جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح كلمة لا اله الا الله للامير غياث الدين منصور الدشتكي الشيرازي المتوفي 948 فرغ منها المؤلف عاشر ربيع الاول 926 و هي ناقصة الاول راجع در ج 4ص 516. [مكتبة اميرالمؤمنين 2/629 و 1/168]

داراي يك مقدمه و هشت اصل. در مقدمه علم كلام را بدين گونه تعريف مي كند: «ان الكلام علم باصول تقتربها علي اثبات العقائد الدينيه علي خوارج الملة الحنيفية و تبيين كيفيتها لمن سلم انيتها» . دشتكي در اصل 6 (كه در توحيد است) از «بعض القاصرين من المعاصرين» ياد مي كند كه ظاهراً مقصود او دواني است. در اصل 7 (كه در نبوت است) كلمه اي كوتاه در باب امامت دارد و اصل 8 در وعد و وعيد و معاد است و درباره امامت جز همان چند سطر سخني ندارد و در پايان سطور مذكور (در ذيل اصل 7) پس از نقل اختلافات در نصب امام، خود چنين مي گويد: «و الحق ان معرفة الامام و اانته بما تيسر واجب عقلا و سمعا و يجب اتصافه بما ذكر سيما العدالة و ان لم يجد (كذا ... ) امام موصوف بما ذكر صحت نصب خليفة او امير او ملك يقوم مقامه في المحافظه علي قوانين الشرع» . «عبدالحسين حائري» داراي يك مقدمه و هشت اصل است. (حافظيان ابوالفضل) آغاز كتاب: حيز الكلام ما زين بجواهر الحمد و درر السلام فلك الحمد علي ما هديتنا بانوار امام جعلت طوالع الكلام من مطالع منطقه كشفاً مقاصد الأجلة ‌الاعلام ... و بعد، فإن العبد الآنس ... يقول: إني مقرر في كتابي هذا أصول العقائد التي يجب الإقرار بها في دين انجام كتاب: و أما وجوب وقوع الجسماني لايعود الروح فقط، بل باعادة اجزاء البدن أيضاً فثابت بالضرورة من دين محمد خاتم الرسالة‌. [مجلس شورا 10/1758؛ نشريه 9/243]

شرحي است مزجي بر رساله اي كه پدر مؤلف مير صدرالدين دشتكي در اثبات واجب نوشته و شارح آنرا «الحقائق المحمدية» نام نهاده بود. در پايان شرح هشت فصل در پاره اي از مباحث اعتقادي آميخته با مسائل فلسفي افزوده است. (سيد احمد اشكوري) شرح بر رساله پدر خود اوست و در 11 محرم 947 تأليف و تدريس آن بر پسرش صدر ثاني به انجام رسانيده و پسر ماده تاريخ آن را «اثبات الواجب» قرار داده و همين را به پدر هم گفته و او پسنديده است. نام كتاب و مؤلف در ديباچه هست و در مجالس المؤمنين از آن بنام شرح اثبات الواجب ياد گرديده است. (دانش پژوه و علمي انواري) صدرالدين محمد دشتكي (م 903) رساله اي در اثبات واجب بنام «الحقائق المحمديه» نوشته در 12 فصل و فرزندش غياث الدين منصور (م 948) بر آن شرحي بنام كشف الحقائق المحمديه نوشته و 7 فصل بر آن افزوده و در فصل هفتم سرگذشت پدر خود را آورده. وي در سرگذشت پدر خود نوشته: «او در بامداد سه شنبه 2 شعبان 828 هلاليه هجريه موافق با 19 حزيران سنة الف و سته و ثلثين و سبعماه الاسكندريه المطابق للثاني و العشرين از مهر ماه قديم سنه اربع و تسعين و سبعماة يزد جردي متولد شد» . (عبدالحسين حائري) اين يكي جز اثبات الواجب خود غياث الدين دشتكي است كه گويا مشارق النور او باشد. «دانش پژوه» شرح اثبات واجب صدرالدين دشتكي، شارح: فرزندش غياث الدين