جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تاريخ قرآن». مهم‏ترين و دوران‏سازترين نگاشته‏ ى خاورشناسان در باره‏ ى قرآن و مطالعات قرآنى است. ه‏مه ى قرآن‏ پژوهان غربى پس از نولدكه، و شمار كثيرى از قرآن‏ پژوهان عرب و مسلمان در پژوهش ‏هاى خود در باره‏ ى قرآن تحت تأثير اين كتاب بوده ‏اند و يا به نوعى از آن استفاده كرده‏ اند. گفته مى ‏شود اصطلاح «تاريخ قرآن» نخستين بار از سوى نولدكه به كار رفته است‏ و اين امر ناشى از نوع نگرش خاورشناسان به متن قرآن است. نولدكه در تأليف اين كتاب از همكارى شمارى از خاورشناسان آلمان سود برده است. تأليف اين كتاب سرگذشتى خواندنى دارد كه خلاصه‏ وار از اين قرار است‏: نولدكه در 1856م ازرساله ‏ى دكترى خود در باره ‏ى تاريخ پيدايش قرآن در دانشگاه گوتينگن دفاع كرد. سپس با افزودن فصل‏ هايى به رساله‏ ى خود، آن را در 1857م براى شركت در مسابقه ‏ى «تاريخ انتقادى متن قرآن» به آكادمى ادبيات پاريس ارائه كرد. اين متنِ گسترش‏ يافته در 1860م در گوتينكن به چاپ رسيد. در 1898م ناشر از نولدكه تقاضا كرد تا براى چاپ دوم كتاب در آن تجديد نظر كند. اما مؤلف به خاطر ضعف مزاجى خود - كه از دوران كودكى تا هنگام مرگ از آن رنج مى‏ برد - از اين كار عذر خواست و يكى از بهترين شاگردان خود را به نام فريدريش شوالى‏۱۳ براى اين كار به ناشر معرفى كرد. شوالى با استفاده از طرح و يادداشت‏ هاى استاد خود جلد اول از ويرايش و تحرير جديد تاريخ قرآن را تأليف كرد. نولدكه پس از مطالعه‏ ى آن مقدمه ‏اى بر آن نگاشت و جلد اول در 1909م منتشر شد. شوالى در فوريه‏ ى 1919م، به هنگام تنظيم و تحرير جلد دوم، درگذشت. هاينريش تسيمرن، شوهر خواهر او، ادامه‏ ى كار را پى گرفت و جلد دوم با پيش‏گفتار تسيمرن در 1919م به چاپ رسيد. تأليف و تحرير جلد سوم كتاب و تنظيم يادداشت‏هاى شوالى با پيشنهاد تسيمرن به گوتهلف برگشترسر واگذار شد، اما او نيز پس از آن كه چند سالى از عمر خود را بر سر اين كار گذاشت، پيش از آن كه موفق به اتمام جلد سوم شود، در اوت 1933م درگذشت. اوتو پرتسل‏، همكار او در دانشگاه، با افزودن فصل آخر كتاب به آن و يك مقدمه، جلد سوم را در 1938م منتشر ساخت. بدين ترتيب پس از گذشت 68 سال از چاپ اول كتاب، تأليف و چاپ اثرگذارترين تحقيق در باره ‏ى قرآن در نيمه‏ ى دوم قرن نوزدهم و نيمه ‏ى اول قرن بيستم، با تلاش سه نسل از خاورشناسان آلمانى به سرانجام رسيد.

المدرسة القرآنية تألیف شهيد آیت‌الله سيد محمد باقر صدر: كتاب پيرامون برخى از موضوعات علوم قرآنى نوشته شده است مؤلف كه از قرآن پژوهان و دانشمندان نامى و بزرگ مذهب تشيع مى‌باشد مطالب را به صورت درس بيان نموده و سپس از طرف ناشر كتاب، جمع آورى و به صورت كتاب به چاپ رسيده است.موضوعات مورد بحث در كتاب را مى‌توان در سه محور تفسير موضوعى و ترتيبى، سنت‌هاى الهى و عناصر اجتماعى از نظر قرآن تقسيم بندى نمود.كه در قسمت اول به بيان جايگاه تفسير موضوعى و ترتيبى و تفاوت آن دو پرداخته و براى هر كدام فوائد و آثارى را بيان نموده است در قسمت دوم سنت‌هاى تاريخى را كه خداوند در قرآن بيان كرده و به صورت قانون مى‌توان محسوب نمود، تشريح كرده است در قسمت پايانى به توضيح عناصر تشكيل دهنده اجتماع پرداخته، رابطۀ هر كدام از آنها با يكديگر را از دو ديدگاه قرآنى و مادى‌گرى بررسى نموده است. تذكر:با توجه به محتواى كتاب به نظر مى‌رسد كه اين كتاب بيشتر به مباحث درون قرآنى نزديكتر است تا به مباحث علوم قرآنى. ساختار كتاب: از آنجا كه مطالب كتاب به صورت درس بيان شده است و فصل بندى نشده ولى موضوعات آن را مى‌توان در 3 فصل تقسيم بندى نمود: فصل اول: تفسير موضوعى و ترتيبى در قرآن: شامل درس اول و دوّم فصل دوّم:سنن تاريخى در قرآن: از درس سوم تا هفتم فصل سوم:عناصر تشكيل دهنده اجتماع از نظر قرآن: از درس هشتم تا چهاردهم. ويژگى‌ها: فصل دوم:در اين فصل سنت‌هاى تاريخى را از نظر قرآن كريم بحث مى‌نمايد و با توجه به آيات قرآنى كه اين موضوع را بحث نموده است نتيجه گيرى مى‌كند كه:سنن تاريخى اتفاقى نيست و از طرف ديگر اين سنت‌ها به خدا ارتباط دارد و به ارادۀ او انجام مى‌گيرد در همين فصل(درس هفتم) اشكال مختلف و صورتهاى متفاوت سنن تاريخى را مورد بحث قرار مى‌دهد و نتيجه مى‌گيرد كه اين سنن به سه صورت مى‌تواند باشد،يكى به صورت قضيۀ شرطيه،دوم به صورت قضيه فعليه و سوم به صورت يك جريان طبيعى در حركت تاريخ، و براى هر كدام از آيات قرآن مثال مى‌زند فصل سوم:در اين فصل عناصر تشكيل دهندۀ اجتماع را بررسى نموده و مى‌گويد عناصر اصلى اجتماع عبارت است از، انسان و طبيعت و رابطۀ اين دو، براى توضيح اين مطلب از شواهد تاريخى و آيات قرآن استفاده نموده است. نسخه شناسى: كتاب يك جلد، متن آن عربى و داراى 260 صفحه مى‌باشد كه مشخصات آن به قرار زير است: چاپ:كامپيوترى/ كاغذ:معمولى/ جلد:شوميز/ نوبت چاپ:اول/ تاريخ انتشار:نامعلوم/ ناشر:دار التعارف للمطبوعات، بيروت، لبنان/ داراى فهرست مطالب كتاب/ مؤلف:سيد محمد باقر صدر/ كتاب:المدرسة القرآنية/.

