جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسي پيوند علم و دين در اسلام، از جمله مهم‌ترين موضوعات اساسي عصر حاضر است و سابقه‌اي ديرينه در تاريخ علم در تمدن اسلامي دارد. نظريه‌هاي بسياري در زمينه ديني‌سازي علم مطرح شده‌اند. يکي از نظريه‌هاي منسجم در اين عرصه، رويکرد تأسيسي علم ديني است. نقد، بررسي و ارزيابي اين نظريه مي‌تواند به پيشبرد و تکوين علم ديني کمک کند. اين پژوهش، با شيوه تحليل محتوي، و رويكرد نظري و تحليلي، انتقادي اين نظريه را بررسي و نقاط قوت، ضعف و ناکامي‌ها آن را نشان مي‌دهد. يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است كه رويكرد تأسيسي را مي‌توان در چهار نظرية «دايرة‌المعارفي دين»، «تهذيب جامع»، «تأثير حداكثري دين در علم» و«گزيده گويي دين» بيان كرد. به نظر مي‌رسد، هر يك از اين نظريات داراي ناكامي‌هايي است. اما در زمينه ديني‌سازي علم، اين نكته حياتي است كه ديني‌سازي در برخي علوم ديني، تحصيل حاصل است و در برخي ديگر، بي‌معناست. اما با اصلاح مباني و پيش‌فرض‌هاي ديني، و بسط روش‌ها و اصلاح غايت علم، مي‌توان علم را ديني ساخت؛ ضرورتي به تاييد تجربي فرضيات هم ندارد.

جمعيت از جمله مؤلفه‌هاي اصلى توسعه و پيشرفت هر كشوري است كه بايد همة سياست‌ها، راهبردها و برنامه‏ريزى‏ها بر اساس آن صورت ‏گيرد. ازاين‏رو، شناخت اندازة جمعيت، رشد، ساختار سنى و جنسى و رسيدن به يك جمعيت متناسب امرى اجتناب‏ناپذير است. ازاين‌رو، ارائه تحليلي از جايگاه جمعيت در اسلام و نظام اسلامي، و اتخاذ رويكرد مناسب در اين عرصه در كشور امري ضروري است. اين پژوهش با رويكرد نظري و تحليلي، درصدد واكاوي جايگاه جمعيت در اسلام و نظام اسلامي است. يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است آيات و يا روايات در مقولة جمعيت را مي‌توان در چند مقوله دسته‌بندي كرد: توصيه به ازدواج و فرزندآوري، تشويق به ازدواج با زنان ولود، تضمن رزق و روزي افراد، توبيخ فرزندكشي، تشويق به افزايش نسل مسلمانان. ازآنجايي‌كه در منابع ديني به‌صورت مستقيم و يا غيرمستقيم بر محبوبيت فرزندآوري و تکثير نسل تأکيد و به آن توصيه شده، اصل اولي و به‌عنوان يك قاعده كلي در متون ديني، فزوني جمعيت است. ازاين‌رو، اسلام و همة اديان آسماني، پيروان خود را به افزايش جمعيت با ايمان و شايسته در حد توان توصيه مي‌كند.

در اسلامی‌سازی علوم، رویکردهای گوناگونی مطرح است. برخی رویکرد حداقلی، برخی میانی و برخی نیز حداکثری است. لازمه برخی از این رویکردها، پالایش و تهذیب علوم موجود و حفظ هویت آن علم است. لازمه برخی دیگر، تأسیس علم جدید است. رویکرد تأسیسی، رویکردی است که در علم دینی اصالت را به معارف و آموزه‌های نقلی و پشتوانه‌های متافیزیکی در تولید علم دینی می‌دهد و یا بر توجه توأمان به روش‌های مختلف در کسب معرفت تأکید دارند. در تأسیس علم جدید، توجه جدی به مبانی و جهان‌بینی اسلامی و اصلاح آن بر اساس جهان‌بینی اسلامی ضروری است. افزون بر این، علم جدید باید از منابع معرفتی و روش متنوعی بهره‌مند باشد. نقد عالمانه علوم موجود و تحول در روش علمی از لوازم تولید علم جدید دینی است که از آن به رویکرد «تأسیسی» یاد می‌شود. استادان ارجمند، حضرات آیات جوادی و مصباح در تفسیر علم دینی، رویکرد تأسیسی و فرامبناگرایی را پذیرفته‌اند.

حادثه‌نگاري يکي از حرفه‌هاي مهم جامعه، به‌ويژه در عرصة رسانه مي‌باشد. در هر حرفه، بايسته‌ها و نبايسته‌هايي اخلاقي وجود دارد. براي دور ماندن حادثه‌نگاري از آسيب‌هاي اخلاقي، رعايت اخلاق و توجه به بايسته‌ها و نبايسته‌هاي اخلاقي ضروري است. اين پژوهش تلاش دارد تا با روش توصيفي ـ تحليلي، بايسته‌هاي اخلاقي حرفۀ حادثه‌نگاري را با تأکيد بر آموزه‌هاي اسلامي و بر اساس مباني انديشه اخلاقي اسلام تبيين نمايد. نتايج تحقيق حاکي از اين است كه مهم‌ترين بايسته‌هاي اخلاقي در مرحله دريافت اخبار سودمندي و عبرت‌آموز بودن آن است. در مرحله تجزيه‌و‌تحليل بي‌طرفي و تجزيه‌و‌تحليل مناسب است. در مرحله انتقال حوادث نيز وفاي به عهد، تعهد در بيان حقايق، پايبندي به منافع عمومي و رازداري از جمله بايسته‌هاي اخلاق حادثه‌نگاري است.

وجود رابط در کلمات فلاسفه سه اصطلاح دارد: اصطلاح اوّل وجود رابط در قضایاست، که در مقابل وجود محمولی قرار دارد و از سنخ مفاهیم حرفی در مقابل مفاهیم اسمی است. مفاهیم اسمی مفاهیمی اند که به تنهایی و بدون احتیاج به مفاهیم خارج از ذات خویش تصوّر شدنی اند و مفاهیم حرفی مفاهیمی اند که به تنهایی تصوّرشدنی نیستند. اصطلاح دوّم عبارت از وجود فی نفسه لغیره است که حیثیّت «فی نفسه»ی آن بعینه همان حیثیّت «لغیره»ی آن می باشد. اصطلاح سوّم وجود رابط در مقابل وجود مستقل در مباحث علّت و معلول است. اصطلاح سوّم جزء ابتکارات صدرالمتألهین است. مطابق اندیشه ایشان، وجود ممکنات عین فقر و ارتباط به علّت اند و از سنخ وجود رابط قلمداد می شوند. در مقابل، غالب فلاسفه وجود ممکنات را مرتبط با علّت دانسته، آنها را از سنخ وجود رابطی می دانند. نوشتار حاضر به تبیین اصطلاحات سه گانه فوق به ویژه تبیین وجود رابط در حکمت متعالیه می پردازد.