منصور دشتكي شيرازي (948ق) (محمد آصف فكرت) آغاز كتاب: يا غياث المستغيثين نسألك كشف الحقائق و الاطلاع علي بدائع الاسرار و الدقائق ... و بعد، فإن العبد الآنس بمولاه ... يقول: لقد أعجب في المقال من قال: إن العلوم أقوم قيل و أهم مأرب انجام كتاب: و أحسنهم ابهة و جلالا و اكثرهم علماً و أشدهم حلماً ... و هو المولي هو الذي بدأ و صار طالباً في المعارضة، علي ما يظهر من حواشيهما القديمة. تمت و نعم ربنا عمت، و له الحمد. [فهرست آستان قدس 4/224 و 11/270؛ مرعشي 7/109؛ كتابخانه ملك 5/220؛ مجلس سنا 1/16 (دانشگاه 2623-الهيات 1: 640)؛ الهيات تهران ص 640؛ مدرسه نواب 511؛ الهيات 640- آستان قدس 4: 224؛ فاضليه ش 38 ص 22؛ كتابخانه مجلس شورا 5/451و 16/313؛ ذريعه 1/109و 13/60 و 6/12 و18/31و7/35و 1/80؛ فهرست كتابخانه آستان قدس 4: ش: 939-942؛ دانشگاه 6/2118؛ دليل المخطوطات 1/124؛ التراث العربي 4/332؛ عكسي مركز احياء‌ ميراث اسلامي 3/470؛ فيلم دانشگاه 1/645؛ نشريه 2/242؛ مدرسه صدر بازار 2/341؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 321 و 666؛ رايانه آستان قدس]

در مناظراتي كه بين پدر مولف (صدر الدين دشتكي) و ملا جلال دواني در قالب چند حاشيه صورت گرفته، پدر مولف موفق به نگارش سومين حاشيه در رد بر حاشيه اجد دواني نشده است و وفات نموده، لهذا مولف اين رديه را در رد بر دواني نگاشته است. كتاب تجريد از خواجه نصيرالدين طوسي است و برين كتاب شروح متعدد نوشته شده كه از آنجمله است اين شرح ميرغياث الدين. او كه پسر سيد صدرالدين دشتكي است از اجله فلاسفه قرن دهم مي باشد و پدر و پسر در فلسفه صاحب نامند. درين شرح نويسنده مي گويد قبل برين حواشي بر شرح جديد تجريد نوشتم و چون بدست مردمان افتاد آنان را عرق عصبيت و حسد بر آن داشت كه شبهاتي و مناقشاتي بر من وارد كنند لذا اين كتاب را در رفع شبهات آنها دوباره نگاشتم. روش كار اين ست كه «قوله» مي گويد در ذيل آن «قول» نظر خود را ابراز مي دارد و در ذيل آن برفع شبهات مي پردازد (عبدالله انوار) سومين حاشيه او است و در ديباچه آن از حاشيه دوم خود به نام تجريدات الغواشي و تشييدات الحواشي ياد كرده است. «محمد تقي دانش پژوه» تعليقات كتبها رداً علي الحاشية الأجد الدوانية علي الشرح الجديد للقوشچي علي تجريد الكلام. و فيها تعريضات للدواني. و النسخة ناقصة من أولها و آخرها. (انصاري محمد باقر) حاشيه اي است بر شرح جديد تجريد قوشچي. غرض از تدوين حاشيه آن بوده که دواني و صدر در مباحث کلامي مطالبي بر رد يکديگر در قالب حاشيه بر شرح تجريد نوشته اند و آخرين بار دواني حاشيه سوم را در رد بر حاشيه دوم صدر دشتکي نگاشت، اما اجل دامان دشتکي را گرفت و وي فرصت نيافت تا پاسخ دواني را بدهد. لذا غياث الدين، فرزند وي، اين حاشيه را در دفاع از آراي پدر و رد دواني تأليف کرد. آغاز كتاب: آغاز: رب يسر و تمم ياغياث المستغيثين قد كشف جمالك علي الاعالي كنه حقايق المعالي آغاز 2: يا من كشف جمالك علي الاعالي كنه حقايق المعالي ... انجام كتاب: علي النحو الذي هو وجه له فانه لايظهر لهذا القيد وجه وجيه. [مجلس 7/94؛ الهيات 523؛ کتابخانه ملک 1/168؛ كتابخانه ملي 8/360؛ الهيات تهران ص 523؛ مجلس شورا 7/94، فهرست اين كتابخانه ج5-126 كشف الظنون ج1- تجريد -252 و الذريعة ج 3- 352 و ج 6: 67.