جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داستان انبیای الهی به عنوان یکی از شاخص‌های مهم پندآموزی و عبرت، همواره مورد توجه همگان بوده است. قرآن کریم به عنوان یک کتاب هدایت، تنها به آن قسمت از داستان، که در رسیدن به این هدف ضروری بوده، اشاره داشته است، لذا در این میان، بسیاری از زوایای زندگی انبیای الهی در هاله‌ای از ابهام بوده است. در شفاف‌سازی داستان‌ها، روایات تفسیری، می‌توانند به عنوان یکی از منابع مهم و تنها به عنوان مکمل و موید به مفسر کمک کنند، اما به سبب وجود اشکالات در سند و متن برخی روایات تفسیری و نفوذ اسرائیلیات فراوان در این زمینه، پژوهشگر را بر آن می‌دارد تا با پالایش این‌گونه روایات از منابع حدیثی و تفسیری، گوشه‌ای از داستان انبیاء را به درستی بیان کند. در میان داستان انبیاء :، داستان حضرت عیسی 7از جلوه‌ای خاص برخوردار است و دقت در زوایای زندگی ایشان، با توجه به قرآن و سنت صحیح، می‌تواند نقش به سزایی در بیان حقیقت و معرفی یک الگو و روش مناسبِ زندگی داشته باشد. بر اساس آیات و روایات، محتوای داستان حضرت عیسی 7، در شش مرحله ی تولد، شخصیت اخلاقی، معجزات، نبوت، سرانجام حضرت مسیح 7و سرانجام مسیحیان جای می‌گیرد، که در این میان، با استفاده از روایات، بسیاری از آیات، خلاف ظاهر و برخی متناسب با ظاهر برداشت می‌شوند. در روش تفسیر رواییِ موضوعی، اقوال و روایات مختلف در تفاسیر قرآنی و جوامع روایی، در نهایت دقت، تجزیه، تحلیل و نقادی شده و این روایات در دسته‌بندی خاص، بر اساس مقاطع زندگی آن حضرت جای گرفته و تفسیری مطابق با قرآن، عقل و نقلِ صحیح ارائه شده است. یافته‌های به دست آمده از داستان حضرت عیسی 7، با بررسی 199 روایت از دامنه منابع حدیثی و با تأکید بر دو کتاب تفسیر روایی شیعیِ البرهان و نور الثقلین، بدین صورت است که از این مجموع، حدود یک چهارم کل روایاتِ بررسی شده، مربوط به ایضاح مفهومیِ آیات است و ارزیابی سندی روایات نشان می‌دهد که بیش از نیمی از کل روایات، ضعیف و کمتر از یک چهارم، صحیح هستند، که در این میان، 15 روایت مورد نقد مفسران قرار گرفته‌اند. ضعف سندی تعداد قابل‌توجهی از روایات، نقدهای وارد به برخی از آن‌ها و فقدان روایات تفسیری ذیل برخی آیات است، نشانگر آن است که برای ارائ? تفسیری جامع از قرآن کریم، روایات به تنهایی کافی نیست و علاوه بر آن‌ها منابع و مبادی دیگری نیز برای ارائ? تفسیری سلیس و روان از این کتاب آسمانی لازم است.

