جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر در 5 فصل تنظیم شده است. ابتدا دیدگاههای غایت انگارانه، وظیفه انگارانه و اخلاق اسلامی مطرح و سپس به صورت تطبیقی بررسی شده‌اند.

بر اساس تعالیم ناب اسلام عزیز ، بهترین نسخه برای سعادت بشر ، قرآن کریم است و از همین روست که جایگاه تفسیرقرآن و تدبر درآیات آن روشن می شود . و حرکت در این مسیر موجبات سعادت انسان را فراهم میکند.از طرفی نوع تفاسیر مفسرین به قرآن خود یک مسأله ی جداگانه و مهم است . و تفسیر علامه طباطبائی و استاد مطهری رضوان الله تعالی علیمها ، یک تفسیر اجتماعی به حساب می آید .این دو بزرگوار دغدغه ی اصلاح اجتماع را داشته اند نوشته های خود را با همین نگاه و با استفاده ازآیات شریفه ی قرآن مطرح نموده اند . و لذا می توان در میان نوشته های قرآنی آنها به یک اخلاق اجتماعی مورد سفارش قرآن دست یافت .در این اثر کوچک دانشجوئی ، اخلاق اجتماعی مطرح شده درآثاراین دو دانشمند فرزانه دنیای اسلام نوشته شده است و به صورت یک پایان نامه در هفت فصل شکل گرفته است .در فصل اول به کلیات و تعاریف لغات واصطلاحها پرداخته میشود و درفصل دوم اخلاق اجتماعی در عرصه ی سیاسی بررسی میشود و شامل برخی اخلاق مثل صبر و وفای به عهد و هجرت و جهاد و ....می شود .در فصل سوم این مجموعه به بررسی اخلاق اجتماعی در زمینه ی اقتصادی پرداخته می شود و در این فصل اخلاقی مثل قرض الحسنه و خمس و کم فروشی مطرح می شود .در فصل چهارم اخلاق جنسی مطرح می شود و شیوه ی صحیح مدیریت آن مطرح می شود و اخلاقی مثل پوشش ، عفت و تهمت ، نهی از زنا ، در این فصل بررسی میشود .در فصل پنجم اخلاق اجتماعی مورد سفارش قرآن کریم در خانه و از سوی پدر و مادر مطرح میشود و اخلاقی مثل تربیت فرزند در آن بررسی میشود.در فصل ششم اخلاق تبلیغی مطرح می شود و اخلاقی را که یک مبلغ باید به آنآراسته شود بیان شده است و به اخلاقی مثلمأمور به وظیفه بودن ، تذکر دادن ، تحمل و دوری کردن زیبا پرداخته میشود .و در فصل پایانی به اخلاق همزیستی پرداخته میشود و در طی این فصل به اخلاقی مثل مزمت عیب جوئی و مسخره کردن ، و آداب ورود به منزل دیگران و آداب دوستی ، پرداخته میشود .

