جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب «أربعة كتب إسماعيلية» به زبان عربى و از نسخ خطى در كتابخانه امبر و سيانه ميلانو أفست شده و تصحيح آن به دست رودولف اشتروتمان صورت گرفته است. «أربعة كتب إسماعيلية» از چهار مقاله گردآورى شده است: 1-«مسائل في الحقايق و جواباتها» 2-«رسالة الامم الاعظم»كه مؤلفين آنها مجهول هستند. 3-«تحفة المرتاد و غصة الاضداد» 4-«رسالة الايضاح و التبين في كيفية تسلسل الجسم و الدين» اثر راعى اسماعيلى على بن محمد بن الوليد(522-611 هجرى قمرى).

«احمد‌بن ابراهیم‌بن احمد نیشابوری» از دانشمندان برجستة دوران فاطمیان است که در مسألة امامت یا رهبری در اسلام آثاری از خود برجای گذاشته است. کتاب «اثبات‌الامامه» یکی از آثار مهم او در این موضوع است. نیشابوری در این کتاب با بهره‌گیری از روش‌های استدلالی، جدلی و منطقی، برتری امام علی (ع) را بر مدّعیان خلافت اثبات کرده است. او با شرح و تفصیل نظریة درجات فضیلت یا «پلکان برتری»، شایستگی و برتری امیرمؤمنان را به جانشینی پیامبر اکرم (ص) و هدایت جامعة مسلمین به اثبات رسانده است. مطالعة این اثر که هم‌اکنون ترجمة آن پیش روی مخاطب است، علاوه بر تبیین اندیشه‌های نگارندة آن، به شناخت دیدگاه‌های عصر فاطمیان در زمینة خلافت و رهبری جامعة مسلمانان کمک می‌کند.

در این کتاب، تاریخچه و پیشینه شکل‌گیری حشاشین در جهان به اختصار و گروه منتسب به فرقه اسماعیلیه به تفصیل بازگو می‌شود. گفتنی است یکی از رهبران مقتدر اسماعیلیه در ایران حسن صباح بود که در قلعه الموت در نزدیکی قزوین می‌زیست وی گروهی را برای فرامین خاص از جمله قتل و نابودی وزرا و زمامداران تربیت کرده بود که با دریافت دستور بی‌درنگ ماموریت خود را به انجام می‌رساندند و در بسیاری موارد در این راه جان می‌باختند. این گروه که برخی آنان را حشاشین می‌نامیدند مدت‌ها باعث رعب و وحشت در دل زمامداران عهد خود بودند. قتل خواجه نظام الملک وزیر مقتدر آن روزگار به دست همین فرقه صورت گرفته است.

کتاب حاضر، بیان‌کننده مبارزات ارزنده و قیام‌های مردانه جمعی برعلیه ظلم و جور حاکمان زمان در طول تاریخ اسلام است، از پیروان جانشین رسول اکرم (ص)، حضرت علی (ع) است. در این کتاب سعی شده از زمان رحلت رسول اکرم تا به امروز قیام‌ها و انقلاب‌های برجسته تاریخ شیعه، و جور و ستم‌های جان‌گداز و قضاوت‌ها و فتوای ناروایی که برعلیه شیعه در طول تاریخ روا داشته‌اند، بیان شود. قیام شیعیان کرمان، وهابیت، مختصری از اعتقادات وهابیان، قیام شیعیان در مازندران، چگونگی اصل قیام سربداران، صوفیان افراطی، قیام شیعیان آسیای صغیر، قیام و انقلاب اسلامی مردم و شیعه‌مذهب ایران از محورهای اصلی موردبحث در این کتاب هستند.

سران بابیت و بهائیت، با ادعای امی بودن خود و بهره‌گیری از شعار مطابقت دین با مقتضای زمان، از تازگی گفتار و بداعت ادعاها و نوین بودن آموزه‌هایشان سخن رانده‌‌اند؛ ولی گفتار و کردار آنان به هیچ وجه تازگی نداشته، بلکه با ادعاها و سیره دیگر جریان‌های انحرافی و باطنی، به ویژه برخی امامان متمهدی اسماعیلیه مشابهت‌های بسیاری دارد. نوشتار حاضر با روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی، در صدد است از طریق جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای، همانندی‌های گفتار و کردار سران بابیت و بهائیت را با آموزه‌های برخی ائمه اسماعیلیه در حوزه امامت و رهبری بیان کند تا نقش اثرگذار آموزه‌های امامان این جریان بر فرقه‌های بابیت و بهائیت آشکار گردد. نتایج حاکی از آن است که نه تنها مدعی سران بابیت و بهائیت تازگی و بداعت ندارد، بلکه با توجه به شواهد موجود، آموزه‌های مطرح شده از سوی آنان در حوزه جایگاه امام و کارکردهای او؛ تصویربرداری از آموزه‌های امامان برخی جریان‌های مندرس اسماعیلیه است.

شیعه، عدل را به‎مثابۀ یکی از صفات خداوند، در ردیف اصول دین قرار داده است؛ زیرا در مسألۀ عدل بود که شیعیانِ عقل‎گرا همواره با اهل‎سنّت اختلاف‎نظر داشته‎اند. اما آیا عدل الاهی در میان فرقه‎های مختلف شیعه از جایگاه یکسانی برخوردار است؟ عدل، در آثار اندیشمندان دوازده‎امامی در سطوح مختلف مورد بررسی است؛ اما در آثار اسماعیلیان بسیار گذرا و تلویحی بوده است. در این بررسیِ تطبیقی کوشش بر آن است تا جایگاه عدل الهی و مباحث پیرامون آن همچون رابطۀ حسن و قبح عقلی و عدل خداوند، در شیعۀ دوازده‎امامی و اسماعیلی از منظر اندیشمندان تأثیرگذار هر یک شناسایی و تحلیل شود. با توجه‎ به قابلیت عقلانی شیعه، از دل بحث جبر و اختیار، مسئلۀ عدل خداوند بیرون می‎آید زیرا همبستگی مستقیمی میان باور به اختیار و عدل از یک‎سو و اعتقاد به جبر و نفی عدل از سوی دیگر وجود دارد. از چشم‎اندازی تاریخی، از دوران اسماعیلیۀ فاطمی که بر جایگاه امام مبالغه شد تا اسماعیلیۀ الموت، سنگین‎کردن مفهوم امام، سبب سبک‎شدن خردگرایی اسماعیلیان شد؛ از حسن و قبح عقلی دور شده و بنابراین کمتر به عدل الهی پرداخته‎اند. اسماعیلیه تحت‎تأثیر دو عامل اصلی «وجهۀ ضدتعقلیِ اصل تعلیم» و «پیوند با تصوّف» تاکید بیش از اندازه‎ای بر جایگاه امام در نظام آفرینش، در تعلیم و هدایت، در مسایل سیاسی و اجتماعی، در تأویل و تفسیر شریعت، در عصمت و قائم‎القیامه‎بودن او دارند. از مهم‎ترین یافته‎های این پژوهش این است که به‎جهت همین مبالغه در اصل «تعلیم» از امام و نیز تأثیرپذیری از «تصوّف» در دوران‎هایی خاص، اسماعیلیه متمایل‎به حسن و قبح شرعی شده و از آموزه‎های اساسی شیعۀ دوازده‎امامی مبنی بر اصالت عدل، حرمت عقل و شخصیت آزاد انسان دور افتاده است.