جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نیمه نخست سده هفتم نیز شهاب الدین عمر سهروردی به دستور الناصرلدین اللّه عباسی (۵۷۵ ـ۶۲۲) با انگیزه دینی ـ سیاسی به ستیز با فلسفه و فلاسفه پرداخت و کتابی با نام رشف النصائح الایمانیة فی کشف الفضائح الیونانیة تألیف کرد.

كشف الفضائح اليونانية و رشف النصايح الإيمانية اثر شهاب‌الدین عمر بن محمد سهروردی (متوفی 632ق)، کتابی است در رد فلسفه. تحقیق و تصحیح کتاب، به قلم رئيس دانشكده شريعت اسلامی قطر؛ عایشه یوسف مناعی صورت گرفته است. کتاب به زبان عربی و در جمادی‌الاول‎ سال‎ 621‎ق تألیف شده است. این کتاب پس از «عوارف المعارف»، از مهم‎ترین و معروف‎ترین آثار سهروردی است. این اثر سهروردی‎ پس‎ از‎ انتشار، در میان دانشیان و فاضلان سده هفتم و هشتم شهرت زیای یافت و پشتیبانان و مخالفان پیدا کرد‎. ضیاءالدین ابوالحسن مسعود بن محمود شیرازی از عالمان و مشایخ نام‌بردار سده هفتم (م 655) با این‎ اثر‎ سهروردی خصومت می‌ورزید و در کتابی به نام «كشف الأسرار الإيمانية و هتك الأستار الحطامية» در رد و جواب آن پرداخت؛ به‌طوری‌که پس از چندی آن کتاب را به دو رساله دیگر در خصوص حکمت‎ اسلام و عظمت شأن و شوکت حکمای مسلمان، مذیل کند یکی به نام «اشارات الواصلین» و دیگری «الرسالة الكنه»؛ اما همچنان که «تهافت التهافت» ابن رشد، هرگز نتوانست بر رونق و بازار «تهافت الفلاسفة» محمد‎ غزالی‎، اثری کاری و نابودکننده داشته باشد، ردیه مسعود شیرازی نیز نتوانست از شهرت و رونق اثر حاضر بکاهد، چنانچه در سده هشتم، به قول معین‌الدین یزدی «از میامن دولت‎ محمدی‎ و صفای نیت مؤلف، شهرت و قبول این کتاب هم‌عنان صبا، به آفاق رسیده و با انوار خورشید به اطراف اقالیم مشهور، مذکور گشته، اهل‌دل را انیس روح‌افزای‎ شد‎ ‎و سالکان راه حق را جلیس غم‎زدای آمد».

مختصري است كلامي داراي ده فصل بدين ترتيب: الفصل الاول: في شرح العقيدة الصحيحة و منشاها. الفصل الثاني: في شهادة ان لا اله الا الله. الفصل الثالث: في صفات الله تعالي الذاتية الفصل الرابع: في قدرة الله تعالي و خلق افعال العباد. الفصل الخامس: في كلام الله تعالي الفصل السادس: في القول في الآيات و الاخبار الواردة في الصفات. الفصل السابع: في روية الله تعالي الفصل الثامن: في شهادة ان محمدا رسول الله الفصل التاسع: في ذكر اصحاب رسول الله الفصل العاشر: في ذكر الموت و مابعده من الامور الاخروية و ذكر الساعة. د راصول عقايد اشعري است د رده فصل از شهاب الدين ابوحفص عمر بن محمد سهروردي الفصل الاول: في شرح العقيدة الصحيحة و منشاها و وجه تطرق الفساد اليها. الفصل الثاني: في شهادة ان لا اله الا الله و التوحيد و التنزيه. الفصل الثالث: في صفات الله تعالي الذاتية الفصل الرابع: في قدرة الله و خلق افعال الفصل الخامس: في كلام الله و خوض الناس في ذلك الفصل السادس: في الآيات و الاخبار في الصفات. الفصل السابع: في روية الفصل الثامن: في شهادة ان محمدا رسول الله الفصل التاسع: في ذكر اصحاب رسول الله و اهل بيته الفصل العاشر: في ذكر الموت و مابعده «دانش پژوه» آغاز كتاب: الحمد لله الذي رفع غشاوة الغمة عن بصائر اهل الوداد و هداهم بنور اصطفائه الي اقوم مناهج الرشاد [الاوقاف العامة 3/102؛ كشف الظنون 1/126؛ آية الله فاضل خوانساري 1/157؛ عكسي مركز ميراث 1/124؛ ادبيات تهران 1/32؛ دانشگاه تهران 8/486؛ فيلم دانشگاه 3/157؛ نشريه 8/244]

