جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله تجرد يا ماديت نفس، همچنان مسئله چالش‌برانگيزي براي متکلمان و فيلسوفان است. فلاسفه به تجرد، و شماري از متکلمان به ماديت آن معتقدند. اين مقاله با طرح نظريه سه‌ساحتي بودن انسان و بررسي خصوصيات ساحت سوم به‌عنوان بُعد مثالي، درصدد حل اختلاف يادشده است که در‌صورت پذيرش آن، ظواهر متون دينيِ ناظر به ماديت روح، نيازمند تأويل نخواهند بود. انسان غير از «نفس» مجرد و «بدن» مادي، «روحي» دارد که مي‌توان آن را از سنخ حالتي از ماده دانست که امروزه با ويژگي‌هايي مثل ذرات بسيار ريز و باردار و بي‌شکل و درعين‌حال موج سيال بودن، پلاسما ناميده مي‌شود. يکي از شواهد تطبيق «پلاسما» با تجرد برزخي، نظريه حرکت در مجردات است که از سوي برخي فيلسوفان متأخر پذيرفته شده؛ با اين تبيين که اگر عالم مثال علاوه بر بُعد، از قابليت تغيير برخوردار است، نمي‌توان آن را مجرد دانست. در اين مقاله، به‌روش کتابخانه‌اي، نظريه وجود اجسام انرژيک و پلاسما به‌عنوان بدن مثالي مطرح گرديده و از روايات و مشاهدات تجربي فيزيكي و متافيزيكي، به‌عنوان شواهدي براي اثبات آن استفاده شده است.

جایگاهی که در معارف اسلامی اعم از قرآن و سنت و تحلیل های اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان، برای تربیت بدنی در نظر گرفته می شود، فلسفه تربیت بدنی در مبانی اسلامی را سامان می بخشد. هر کدام از مکتب های فکری غرب برای تربیت بدنی هدف و فلسفه ای خاص در نظر گرفته اند و با توجه به رکن های فلسفه خود به تبیین جایگاه این مساله پرداخته اند. مهم ترین مقوم این نظریه پردازی ها این است که نقش تربیت بدنی در زندگی انسان، با تکیه بر نظریه ای فلسفی شکل می گیرد و از نظم و پیوستگی قابل توجهی برخوردار است.اما در مکتب فکری اسلام تا به امروز چنین اقدامی صورت نپذیرفته است. تاکنون جز پژوهش هایی پراکنده در دست نداریم که به بیان برخی کارکردهای ورزش می پردازد که در تامین هدف زندگی انسان نقش آفرینی می کند. بنابراین ضروری می نماید در این حوزه نظریه پردازی پرداخته شود و بنیانی پدید آید که بتوان با تکیه بر آن به تشریح کارکردهای تربیت بدنی در زندگی الاهی انسان پرداخت. محور تشکیل دهنده نظریه این پژوهش را این مطلب تشکیل می دهد که با توجه به منابع اسلامی، در تربیت بدنی لازم است فرایندی آموزشی، تربیتی صورت پذیرد که به واسطه کسب و پردازش مهارت های حرکتی و دانش علمی، ذهن و جسم انسان را درگیر فعالیت کند و موجبات تسلط روح بر نفس را فراهم آورد و منجر به پرورش و رشد استعدادهای جسمانی و نفسانی او شود و فرد را در راه رسیدن به کمال مطلوب خود یاری کند.

گرچه بحث از رشته فلسفی مستقلی تحت عنوان متافلسفه (Metaphilosophy) پیشینه چندانی ندارد، و بویژه بعد از تاملات جدی کانت در باب هویت معرفتی فلسفه آغاز و در دهه 1960 به عنوان یک موضوع جدی طرح شده است. اما از همان آغاز ظهور تفکر فلسفی در یونان _ هرچند به نحو جنبی و پراکنده _ بحث از چیستی خود فلسفه و مباحثی چون موضوع، غایت و روش فلسفه یکی از مباحث فلسفی بوده و ارسطو چنانکه در این مقاله بدان پرداخته ایم در مواضع متعددی به تامل در چیستی فلسفه پرداخته است و در میان موضوعات گوناگون، «موجود بما هو موجود» و «امور مفارق» را از موضوعات عمده فلسفه دانسته است. بعدها ابن سینا به نحو تفصیلی اولین مقاله الهیات شفا (بویژه فصول اول و دوم) را به این بحث اختصاص داده و نظر فوق را ضمن یک بحث سلبی در باب آنچه موضوع فلسفه نیست بلکه از مسایل آنست (خدا و مسب الاسباب) و یک بحث ایجابی در باب آنچه موضوع فلسفه است (موجود بما هو موجود و امور مفارق) به مسند تحقیق نشانده است. این مقاله کوشیده تا به تاملات انتقادی در دیدگاه ابن سینا در باب موضوع فلسفه و رابطه آن با امور مفارق، طبیعیات و ریاضیات و در واقع به نقد متافلسفه ابن سینا در الهیات شفا بپردازد.