آرامش و سلامت روان،از نیازهای اساسی بشر به شمار می رود ودارای نقش کلیدی در کارکرد خانواده وجامعه است. قرآن معجزه ی جاویدان الهی است و خداوند متعال آن را هدایتگر انسانها معرفی کرده است. از دیدگاه قرآن‌کریم،توکل به خداوند نقش اساسی در تامین آرامش و سلامت روان دارد. قرآن‌کریم ابعاد مختلف وجود انسان را در نظر گرفته و برای تامین آرامش وسلامت آن راهکارهای حیاتی ارائه نموده است. معنای روان از منظر قرآن با معنایی که در روان شناسی کنونی مطرح است،تفاوت ماهوی دارد.(این تفاوت در فصل اول مورد بررسی قرار گرفته است) الفاظ گوناگون درباره ی روان در قرآن بیانگر یک حقیقت واحدند که از آن به بعد رحمانی وروحانی تعبیر می شود. مادامی که این بعد رحمانی و ملکوتی بر انسان مسلط باشد،آرامشوسلامت روان به معنای واقعی کلمه تامین می شود. در این پایان‌نامه، ابتدا حقیقت توکل به خداوند با استناد به آیات وروایات تبیین شده و سپس به موارد استعمال روان در قرآن‌کریم اشاره شده است. برای تبیین علائم سلامت روان،بیماری های روان از منظر قرآن مورد تاکید قرار گرفته است.همچنین به برخی از راهکار های قرآن‌کریم برای تامین آرامش وسلامت روان اشاره شده و در پایان هر بحث، نتیجه گیری شده است.

ظلم امری نکوهیده و مخالف فطرت انسانی است و روح انسان ها آن را بر نمی تابد. دین اسلام نیز همواره بر حفظ عزت و حرمت انسان ها تاکید داشته است، ظلم به موجب تضییع حدود معین الهی، سبب زیر پا نهادن حرمت و عزت انسان ها می گردد.به همین جهت خداوند متعال در قرآن کریم ،نوع بشریت را از ظلم کردن و پذیرش ظلم نهی می کند.در این نوشتار که با عنوان بررسی گونه های ظلم از منظر قرآن و روایات به رشته تحریر در آمده است،گونه های ظلم در سه دسته طبقه بندی شده اند که عبارت است از :ظلم میان انسان و خداوند ،ظلم میان انسان و نفس خویشتن و ظلم میان انسان و انسان های دیگر.در محور ظلم میان انسان و خداوند به بررسی امکان ظلم خدا به انسان و مصادیق جزئی ظلم انسان به خداوند از قبیل شرک و تکذیب آیات الهی و...پرداخته شده است.همچنین ظلم انسان به نفس خویشتن، در دو بعد ظلم به جسم و ظلم به روح مورد بررسی قرار گرفته است.و در نهایت ظلم انسان به انسان های دیگر که همان ظلم اجتماعی است ؛در تقسیمات اجتماعی از قبیل خانواده ،نظام سیاسی(مردم و مسئولین )و نظام تربیتی(استاد و شاگرد)و ....مورد بررسی قرار گرفته و مصادیق ظلم در هر یک از آنها معین و تشریح شده است .به طور کلی ،می توان گفت :منکرات و ناشایسته های اخلاقی مندرج در قرآن و روایات- به ویژه در جایی که حقی نادیده گرفته شود- مصداقی از ظلم شمرده می شود و به بیان دیگر ،هر جا بایسته های اخلاقی و حقوق معین الهی نادیده گرفته شده اند؛ ظلمی صورت پذیرفته که گاهی در اثر جهل نسبت به آنهاست.

شناساندن ارزش تفسیر صحابه و تابعین، کسانی که به عصر نبوت و زمان نزول قرآن نزدیک بوده اند، می تواند گامی در جهت استفاده ی بیشتر مفسران از نظرات و آگاهی های آنان و راهنمایی برای دست یافتن به تفسیر صحیح آیات قرآن باشد. مقایسه اقوال صحابه و تابعین و دیگر مفسران با یکدیگر و نیز مقایسه روایات تفسیری نقل شده از ائمه(علیهم السلام) با تفسیر صحابه و تابعین، میزان صحت تفسیر هر یک از صحابه و تابعین را مشخص می کند و همچون غربال، نظرات صحیح از غیر صحیح آنان را، جدا می نماید. در این پایان نامه، روایات تفسیری نقل شده از سعید بن جبیر گزینش و مورد مقایسه با اقوال صحابه و تابعین و روایات رسیده از معصومین (علیهم السلام) واقع شد. از این مقایسه می توان به نظرات مختلف صحابه و تابعین، میزان اختلاف آراء آنان، ارزش تفسیر سعید بن جبیر ، میزان فاصله تفسیر صحابه و تابعین و نیز تفسیر سعید بن جبیر از تفسیر ائمه (علیهم السلام) دست یافت و مفسران می توانند از این رهگذر، در بدست آوردن تفسیر صحیح قرآن استفاده کنند. به طور خلاصه می توان گفت: به نظر می رسد پس از مقایسه ی آراء تفسیری سعید، گفتار وی به روایات تفسیری شیعه شبیه تر است و تفسیر وی دارای ارزش والایی است که می تواند مورد استفاده و مرجع مفسران قرار گیرد.

پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله از صحابه و سپس از تابعان، درباره اسباب نزول آیات قرآن، سوال می شد؛ بر این اساس، از آنان گاه اخباری در قالب روایات اسباب نزول گزارش ها شده است. از آنجا که تنها راه اطلاع از اسباب نزول، روایات می باشد و گذشته از اشکالات سندی، برخی از این احادیث، در محتوا و دلالت نیز خالی از اشکال نیستند، و تعارض این روایات با یکدیگر ذیل یک آیه یا سوره نیز، مشکلاتی جدی در بهره گیری از این روایات در فهم آیات ایجاد کرده است. لذا در این نوشتار محقق با روش توصیفی-تحلیلی روایات اسباب نزول جزء 30 قرآن کریم را گردآوری کرده و تمامی روایات این بخش را از هر دو جنبه سند و متن مورد بررسی، نقد و ارزیابی قرار داده است؛ در 37 سوره جزء سی ام قرآن کریم، ذیل 25 سوره، روایت اسباب نزول گزارش شده است که همگی از جهت سند - به جز طریق امام رضا علیه السلام در ذیل سوره لیل و طریق امام صادق علیه السلام ذیل سوره توحید - به دلیل یک یا چند اشکال رجالی و درایه ای از قبیل: ارسال یا انقطاع سند، به جهت حضور راویان ضعیف و مجهول در اسنادشان، عدم استناد روایت به صحابی شاهد نزول؛ غیر قابل قبول می باشند. متن این روایات نیز - به جز روایت امام صادق در ذیل سوره عبس و روایت وهب بن منبه و سعید بن میناء ذیل سوره کافرون- به دلیل یک یا چند اشکال محتوایی مانند: عدم صراحت تعبیر راوی برای بیان سبب نزول، ناسازگاری با سیاق سوره، عدم مطابقت با دیگر آیات قرآن، مخالف بودن با روایات ترتیب نزول، عدم سازگاری با تاریخ قطعی، عدم تأخر نزول آیات با واقعه، همزمان نبودن قصه با نزول آیات، مهم نبودن قصه، ناسازگاری با عصمت و مقام شامخ پیامبر صلی الله علیه و آله، وجود اضطراب و اختلاف روایات ذیل یک سوره، دچار ضعف می باشند و مورد قبول نیست. و می توان گفت اغلب آنان اجتهاد و تطبیق راوی بر آیات قرآن می باشد. لذا روایتی یافت نشد که به جهت سند و متن- هر دو با هم- صحیح باشند.

روایات جری که بخش زیادی از روایات موجود در تفاسیر روایی ما را شامل می‌شود، همیشه مورد توجه مفسران ما بوده و هست و در ضمن مباحث تفسیری، به این روایات نیز اشاره می‌کنند. اما این سؤال در ذهن ایجاد می‌شود که اصولاً آیا این دسته از روایات، تفسیری به‌شمار می‌روند یا خیر؟ به نظر می‌رسد این روایات صرفاً در صدد انطباق مفهوم عام آیه بر مصداقی عرفی و بدون در نظر گرفتن سیاق آیات قبل و بعد هستند و ازاین‌رو با روایات بطون که در صدد بیان معانی باطنی آیات هستند و نیز روایات بیان مصداق که صرفاً در صدد بیان مصداقی بیرونی برای آیه هستند، کاملاً متمایز می‌باشند. در این مقاله پس از بیان مفهوم جری و تطبیق، به بیان شاخصه‌های روایات جری و تطبیق، اقسام روایات جری و بیان ارتباط آنها با بطن و تأویل و تفسیر آیات پرداخته شده است.