؛ دانشگاه تهران 16/220؛ اهدائي به آستان قدس ص 264؛ عكسي مركز احياء 4/272؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1409؛ ذريعه 6/67 و 3/352 و 6/67؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 2/122؛ طبقات 10/254 «منصور الدشتكي الثاني» ؛ شيخ علي حيدر 1/288؛ مطالعات اسلامي ص 109]

اين كتاب داراي 12 فصل است در اثبات وجود و وحدة واجب تعالي غياث الدين منصور فرزند مؤلف اين رساله، شرحي بر آن نگاشته بنام كشف الحقايق المحمديه و در آن، شرح حال او را آورده است و 7 فصل بر آن افزوده مؤلف اين رساله در ذريعه در چند جا اشتباهاً صدرالدين محمد بن غياث الدين منصور دشتكي معرفي شده و اساساً بسياري از مؤلفات صدرالدين مقتول در 903 از صدرالدين فرزند غياث الدين منصور دانسته شده است. از آن جمله همين اثبات الواجب، حاشيه قديم و جديد بر شرح تجريد و حاشيه هاي او بر شرح مطالع و جواهر نامه. اين اشتباه منحصراً در ذريعه نيست صاحب مجالس المؤمنين، صدرالدين محمد شيرازي معروف به صدرالحقيقه را پسر غياث الدين منصور و مقتول در 903 بدست تركمانان دانسته است. در فهرست دانشكده ادبيات جواهرنامه تأليف صدرالدين محمد مقتول در 903 و فرزند غياث الدين منصور دانسته شده و فهرست نگار به نوشته قاضي نورالله شوشتري استناد كرده است. در فهرست كتابخانه مركزي دانشگاه سخن صاحب ذريعه در ذيل معرفي اثبات الواجب عينا نقل شده است. در آغاز اين رساله علم بدو قسم تصوري و تصديقي تقسيم شده پس از آن به اثبات باري تعالي و بيان بعضي از صفات بروش فلسفي عقلي مي پردازد. اين رساله گويا از دشتكي باشد. (سيد احمد اشكوري) اين رساله كه بنام ابوالمظفر احمد بهادر «مقتول در 903» نوشته شده در اثبات وجود و صفات واجب است كه پس از ديباچه ضمن 12 فصل و خاتمه صورت گرفته: فصل 1- في اثباته تعالي 2- في توحيده 3- في ان واجب الوجود لا يقبل القسمة الي الاجزاء اصلا 4- في ان واجب الوجود هل يجوز ان يكون له صفته زائده عليه ام لا 5- في علمه تعالي 6- في قدرته تعالي 7- في ارادته 8- في حياته 9- في سمعه و بصره 10- في كلامه 11- في القضاء و القدر 12- في سائر صفاته منها الحكمه خاتمه في تقسيم صفاته (مهدي ولايي) اين رساله كه بنام ابوالمظفر احمد بهادر «مقتول در 903» نوشته شده. در اثبات وجود و صفات واجب است كه پس از ديباچه ضمن 12 فصل و خاتمه صورت گرفته: فصل 1- في اثباته تعالي 2- في توحيده 3- في ان واجب الوجود لا يقبل القسمة الي الاجزاء اصلا 4- في ان واجب الوجود هل يجوز ان يكون له صفته زائده عليه ام لا 5- في علمه تعالي 6- في قدرته تعالي 7- في ارادته 8- في حياته 9- في سمعه و بصره 10- في كلامه 11- في القضاء و القدر 12- في سائر صفاته منها الحكمه خاتمه في تقسيم صفاته. غياث الدين منصور فرزند مؤلف اين رساله، شرحي بر آن