صداقت در لغت به معنای راستی، راست گفتن، مطابقت حکم با واقع، اخلاص.......می باشد و در نگاه آیات و روایات و علمای اخلاق عبارت است از هماهنگی قول و عمل. دارای دو نوع کاربرد می باشد، از جمله صدق گفتاری و صدق رفتاری. کلامی که مطابق با واقع است، رفتاری که تصدیق کننده ی گفتار و اعتقاد انسان است. صدق و راستی در تمامی اقسامش دارای اهمیت است و برای فرد، نتایج شایسته ای را به همراه دارد. راستگویی از لوازم و نشانه های صفاتی همچون وفای به عهد و امانت داری است، و نفاق از واژگان متضاد آن است. چرا که منافق کسی است که باطن و ظاهرش یکی نیست و با هر کس که ملاقات می کند از او تعریف و تمجید می کند و در غیاب او به تکذیب و غیبتش می پردازد. البته نفاقی که در این بحث مطرح است، نفاق در خصوصیات اخلاقی است. کسانی که روزه می گیرند، نماز می خوانند اما در امانت خیانت می کنند، دروغ می گویند و به وعده های خویش عمل نمی کنند. بدین ترتیب رفتار غیرصادقانه مترادف با نفاق است. صداقت در زمره ی فضایل اخلاقی و سبب نجات و رستگاری انسان می باشد. فضیلتی راسخ در نفس آدمی که در فرد ملکه شده و جزو سجایای اکتسابی اوست و مقتضی توافق ظاهر و باطن فرد می گردد تا بدین وسیله آدمی دارای رفتاری پایدار گردد. از دیدگاه علمای اخلاق صداقت دارای مولفه هایی از قبیل آگاهی، نیت، اختیار، اراده، قدرت... می باشد.. صداقت تنها یک ویژگی انسانی نیست بلکه در مرتبه ی اولی به خداوند اختصاص دارد، چنانچه خداوند بارها در قرآن به آن اشاره فرموده است که من از صادقین هستم و به وعده هایی که داده ام عمل خواهم کرد. صداقت علاوه بر اقسامی که بیان شد عبارت است از، صدق در نیت و اراده، صدق در عزم، صدق در وفای به عزم. ایمان به خدا، غیب، قیامت، ملائکه صدق در نیت و انفاق صدق در عزم و جهاد، صبر، هجرت، پرهیزکاری صدق در وفای به عزم است. با مطالعه ی در سیره ی انبیاء نیز به پایبندی آنان به صداقت برخورد می کنیم. چنانچه در بعضی ازموارد با واژه ی صدّیق معرفی شده اند. از جمله حضرت ادریس، ابراهیم، موسی، اسماعیل . اهمیت صداقت علاوه بر دلایل نقلی با دلایل عقلی و تجربی نیز به اثبات رسیده است. عقل هم به تناسب شرایط مختلف، ممکن است به ارزش مثبت یا منفی بودن حکم کند. به تجربه نیز در می یابیم که انسانی که با دیگران یکرنگ نباشد، در برابر وجدان خویش نیز آرام نخواهد بود. رفتار صادقانه علاوه بر آثار فردی، دارای آثار اجتماعی نیز می باشد.

حمایت از اخلاق و ارزش ها یکی از اصولی است که راه را بر ورود حقوق کیفری هموار می نماید ، اما این اصل یا به عبارتی الزام قانونی اخلاقیات همیشه و به یک درجه مورد حمایت قانون گذاران قرار نگرفته است. صرف نظر از دیدگاهی که اصولا حوزه اخلاق و ارزش ها را داخل در حریم خصوصی افراد دانسته و حقوق کیفری را منحصر به موارد ضروری و حد اقلی می گرداند، گرایشی نیز به حمایت از اخلاق توسط دولتها و قانون گذاران به چشم می خورد، اما در هنگام رویارویی بااخلاق عمدتا دو مسئله به بروز اختلافات نظری منجر می شود.اولین مسئله نحوه تفسیر اصول اخلاقی و ارزش ها است.چهمبنا و ملاک و قاعده ای، رفتار ها و صفات خوب(حسن) و بد(قبیح) را به ما می شناساند؟ به منظور پاسخ به این سوال نظریه های متنوعی توسط فلاسفه و دانشمندان ارایه شده است ، که در دو گروه عمده «نسبیت اخلاقی» ،و «اصول ثابت اخلاقی» قابل احصا می باشند. نسبیت اخلاقی از دو جهت به دامنه اختلافات می افزاید. یکی به جهت ناهمگونی نظریات در این گروه است، که هر فلسفه و مشرب فکریسعی در مطرح نمودن معیار خود داشته است، و جهت دیگر اینکه در یک نظریه واحد نیز هیچ گاه به اصول ثابت اخلاقینمی توان دست یافت ، محدود کردن اخلاق به طبایع یا غرایض یا عواطف بشری موجب گستردگی اخلاق به تعداد انسان ها خواهد شد. در حالیکه اصول ثابت اخلاقیبا اثبات ارتباط منطقیبین عقل سلیم و نهاد و سرشت انسانی از تزلزل نظری و تشتت آراء مبرا می گردد.آنگاه نه به تعداد افراد ، بلکه برای تمامی افراد ارزش های اخلاقی یکسان و ثابتی خواهیم داشت. بنابر این نادیده انگاشتننقش حسن و قبح در جرم انگاری به بهانه ابهام اوامر اخلاقی ، پذیرفتنی نخواهد بود. دومین مسئله، دایره شمول کیفر بر حوزه اخلاق است،آیا نقض هر قاعده اخلاقی یا به عبارتی همه رفتارهای اخلاقی مبنایی برای جرم انگاری است؟ این مطلبی است که هم در مغرب زمین وهم در مباحث اسلامی مطرح گردیده است.حد اکثر گرایان هر چند صرف نقض قاعده اخلاقی را فارغ از هر فایده دیگری موجب دخالت کیفر دانسته اند اما آن را محدود به قبایح شدید و نه هر قبحی می کنند. دیدگاه میانه مولفه مفید بودن الزامات را نیز در نظر میگیرد.تفسیر سطحی از«التعزیر لکل عمل محرم» شائبه حمایت حد اکثری را دامن می زند، اما مداقه بر موضوع، عدم وحدت تجریم و تحریم را بر ما روشن می کند و حریم جرم را محدود به قبایح با درجه قبح زیاد همراه با اثرات مفسده انگیز فردی و اجتماعی می گرداند.

مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه کتابی است از عزّالدّین محمود کاشانی در اصول و مبانی تصوّف و عرفان به زبان فارسی. این کتاب علاوه بر اینکه در بردارند? بیشتر اصول و فروع عوارف‌المعارف شیخ شهاب‌الدّین سهروردی است، مطالب دیگری نیز در مبانی تصوّف دارد.مصنف مصباح‌الهدایه، برای سعادت و کمال اهل تصوّف و عرفان در سیر و سلوک و مبارزه با نفس، به آداب و نکات عرفانی بسیاری اشاره نموده‌است. در کنار آداب خاصّ اهل تصوّف و مفاهیم عرفانی در این کتاب، آموزه‌های اخلاقی- تربیتی فراوانی به چشم می‌خورد. در این پایان نامه، بعد از شرح حال کوتاهی از عزّالدّین محمود کاشانی و معرفی مصباح‌الهدایه، با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی، ابتدا به تبیین مفاهیم تربیت و اخلاق، اهداف تربیتی قرآن کریم و اندیشمندان و صاحب نظران اسلامی پرداخته‌ایم. آموزه های اخلاقی- تربیتی مصباح‌الهدایه شامل اخلاق بندگی، اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی است، ما در این تحقیق، اخلاق بندگی را هم، در قالب اخلاق فردی آورده‌ایم و به طور کلی، آن را در دو دست? فردی و اجتماعی طرح کرده‌ایم. سپس شیوه‌های ارائه مطالب کتاب را بررسی نموده‌ایم. کاشانی برای تأثیر گذاری بر خوانندگان، در بیان مطالب و مفاهیم، شیوه‌های مختلفی را به کار برده‌است؛ تا بتواند مطالب کتابش را به خوانندگان القا نماید. به نظر می‌رسد، یکی از اهداف در به کار بردن روش‌های گوناگون در طرح مباحث، اقناع خوانندگان، بویژه کسانی است که از وی درخواست تألیف کتاب نموده‌اند.

اخلاق یکی از سرمایه‌های اصلی بشر به‌شمار می‌رود، و توجه به فضایل اخلاقی و جلوگیری از رذایل و انحطاط اخلاقی، مستلزم شناخت عوامل اثرگذار بر تکوین و شکل‌گیری شخصیت اخلاقی انسان است. این رساله تلاش نموده تا زمینه‌ها و بسترهای تعالی و انحطاط اخلاقی انسان را قبل و بعد از تولد او شناسایی و بررسی نموده، و آثار و پیامدهای آن‌ها را تبیین کند. در این راستا، عواملی از قبیل انتخاب همسر، تشکیل خانواده، پدر و مادر، و وراثت در تکوین شخصیت اخلاقی کودک پیش از تولد او، نقش فراوانی دارد. پس از تولد کودک نیز عوامل موثری را می‌توان نام برد که دارای اهمیت ویژه بوده، و زیربنای شخصیت اخلاقی انسان را رقم می‌زند؛ در این زمینه می‌توان علاوه بر خانواده، به تأثیرات محیط مانند دوستان، معاشران و هم‌کلاسی‌ها اشاره کرد. البته مسأله یادگیری، مدرسه، معلم، و وسایل ارتباط جمعی، نقش و جایگاه بیشتری در تعالی و انحطاط اخلاقی انسان دارند؛ زیرا خداوند متعال غریزه یادگیری و کسب معرفت را در نهاد انسان به‌عنوان راه برون‌رفت از جهل و نادانی به‌سوی علم و دانش قرار داده است، و انسان تنها از این رهگذر می‌تواند به آمال و آرزوهای خود دست یابد، و از این طریق فضایل و مکارم اخلاقی را از رذایل و انحطاط بازشناسد و به‌سوی کمال و تعالی حرکت کند. بر این اساس، اگر انسان از تمایلات روحانی خویش سر باز زده، و از گرایشات نفسانی خود پیروی کند به انحطاط اخلاقی گرفتار خواهد شد. در این زمینه، انبیا و اولیای الهی از جانب خداوند بزرگ‌ترین هادیان بشر بوده، و پیروی از دستورات آنان موجب سعادت و تعالی انسان می‌شود. این نقش را پس از آنان، علما و معلمان باتقوا عهده‌دار هستند، و حتی می‌توانند با نقش‌آفرینی در تربیت و کمال انسان، تأثیرات منفی قوانین و نیز تأثیرات وراثت، محیط و خانواده را خنثی نمایند.