روش شناسی تفاسیر، از جمله مباحث فلسفه تفسیر بوده و از حوزه های نوپایی است که امروزه مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. شناخت روش مفسّر راه را برای آشنایی با تفاسیر و دیدگاه مفسّران آنها هموار می سازد. این مقاله روش تفسیری آیت الله معرفت (ره) در «التفسیر الاثری الجامع» را بیان و بررسی می-کند. در آن شناخت نامه ای از مفسر ارائه شده تا خواننده با زندگی نامه مفسر و آثار او آشنا گردد. توصیفی از التفسیر الأثری الجامع ارائه گردیده، روش تفسیر مفسر در آن بیان شده و به تحلیل و نقد آن پرداخته است. نگارنده در انتها ویژگی های التفسیر الاثری الجامع را بیان نموده و روش غالب آن را، روش نقلی دانسته است.

نویسنده در این مقاله به بررسی نظریات موافقان و مخالفان روش «تفسیر براساس ترتیب نزول» می‌پردازد در این راستا نخست به ادله نظریه موافقان اشاره کرده که عبارت است از: سیره پیامبر و امام علی، تأثیر در فهم بهتر، تاثیر در تشخیص روایات تفسیری از غیر تفسیری و کشف روش ایجاد تحول اجتماعی. آن‌گاه به نقد این ادله پرداخته است سپس به دیدگاه مخالفان اشاره کرده و ادله این نظریه را که عبارت است از: فقدان مبنای قطعی، پیامدهای ناگوار، مخالفت با باور پیامبر و فقدان نتیجه قابل توجه، مورد بررسی و نقد قرار داده است و بر این باور است که برخی از این ادله قابل پاسخ دادن است. در پایان نویسنده با استفاده از چند مقدمه به این نتیجه می‌رسید که روش تفسیر بر اساس ترتیب نزول چندان سودمند نیست.

البیان فی تفسیرالقرآن، اثر فقیه شیعی معاصر، آیت الله سید ابوالقاسم خویی (متوفی 1371 ش ) است. این کتاب از دو بخش تشکیل شده است : مقدمه ای در علوم قرآن و تفسیر سوره حمد . با وجود توجه گسترده به بخش علوم قرآنی این اثر، متأسفانه بخش تفسیری آن چندان مورد توجه و ژرف کاوی های پژوهشی واقع نشده است . این در حالی است که به نظر می رسد در این بخش، مباحث ارزشمندی از جهت محتوا و روش شناسی تفسیر قرآن ارائه شده است؛ از این رو جا دارد با مراجعه و کنکاش پی در پی در زوایای این اثر، ویژگی ها و اسلوب تفسیری آن تبیین گردد. در این نوشتار، تلاش می شود با بررسی تفسیر سوره حمد از زوایای مختلف به ترسیم اصول و ویژگی های روش تفسیری آیت الله خویی که روشی اجتهادی و قرآن به قرآن است، بپردازیم .

در این مقاله که به بررسی تفسیر «من وحی القرآن» اختصاص دارد، سعی شده است که به محتوای واقع‌گرایانه و اجتماعی این تفسیر توجه شود. پس از مباحث مقدماتی درباره زندگی مفسر، اهمیت تفسیر، ساختار و ویژگی‌های کتاب‌شناسانه آن، به مبانی تفسیری مفسر پرداخته می‌شود و رویکرد واقع‌گرایانه و اجتماعی مفسر در ضمن هشت قسمت بررسی می‌گردد. در پایان نیز به چهار نکته در نقد این تفسیر اشاره می‌شود.