جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده در این نوشتار با اشاره به جایگاه ابن عربی در حیات عقلانی عالم اسلام به غفلت پژوهندگان غربی از این جایگاه می‏پردازد و دلایل آن را ارزیابی می‏کند. سپس به دوتلقی از معارف دینی در اسلام که بر اساس یکی از آنها نگاه به دین نگاهی جزمی و انعطاف‏ناپذیر و دیگری نگاهی با قدرت انعطاف و تساهل بیشتر است پرداخته، موضع عرفان وتصوف دراین مورد را بررسی می‏کند. سپس با اشاره به این معنا که نگاه ابن عربی به مسأله کثرت ادیان نگاهی خاص خود اوست، در عین حال که ازدرون سنت عرفان اسلامی برخاسته است، به اختصار مبانی هستی شناختی و معرفتشناختی رای او در باب کثرت ادیان مطرح و وقوع این کثرت را در جامعه بشری امری موجه می‏داند، در عین حال که نظریه ابن عربی را در این باب عیناً قابل انطباق بر موضع پلورالیستها نمی‏داند و دلیل آن را نیز پیشفرضهای متفاوت آن دو و مآلاً نتایج مختلف آنها قلمداد می‏کند.

عرفان یکی از شاخه‌های علوم معارفی است و به معنای سیروسلوک برای خودشناسی و شناختن خود و در پی آن رسیدن به حقیقت می‌باشد. این مجموعه مروری اجمالی بر دو اثر عرفانی دارد. اول«فصوص الحکم» تألیف«محی‌الدین ابن عربی» ملقب به پدر عرفان فارسی، و دیگری«ممدالهمم» به قلم علامه«حسن‌زاده آملی» که در شرح«فصوص‌الحکم» تدوین یافته‌است. در کتاب حاضر پس از نقد و بررسی مکتب ابن‌عربی، دیدگاه او پیرامون عرفان تشریح شده‌است. همچنین نظرات جمعی از فلاسفه، عارفان و فقها در خصوص عرفان ابن‌عربی بیان می‌شود. برای مثال به برخی عناوین کتاب اشاره می‌کنیم: مفهوم وحدت وجود، اصل علیت از منظر قرآن کریم و نهج‌البلاغه، بررسی نظریه حدوث و قدم در عرفان و فلسفه.

تقابل‌های معرفتی در صورت پافشاری طرفین بر حقانیت خویش و باطل پنداشتن دیگر آراء و عقاید، غالباً به درگیری و نزاع ختم می‌شود و در صورت چشم‌پوشی یکی از آنها از عقیده خویش و پذیرفتن بی‌قیدوشرط دیگر عقاید، به حاکمیت و سلطۀ دیگران می‌انجامد. در این زمینه، ابن‌عربی راهکار سومی را برمی‌گزیند. او به رغم پایبندی به عقیده خود، به دیگر عقاید همچون فرصتی جهت تعالی و معرفت بیشتر می‌نگرد. در نظام فکری ابن‌عربی، هر موجودی به لحاظ هستی‌شناخت، مظهر اسم یا اسمائی از حق تعالی است و از حیث معرفت‌شناختی درک او از حق وابسته به میزان استعداد او در دریافت تجلیات الهی است. ابن‌عربی با گره زدن اختلاف آراء و عقاید به اختلاف استعدادها و تجلیات، ایدۀ دست نیافتنی بودن تمامِ حقیقت را پذیرفته است و این ایده می‌تواند از مهم‌ترین مبانی او در نوع مواجهه با تقابل‌های معرفتی باشد.

بررسی و تحقیق در موضوع وحدت از منظر ابن عربی همواره محل بحث و چالش های فراوانی بوده است. محققان گاهی او را قائل به وحدت وجود و گاهی قائل به وحدت شهود بر شمرده اند. با اینحال، فتوحات وی حاکی از آن است که وی وحدت را متعلق به دو مرتبه می داند. 1- مرتبه الوهیت و 2- ذات. وحدت در ناحیه الوهیت -که مجموع اسماء و صفات حق تعالی است- وحدت در وجود است و وحدت در ناحیه ذات – که سوای اسماء و صفات و ظهورات است- وحدت در ناحیه شهود است. وحدت وجود برای ابن عربی وحدت اسماء و ظهورات الاهی است که او با عنوان احدیت الکثره از آن یاد می کند. وی بر آن است که احدیت بالاصاله از آنِ ذات حق تعالی است. از این حیث باید گفت ابن عربی هم قائل به وحدت وجود است و هم قائل به وحدت شهود. در این نوشتار پس از تبیین این دو نوع وحدت، به تضارب آراء اندیشمندان در این خصوص اشاره خواهد شد. نظرات شرق شناسان و متفکران در خصوص وحدت در نظام اندیشه ابن عربی در قالب چهار گروه طرح و سپس قول پنجم که دربردارنده دیدگاه جدید است بیان می گردد.

این کتاب به منظور معرفی روابط پنهان در ابواب مختلف "خصوص الحکم" تالیف "محی الدین ابن عربی" ـ از عرفای قرن شش و هفت هجری ـ به نگارش درآمده است. گفتنی است موضوع تمام ابواب "فصوص الحکم"، شرح و تفسیر تنزل مراتب نفس رحانی از عالم غیب به عالم شهادت است. ابن عربی به مفهوم خاص "نفس الرحمان" در باب‌های متعدد فصوص، تاکید کرده است مانند: باب دهم (فص هودی)، باب دوازدهم (فص شعیبی)، باب پانزدهم (فص عیسوی)، باب بیست و دوم (فص الیاسی) و باب بیست و هفتم (فص محمدی). برخی اهدافی که نگارنده در این کتاب، آن‌ها را بازگو می‌کند عبارت‌ است از: بیان برخی از رموز و اسرار فصوص الحکم از لحاظ تعداد حروف و ارقام حروف، ذکر برخی از رموز و اسرار عدد 28 و عدد 27، توضیح تناسب و ارتباط باب‌های فصوص با ادوار زمانین فلک و تعداد حروف، توضیح نسبت باب‌های فصوص با بسمله و فاتحه الکتاب و نمازها، بیان انطباق نظم و ترتیب عالم و درجات ظهور با حلقه‌های 28گانه‌ی اسماءالحسنای الهی که موجب ایجاد مراتب 28گانه شده است. بیان نسبت اسماء الحسنی و ظهورات آن با آیات قرآنی مناسب هریک، بیان نحوه‌ی انطباق توالی باب‌های فصوص با توالی مراتب الوجود و اسماءالحسنی و اشارات رمزی و پنهانی شیخ، بیان تناسب و رابطه‌ی بین اسم الهی و مرتبه‌ی وجود آن اسم و باب مخصوص آن در خصوص و نام آن فص و نام کلمه (پیامبر) آن فص و بیان رابطه‌ی هر باب با باب‌های پیش از خود.