تحقیق حاضر حاوی تمام مباحث مربوط به احباط و تکفیر از نظر قرآن و روایات می باشد که این مباحث در شش فصل بیان گردیده است. فصل اول: مشتمل بر مقدمات و بیانگر بعضی از مساءل مانند، تبیین موضوع "پیشینه تحقیق" مفهوم شناسی احباط، معنای لغوی تکفیر، گسترده تکفیر و مفهوم حسنات و سیآت می باشد. فصل دوم: بیانگر ادله احباط از نظر قرآن کریم و بیان آیاتی که به روشنی بر احباط دلالت دارد و بیان شبهات و پاسخ به آنها. فصل سوم: راجع به عوامل حبط از دیدگاه قرآن کریم می باشد، اعم از عوامل مستقل و غیرمستقل مانند شرک، نقاق، تکذیب معاد و .... فصل چهارم: عوامل حبط از دیدگاه روایات می باشد، مانند نپذیرفتن ولایت علی (ع) بی صبری هنگام مصیبت، ترک عمدی نماز و.... فصل پنجم: بیان مسأله و عوامل تکفیر از دیدگاه قرآن کریم، مانند ایمان، توبه نصوح،‌تقوی، صدقه پنهانی و .... فصل ششم: بیانگر عوامل تکفیر از دیدگاه روایات می باشد مانند آشکارا سلام گفتن، شفاعت، ولایت و حب اهل البیت (ع) و... لازم به ذکر است، در این تحقیق نظریه ها و اقوال فرق اسلامی راجع به احباط و تکفیر بیان گردیده و بعد از نقد و بررسی آنها قول معتبر پذیرفته شده است.

در این پایان‌نامه به مردان و زنان نمونه در قرآن و روایات پرداخته شده است. خصوصیات اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی و نیز جنبه‌های مختلف اسوه بودن پیامبرانی همچون نوح، ابراهیم(ع)، و محمد(ص) و زنانی همچون حضرت مریم، آسیه، و فاطمه زهرا بررسی شده است.