مقاله به جایگاه اخلاق در هرمنوتیکِ گادامر می پردازد. پرسش اصلی این است که آیا هرمنوتیک گادامر می تواند نقشی در راهیابی انسان به چگونه زیستن اش داشته باشد یا نه؟ با توجه به تفسیر هایدگر از حقیقت نزد افلاطون، چنین به نظر می رسد که اخلاق جایگاه پیشین خود در تفکر را از دست می دهد. کوشش گادامر بر این است که با ارائه ى تفسیری از حقیقت و خیر در اندیشه ى افلاطون، پیوند منطقی میان تفکر فلسفی و اخلاق را معلوم سازد . از این روی، مقاله نخست به وارسی نگرش هایدگر به مفهوم حقیقت نزد افلاطون که به فراموشیِ وجود و در نتیجه نیهیلیسم اخلاقی منتهی می شود، می پردازد و سپس نشان می دهد که چگونه گادامر در پی رفع این بحران است. تلاش گادامر حول دو محور است: اول بازیابی دغدغه ى افلاطون در روی آوردن به ایده های متعالی (به ویژه ایده ى خیر) و نسبت درونی وجود با آنها و در نتیجه نسبی کردن اختلاف میان وجود و موجودات. دوم نقش محوری دیالوگ اصیل در شکل دهی به تصمیم اخلاقی و به اجرا آوردن این تصمیم به دلیل مقاومت در بررسی دقیق و نقادانه. نتیجه ی این تلاش آن است که ملاحظات اخلاقی نه تنها از هستی شناسی قابل تفکیک نیست بلکه در کانون آن قرار می گیرد.

این نوشتار به دنبال آن است تا مجموعه معانی و کاربردهای واژه مابعدالطبیعه یا متافیزیک را از نظر کانت مورد تحقیق قرار دهد و تعریف و توصیفی را که در مورد هر یک از آنها صورت گرفته است، بیان کند. یکی از بحث انگیزترین موضوعات فلسفه کانت، معنای مابعدالطبیعه است. با تامل در آثار کانت روشن می شود که به طور کلی کانت واژه مابعدالطبیعه یا متافیزیک را در سه حالت «مطلق» به صورت «مابعدالطبیعه» یا «متافیزیک»، و حالت «مضاف» مانند: مابعدالطبیعه اخلاق، مابعدالطبیعه حقوق، مابعدالطبیعه طبیعت، و حالت «وصفی» از قبیل: شرح متافیزیکی، جزم گروی متافیزیکی، به کار برده است. از این میان تنها معنای نخست است که مورد نقد کانت قرار گرفته است.

یکی از مسائل مهم در دین پژوهی تطبیقی و نیز در فلسفه دین و الهیات جدید، مساله نسبت میان ادیان است. از سویی تعدد و تنوع ادیان و از سوی دیگر جهانی شدن ناشی از دنیای متجدد، با افزایش توجه و نگاه پیروان ادیان به یکدیگر، دیدگاه هایی همچون حصرگرایی، کثرت گرایی و شمول گرایی را در باب نسبت ادیان به بار آورده است. در این میان، فریتیوف شوان و دیگر سنت گرایان به نظریه «وحدت متعالی ادیان» قائل اند. بنابر این دیدگاه، وحدتی حقیقی در ادیان وجود دارد که درونی و متعالی است. شوان با تاکید بر منشا الهی دین و با تمایز نهادن میان ظاهر و باطن دین یا شریعت و طریقت، و با بهره مندی از مفاهیم و کلیدهای راهگشایی همچون مطلق و نسبی، در بینش و نگرشی مابعدالطبیعی، تنوع ادیان را ناشی از گوناگونی وحی ها، متناسب با ظرفیت ها و قابلیت های بشری می داند. از نظر او، کثرت صور قدسی مانع وحدت حقیقی ادیان در بالاترین مراتب وجود نیست و هرچند بیشتر انسان ها- که اهل ظاهرند، نمی توانند این وحدت برین را فهم کنند، عارفان اهل باطن، با شهود عقلانی و تحقق پذیری معنوی ناشی از تمییز مابعدالطبیعی و تمرکز بر حقایق عقلانی و معنوی، به دریافت وحدت درونی و متعالی ادیان نائل می شوند.

آنچه از يك انسان، متفكر و فيلسوفى بزرگ مى سازد، مقدار تأثيرى است كه افكارش در جامعه فكرى و فلسفى مى گذارد. متفكر بزرگ كسى است كه بر وسعت افق ذهن بشرى مى افزايد و ابعاد جديدى براى تفكر مطرح مى كند. هيدگر را مى توان از زمره اين متفكران بزرگ و برجسته دانست كه از اين حيث، مورد توجه جدى بسيارى از انديشمندان و متفكران جهان قرار گرفته و مباحث او برد وسيعى در ميان فيلسوفان و متكلمان پيدا نموده است. يكى از ويژگى هاى تفكر هيدگر اين است كه فهم نوشته هايش دشوار و گاه دو پهلوست. پيچيده بودن زبان هيدگر، گستردگى تفكر و چند مرحله اى بودن آن و نيز استفاده از اصطلاحات و مفاهيم نامأنوس و بديع را مى توان از عوامل اساسى اين امر دانست. همين مسأله موجب بدفهمى ها و تفاسير متناقض از جانب مفسران او شده است. نظرات هيدگر در باب دين، الهيات و خدا از اين قاعده مستثنا نيستند؛ چرا كه در اين باره نيز تفاسير گوناگونى و گاه ضد و نقيض وجود دارند. عده اى فلسفه او را قابل تطبيق با الهيات و دين دانسته اند و بعضى در مقابل، فلسفه او را از نوع «اگزيستانسياليسم الحادى» به شمار آورده اند. در اين مقاله، سعى بر آن است كه ديدگاه هاى هيدگر در باب الهيات و خدا بررسى شوند. در اين ميان، از نظرات وى درباره مابعدالطبيعه نيز استفاده مى شود تا مفهوم روشن ترى از «خدا» در تفكر وى به دست آيد.