نگاشته بنام «كشف الحقايق المحمديه» و در آن، شرح حال او را آورده است و 7 فصل بر آن افزوده مؤلف اين رساله در ذريعه در چند جا اشتباهاً صدرالدين محمد بن غياث الدين منصور دشتكي معرفي شده و اساساً بسياري از مؤلفات صدرالدين مقتول در 903 از صدرالدين فرزند غياث الدين منصور دانسته شده است. از آن جمله همين اثبات الواجب، حاشيه قديم و جديد بر شرح تجريد و حاشيه هاي او بر شرح مطالع و جواهر نامه. اين اشتباه منحصراً در ذريعه نيست صاحب مجالس المؤمنين، صدرالدين محمد شيرازي معروف به صدرالحقيقه را پسر غياث الدين منصور و مقتول در 903 بدست تركمانان دانسته است. در فهرست دانشكده ادبيات جواهرنامه تأليف صدرالدين محمد مقتول در 903 و فرزند غياث الدين منصور دانسته شده و فهرست نگار به نوشته قاضي نورالله شوشتري استناد كرده است. در فهرست كتابخانه مركزي دانشگاه سخن صاحب ذريعه در ذيل معرفي اثبات الواجب عينا نقل شده است. در مجلس هفتم مجالس المؤمنين قاضي نورالله شوشتري (م 1091) در سرگذشت ميرغياث الدين منصور دشتكي مي نويسد كه وي بر رساله اثبات واجب پدر خود مير صدرالدين كبير محمد (زاده در بامداد در روز 2 شعبان 828 و كشته در بامداد آدينه 12 رمضان 903) شرحي نوشت و خود غياث الدين هم رساله اي در اثبات واجب بنام «مشارق» دارد و در كشف الظنون (ج 1 ص 539) نوشته است كه مير صدرالدين محمد شيرازي اثبات واجب نگاشته و آغاز آن چنين است: «الله لا اله الا هو له الاسماء الحسني» باز در آنجا (ج 2 ص 438) نوشته است كه «مشارق النور و مدارك السرور في الكلامم از شيخ ابي منصور فرزند محمد حسيني است در كشف الحجب (ص 4) مي نويسد كه اثبات الواجب از غياث الدين شيرازي است و آغازش چنين است: «سبحانك اللهم يا من تفرد بالوجوب و الوجود و توحد بافاضة‌ الخير و الجود» در الذريعه (ج 1ص 9-108) چنين آمده: كه اثبات الواجب از مير صدرالدين محمد شهيد بدست تركمانها و معروف بصدرالحقيقه و صدر العلما و الحكما ميباشد و او فرزند مير غياث الدين منصور پسر صدرالدين محمد پسر ابراهيم پسر صدرالدين محمد پسر اسحق پسر علي پسر عربشاه حسيني دشتكي شيرازي است و تاريخ زاد و مرگ او را از شرح پسر وي استاد البشر مير غياث منصور (م 948) بر همين اثبات الواجب آورده است: باز ميگويد نسخه اي از متن اثبات الواجب در كتابخانه تقوي در تهران هست و بخط حاج محمود پسر محمد پسر محمود نيريزي و بتاريخ ربيع يكم سال 903 ميباشد و در آن اجازه اي است از همان مير صدرالدين و بخط او براي همين نيريزي كه در ماه محرم نوشته است و آغاز اثبات الواجب در آنجا چنين است: «الله لا اله الا هو له الاسماء الحسني منه الابتدا و به البقا» نيز مي نويسد كه غياث الدين منصور بجز شرح بر اثبات الواجب پدر خود كتابي بنام «مشارق» در اثبات واجب دارد. اين غياث الدين دشتكي از دانشمندان و فيلسوفان بوده و در سال 936 صدر اعظم شاه طهماسب يكم صفوي (930-984) شده و در شيراز بسال 948 درگذشت و پسري داشت بنام صدرالدين محمد كه او هم از دانشمندان بشمار ميآمد و از نامهاي اين خاندان پيداست كه بسياري از