این تحقیق دارای پنج فصل است که ابتدا به مفاهیم بنیانی و لغوی؛ تعریف برّ، و ابرار در لغت و اصطلاح و واژگان همسو و مخالف آن و همین طور به ریشه‌یابی نیکی در فرهنگ مردم پرداخته شده است.برّ یعنی وسعت دادن در کار نیک،و این هم به خدای متعال نسبت داده می‌شود، و هم به انسان‌ها، برّ از جانب خدای متعال ثواب و از بنده اطاعت است، و این (اطاعت) بر دو قسم است: یک قسم آن در اعتقادات و قسمی دیگر در اعمال که در واقع آیه‌ی [لَیسَ البرَّ ان تُوَلُّوا وُجُوهَکُم ...] جامع همه‌ی موارد است. وقتی از پیامبر(ص) در باره برّ سئوال شد حضرت این آیه را تلاوت فرمود؛ زیرا این آیه حاوی اعتقادات، اعمال، واجبات و مستحبات است.وسپس به حقیقت برّ کاربردها، مصادیق برّ در میان پیروان ادیان سابق و اموری که در زمان جاهلی و همزمان با نزول قرآن و بعد از رحلت پیامبر (ص) اسلام به عنوان برّ یاد می‌کردند در حالی که برّ نبودند، و مصادیق پنداری آن را بررسی نموده و مصادیق واقعی برّ را از نظر قرآن بیان نموده، و موارد آن را به خوبی مشخص نموده‌ایم. و همینطور راه رسیدن به برّ و گستره‌ی برّ در عبادات و امور فردی و اجتماعی را بحث نموده‌ایم.و بعد از آن به معرفی و شخصیت شناسی ابرار از قبیل؛ شناسایی، تعریف و الگوهای واقعی از آنان در میدان برّ و انفاق، پرداخته و مبانی فکری و عقیدتی آنان، رفتار و اخلاق آنان را بیان نموده‌ایم.که نمونه‌ی بارز چهره‌های تابناک و درخشان، اسوه‌های صبر و مقاومت در سختی‌ها، آنان که با ایثار و از خود گذشتگی محبوب‌ترین چیزی که داشتند در وقت نیاز به دیگران دادند اینان، جز اهل بیت (ع) و در مرتبه‌ی نخست علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) کسی نیست آنها هستند که ابرار واقعی‌اند. در این باره بحث مفصل نموده و به خصوص سوره‌ی انسان و شأن نزول آن را مورد بحث و بررسی قرار داده‌ایم. سپس به درجات و پاداش ابرار، نیک فرجامی و تفاوت آنان با فجار پرداخته‌ایم، و نعمت‌هایی که خداوند به پاس زحمات و ایثار ابرار برای آنان عطا نموده یاد آور شده‌ایم که به بعضی از موارد اشاره می‌شود: نوشیدنی‌های بهشتی، سایه‌ی بهشتی و میوه‌های رسیده، خدمتکاران جوان و .... و انواع نعمت‌های بهشت و مواهب آن آشاره شده است. وهمین طور راه‌های رسیدن به مقام ابرار را بررسی نموده‌ایم که دعا، ایثار، ذکر و تفکر از مهم‌ترن آن است.و در خاتمه به موانع و آسیب‌ها پرداخته و از بزرگ‌ترین مانع برّ در اینجا یعنی فراموشی بحث نموده و همینطور موانع دیگری مانند نادانی، خودخواهی، دنیا طلبی، شیطان، بخل و بحران معنویت را یادآور شده‌ایم. و در آسیب‌های برّ از منت‌گزاری و ریا سخن گفته شده است. و در پایان نتیجه‌ای از تحقیق آورده شده است.

رفتار مودبانه‌ی انسان‌ها درتمام جوامع بشری بروز و ظهورجدی دارد و گستره ادب بهوسعترفتار تمام اقشار و گروه‌های بشری است.در رفتار، کردار و نوشته‌های انسانها ادب که همان « ظرافت در عمل است» بار یافته و توانسته است زیبائی خاصیبه اعمال انسان‌ها بدهد. هر که از این سرمایه عظیم بهره‌ای برده باشد نام او به نیکی برده می‌شود و هرکس از آن بی‌بهره باشد خسران عظیمی نصیبش شده است. تأثیر ادب بر افراد، خانواده و جامعه فوق‌العاده مهم است. اگر عناصر جامعه به این سرمایه بزرگ مجهز شود آن جامعه مدینه فاضله خواهد شد. پژوهش درپایان نامه ی حاضر براین اصل مبتنی است که خداوندانسان راخلق نموده تا به مقام خلافت وجا نشینی اوبرسدواسباب رسیدن به این مقام را برای بشرفراهم نموده که یکی ازاین وسایط ارائه ی الگوهای رفتاری یعنی انبیا واوصیا است، لذا برآن است تا علاوه برتبیین جایگاه ادب ازحیث لغت وگستره ی آن دررفتارهای اجتماعی به میزان تاثیر رعایت آن در تربیت فرد، خانواده واجتماعپرداخته ودرپایان الگوی بارز بشری ازنگاه قرآن را معرفی نماید. براین اساس فرضیه های تحقیق چنین تنظیم گردیده است :1-