کتاب هرمنوتیک قرآنی، طبرسی و مهارت تفسیر قرآن1 اثر برویس فاج (Bruce fudge) از جملة مهم‌ترین آثار خاورشناسان دربارة تفسیر مجمع‌البیان به حساب می‌آید. بررسی کتاب نشان می‌دهد که با وجود ابتکار و تلاش نویسنده در خلق برخی مطالب، کاستی‌ها و اشکالات مهمی نیز به چشم می‌خورد. در این نوشتار، پس از معرفی اجمالی فاج و آثار وی، گزارشی از محتوای کتاب ارائه شده است و در مقام بررسی، آرای وی در دو بخش نقد محتوایی و نقد منابع ارزیابی شده است. بر اساس بخش‌هایی از کتاب، نویسنده بر این باور است که طبرسی آیات قرآنی را مطابق با عقیدة خویش تفسیر کرده است و باورهای وی نقش تعیین‌کننده‌ای در تفسیر مجمع‌البیان دارد. در ادعایی دیگر نیز مجمع‌البیان را رونوشت و کپی‌برداری از تبیان شیخ طوسی دانسته که غالباً همان کلمات با اندک تغییری جایگزین شده‌اند. در این مقاله، به نقد و بررسی ادعاهای مذکور پرداخته شده است.

صدرالمتألهین از دو منظر هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی به تفسیر و تبیین فلسفی مفهوم قرآنی تبدل زمین و آسمان پرداخته است. در تفسیر او از آیة 48 سورة مبارکة ابراهیم (ع) به مسالة تبدل زمین و آسمان به زمین و آسمانی دیگر از زوایای گوناگونی نگریسته شده است. در برخی از عبارات او حرکت جوهری علت و منشاء تبدیل زمین و آسمان به زمین و آسمانی دیگر معرفی شده است و در برخی دیگر تبدیل زمین و آسمان به زمین و آسمانی دیگر بر مبنای رجوع و بازگشت همة موجودات به اصل خود بعد از زوال و نابودی صورت طبیعی و وجود عنصری آن‌ها تفسیر و تبیین شده است. اضافه بر این دو، در تبیین و تفسیری متفاوت، تبدیل زمین و آسمان به زمین و آسمانی دیگر به معنی تبدیل آن‌ها در چشم انسان کامل از طریق ظهور ملکوت و مثال زمین و آسمان در عالم وسیع خیال معرفی شده است.

مسلمانان بر این نظر هستند که قرآن کریم از زمان رسول خدا از طریق تواتر، نسلی به نسل دیگر سپرده و هم اکنون در دست ما قرار گرفته است. بنابراین، مهم ترین دلیل مسلمانان بر این که قرآنِ موجود همان قرآنی است که پیامبر گرامی اسلام آورده ، تواتر است. ب بر خلاف دیدگاه ونزبرو و همفکرانش که دو سده اول تاریخ اسلام را تاریک و مبهم قلمداد کرده‌اند، نگاه گذرا به تاریخ اسلام نشان می‌دهد که مسلمانان در همان دهه‌های نخست اسلام به مناطق مختلف از جمله برخی از مناطق اروپا رفته بودند و مسیحیان و یهودیان با چشمانی باز به دین رقیب خود می نگریسته اند، از این رو امکان ندارد که حادثه مهمی مانند پیدایش و تدوین رسمی قرآن در سده دوم یا سوم رخ داده باشد و هیچ یک از مورخان غیر مسلمان به آن اشاره نکرده باشد. علاوه بر این، پژوهشگران غربی نیز که در سده های اخیر به تاریخ اسلام پرداخته اند همگی بر گزارش مسلمانان اعتماد کرده‌اند و کسی جریان تاریخ اسلام را به گونه دیگری گزارش نکرده است.