آنها همنام بوده اند. اين رساله گويا همان مشارق باشد و در بيشتر جاها شكهاي رازي بزرگ را ميآورد و در برابر آن از سخنان رازي كوچك ياد ميكند و گاهي از كتابهاي ابوعلي و از طوسي در آن ياد ميشود گويا خطبه آغاز رساله را كه در كشف الحجب آمده در اين نسخه نياوردند. اين رساله شش مقاله است: (1 اثبات واجب در 4 مسئله 2 صفات خدا در 4 مسئله 3 افعال او در 3 مسئله 4 احوال اجسام در 4 مسئله 5 اقسام اجسام در 2 مسئله 6 در نفس كه بسيار كوتاه است) از خود كتاب نام آن و نگارنده آن دانسته نميشود. (محمد تقي دانش پژوه) نام يكم كتاب در ديباچه نسخه در دست و نام دوم در ذريعه، 1/108 آمده است. (احمد منزوي) در دوازده فصل و يك خاتمه آغاز كتاب: بسمله هذه الرسالة مرتبة علي ستة مقالات اما المقالة الاولي ففيها اربع مسائل. المسئله الاولي في اثبات واجب الوجود. اما البرهان الذي اقامه الحكماء عليه انجام كتاب: و حكم الكلي علي الجزئي ليس بقادح في هذا و نحن قد قررنا في ما سلف هذا المعني فلا نعيدها. [ذريعة 1/108؛ فهرست دانشگاه 3/2118؛ فهرست سپهسالار 3/38؛ فهرست الفبايي آستان قدس ص 19؛ الهيات مشهد 2/373؛ فهرست آستان قدس 4/3-4 و 1/32؛ مرعشي و 33/191و 33/186و13/290و 17/181و 18/204 و 29/340؛ ريحانة الأدب 3/426؛ مركز احياء ميراث 1/244؛ كتابخانه ملي 12/441 و 17/392؛ مجلس سنا 1/281؛ مجلس شورا 9/478؛ كشف الظنون 539: 1، فهرست دانشگاه 130: 3، 2118: 6 و ش: 1/1556 و 14 ش: 2/4668 فهرست سپهسالار 38: 3 مجلس 450: 5 كشف الحجب: 4 ذريعه 108: 1، 60: 13؛ دانشگاه تهران 8/177؛ دانشگاه تهران 14/3617؛ دائره المعارف 2/6؛ اعلام 2/1174 صدرالدين الدشتكي الثالث؛ طبقات 10/218؛ حاجي خليفه 2/842 «رسالة في اثبات الواجب» .؛ نشريه 7/22 و 11/657؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص19]

رساله اي است در پاسخ به حاشيه جلال الدين دواني و رد اعتراضات وي كه غياث الدين منصور در حاشيه خود بر شرح جديد نگاشته است.وي در مقدمه حاشيه از دواني به مولي الجليل اتم الجمال ياد كرده است. [اهدائي رهبر4-1]

كتاب «اشراق هیاکل النور لكشف ظلمات شواكل الغرور» از غیاث الدین منصور دشتکی شیرازی شرح مفصلی است بر هیاکل نور به زبان عربی تالیف سهروردی که در هفت بخش اساسی با نام هیکل تدوین شده است: 1 ـ تعریف جسم و اثبات تجربه پذیری آن, 2 ـ تجرد نفس و قوای ظاهری و باطنی آن, 3 ـ جهت‌ های سه گانه وجوب, امکان و امتناع, 4 ـ مباحث مربوط به واجب الوجود, 5 ـ حرکت دوری افلاک و این که نفس و عقل دارند, و در قسمت‌ های دوتایی جهان هستی, 6 ـ مفارقت نفس از بدن و جاودانگی و بی‌ انجامی آن, 7 ـ چگونگی نبوت, خواب و رویاهای صادقه, کرامت‌ ها و معجزه‌ ها. گفتنی است در مقدمه مفصل این کتاب زندگی و اندیشه‌ های سهروردی تشریح شده, همچنین به حیات غیاث الدین دشتکی اشارتی رفته است. کتاب حاضر بر اساس سه نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی, کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری, و کتابخانه مجلس شورای اسلامی تصحیح شده است.