عوارف المعارف کتابی است در آداب و سیر و سلوک عارفان که مولف شهیر آن مشارب ذوقی اهل طریقت را با رسوم اهل شریعت درآمیخته و با آیات و روایات و اخبار و اقوال بزرگان از عرفا مزین ساخته است. این کتاب از آغاز تالیف مورد استقبال و استفاده فراوان طالبان و مریدان واقع گردید و شهرت و اعتبار بسیاری کسب کرد و جزء بهترین کتاب های درسی خانقاهی شد. بر این اثر گرانقدر، که از امهات متون صوفیه است، ذیل و تعلیقه و حاشیه ها نوشته اند. احادیث آن را استخراج کرده اند، به تهیه گزیده ای از آن همت گماشته، و به تأسی از آن کتاب های دیگر پرداخته اند. متن حاضر ترجمه ای از عوارف در قرن هفتم است و بر خلاف شیوه نگارش آن عصر (فنی و متکلف)، با نثری مرسل آراسته به برخی از صنایع ادبی پرداخته شده است. در باره کتاب: این کتاب که شهرت جهانی را برای سهروردی به ارمغان آورد و از طرف دیگر در بیشتر نقاط از قلمرو اسلام این کتاب آنچنان اهمیت داشته که تدریس این کتاب به عنوان شرط اول تأسیس خانقاه به شمار می رفته است . و از نظر منابع عرفانی جزء امهات است به گونه ای که این اثر بسیار منظم و دقیق طرح شده و این در حالی است که در کتاب های عرفانی معمولا ً نظم ندارند . این کتاب در زمان خود سهروردی به فارسی ترجمه شده است و قدیم ترین ترجمه فارسی آن ظاهراً همان است که اسماعیل بن عبد المؤمن در سال 655هـ کرده است ترجمه های دیگری هم از عوارف المعارف شده است یکی ترجمه ای است از ظهیرالدین عبدالرحمن بن بزغش که خود از مشایخ سهروردیه بوده است در فارس ، یک شرح فارسی نیز براساس همین ترجمه به وسیله نواده ظهیرالدین ـ جنید بن فضل الله بن عبد الرحمن که صدر لقب داشته است ـ جهت شاه شجاع آل مظفر تألیف شده است. عماد فقیه کرمانی هم عوارف المعارف را به عنوان طریقت نامه به رشته نظم کشیده است. کتاب عوارف المعارف که مشتمل بر شصت و سه باب است، شهاب الدین تقریباً در تمام مسایل و تجارب صوفیه به بحث پرداخته است و سعی کرده در هر باب حقیقت آراء و آداب متصوفه را از آنچه مدعیان در آن باب دارند باز نماید و ساحت صوفیه را از اتهامات مخالفان تنزیه کند از این رو در آغاز کتاب ، شیخ از منشأ علوم صوفیه ، برتری علم آنها و توجه آنها به تصفیه قلب و باطن به تفصیل صحبت می کند ماهیت تصوف و سبب آن که قوم به این نام خوانده شدند با ذکر کسانی که به صوفیه منسوب می شوند و از آنها نیستند در دنبال این مباحث می آید . در باب شیخ و خرقه مشایخ و همچنین در باب رباط و خانقاه نیز به تفصیل سخن می گوید و بحث را به اختلاف احوال مشایخ در سفر و مقام و در باب آداب مربوط به سفر می کشد و حتی از تفاوت بین احوال صوفیه متجرد و متأهل سخن می گوید چهار باب درباره سماع ـ سه باب درباره چله نشینی و دو باب درباره اخلاق . اما در باب آداب که منشأ تربیت و اخلاق صوفیه است با تفصیل بیشتر صحبت می کند از آداب طهارت و نماز گرفته تا آداب خور و خواب وصحبت . آخرین ابواب کتاب هم در باب احوال روح ، مکاشفات صوفیه و مسایل مربوط به خواطر و واردات و احوال و مقامات است که سرانجام منتهی به بحث دربرخی اصطلاحات قوم و در مسایل مربوط به بدایات و نهایات می شود تمام این ابواب را نویسنده با ذکر احادیث نبوی و روایات مشایخ آغاز می کند و اشتمال کتاب بر اطلاعات و معلومات تاریخی آن را جالب تر می نماید بعضی باب ها از جمله آنچه در باره روح و نفس دارد از لحاظ روانشناسی صوفیه اهمیت خاص دارد درباره احوال و مقامات هم آنچه در عوارف المعارف آمده است شامل نکات دقیق است و این مسئله با این دقت در کلام متقدمان نیست. عوارف المعارف مثل رساله قشیریّه خلاصه جامعی از تمام تعالیم صوفیه را عرضه می کند ودر این کتاب، شهاب الدین مخصوصاً به آداب و اخلاق صوفیه توجه دارد و این نکته ازمواردیست که عوارف المعارف را با احیا ء علوم الدین امام غزالی پیوند می دهد.