محورهای اصلی مورد تأکید این مقاله عبارت است از: امکان استنتاج احکام هنجاری از گزاره‌های توصیفی و بالعکس، رد نسبیت‌گرایی ارزشی بر پایة پذیرش مبانی فطری برای ارزش‌های اخلاقی و حقوقی و لزوم جانبداری ارزشی در علم به عنوان یک آرمان و در عین حال، تلاش برای افزایش عینیت در مباحث توصیفی و تبیینی علم.

در «روايات عرض» قرآن معيار اعتبارسنجي حديث معرفي شده است. از جمله پرسش هاي مطرح دربارة اين روايات اين است که آيا اعتبار حديث، در گرو موافقت آن با قرآن است يا عدم مخالفت کافي است؟ پاسخ هايي به اين پرسش داده شده که در متن مقاله به برخي از آنها اشاره مي شود. پاسخ مقالة حاضر اين است که اگر حديث با قراين غير محتوايي تأييد شود، عدم مخالفت کافي است؛ ولي اگر بخواهيم اعتبار حديث را با استناد به قراين محتوايي ثابت کنيم، تنها موافقت تام حديث با قرآن يا ديگر ادلة قطعي کارساز است و در اين صورت هر ميزان از مخالفت، نافي اعتبار حديث است. به باور نگارنده، روايات عرض بيانگر معيارهاي اعتبار حديث بر اساس ارزيابي محتوايي اند و از قراين غير محتوايي بيگانه اند. اين برداشت به دليل حفظ ظاهر روايات عرض و بي نيازي آن از ارتکاب خلاف ظاهر، بر ديگر تبيين ها برتري دارد.