جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مبانی فهم و تفسیر قرآن، اندیشه های بنیادین و تاثیرگذار در تفسیر هستند که از چرایی و خاستگاه نظری فرایندهای تفسیری مانند اصول و روشها سخن گفته و در تبیین و تعیین آنها نقش محوری دارند. این مبانی از حیث نتایج و معلولات به مبانی مشترک و مختص و از حیث منابع و خاستگاه معرفتی به مبانی نقلی و عقلی تقسیم می گردند. اهمیت و ضرورت پردازش این موضوع از دو حیث قابل تامل است:1) نقش محوری مبانی تفسیری در چگونگی فهم و برداشت از قرآن 2) بررسی موضوع از منظر امیرمومنان علی که خود افزون بر ناطق قرآن، قرآن ناطق نیز بوده و این امر منجر به اعتبار و تعمیق دوچندان بحث می شود. بطور کلی می توان چهار مبنای محوری و کلان را از نهج البلاغه استنباط نمود: 1) قدسیت قرآن 2) وجوه پذیری قرآن 3) ناطقیت قرآن 4) تعاملات و روابط اهل بیت با قرآنقدسیت قرآن ناظر به تنزه ماورایی قرآن از نقص و خطا بوده که این تعریف معلول شواهدی از نهج البلاغه می باشد که بر دو رکن اساسی قدسیت یعنی ماورایی و عصمت قرآن پای می فشارد. ضمن آنکه در پرتو واکاوی عبارت (انما کلامه سبحانه فعل منه انشاه و مثّله) اصل وحیانی بودن الفاظ قرآن خود را می نمایاند. وجوه پذیری مبنای دیگری است که پردازش آن بر اساس عبارت (لاتخاصمهم بالقرآن فانّ القرآن حمّال ذووجوه تقول و یقولون؛ قرآن حمال ذووجوه است، تو می گویی، آنها هم می گویند) سامان یافته است. وجوه پذیری قرآن به معنای کثرت قرائتها و برداشتها از متن آنگونه که غرب می انگارد (هرمنوتیک فلسفی) نیست، بلکه ناظر به دو بعد معنا شناسانه و آسیب شناسانه است که پذیرش اولی و نفی دیگری بر اساس سیری روشمند و با توجه به اصول و قرائن نقلی، عقلی و ادبی انجام می پذیرد.مبنا و معنای ناطقیت قرآن برخاسته از شواهدی از نهج البلاغه است که قرآن را در صدد سخنگویی و انتقال مفاهیم و معارف خویش به مخاطب در سه قالب رجالی(نطق محسوس)، دلالی و تفسیری(نطق معقول) می داند. این مفاهیم و معارف انتقالی، (علی رغم تفکر پوزیتیویستی) معنادار و معرفت بخش بوده و در پرتو قرائن از حجیت ظواهر برخوردارند. افزون بر آنکه از نظارت این مفاهیم نسبت به یکدیگر، روش تفسیری قرآن به قرآن استنباط می گردد.اندیشه مفسر پیرامون نوع تعامل و رابطه اهل بیت: با قرآن از مبانی دیگری است که در چگونگی تفسیر و برداشت از قرآن نقش محوری دارد. شواهد بدست آمده از نهج البلاغه ناظر به سه رابطه معرفت، معیت و ظرفیت ارزیابی شده که واکاوی آنها محقق را به مرجعیت، حجیت وعصمت روایات خاندان وحی در حوزه تفسیر و علوم قرآن رهنمون می نماید.

در این رساله، به بررسی غدیریهی « ابن حماد عبدی» که شاعر شیعی قرن چهارم هجری است و اشعار بسیاری را در مدح و وصف غدیریه سروده، پرداخته شده است و نگارنده، تنها 120 بیت از غدیریه های این شاعر بزرگ را آورده و به اعراب گذاری و ترجمه و شرح آن ها پرداخته است. نکتهی قابل توجه دربارهی اشعار این شاعر بزرگ این است که هر بیتی اشاره به واقعه ای تاریخی و یا حدیثی منقول حاکی از فضیلت و منقبت و ویژگی‌ایاز ویژگی های مولای متقیان علی بن ابی طالب (ع) دارد. به طور کلی اشعار ابن حماد دارای اسلوبی روان و ساده می باشد و استفاده از برخی صنایع لفظی و معنوی چون؛ استعاره، تشبیه، جناس، عقد و اقتباس، باعث دلنشینی و طراوت این اشعار شده و در شرح ابیات تأکید بر این امر بوده که در حد توان به منابع اهل سنت رجوع شود تا از شائبهی غلو و یا استفاده از منابع صرف شیعی خالی گردد.

اعتقاد به سریان کمالات وجودی از قبیل حیات، علم، قدرت، اراده ، تکلم .... در تمام مراتب هستی اعم از مادی و مجرد از اصول مسلم و پذیرفته شده در «حکمت متعالیه» است. در دوران معاصر، دانشمندان علوم تجربی با تحقیقات گسترده در مورد برخی مواد و اشیای ظاهرا بی جان مانند آب، وجود نوعی شعور و آگاهی را در آنها به اثبات رسانده اند، این در حالی است که قرن ها پیش اندیشمندان و حکمای مسلمان مانند صدرالمتألهین شیرازی با الهام از آیات نورانی قرآن کریم و با براهین عقلی به اثبات سریان علم و آگاهی در میان اشیای مادی پرداخته بودند، در قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارد که بر وجود علم و شعور در همه اشیاء به خصوص اشیای مادی دلالت می کند مانند آیاتی که در آنها از تسبیح عمومی همه مخلوقات اعم از مادی و مجرد سخن به میان آمده است چرا که تسبیح فرع علم و شعور است و تا علم و شعور در کار نباشد آن هم محقق نمی شود.صدر المتألهین شیرازی نیز با استفاده از اصولی چون«شوق هیولی به صورت، اصالت ، بساطت، وحدت تشکیکی وجود، رابطه موجودات طبیعی با آثار و غایاتشان و اینکه همه مخلوقات مظاهرذات و مجالی صفات حضرت واجب تعالی هستند. به اثبات سریان علم و آگاهی در همه مراتب هستی به خصوص در اشیای مادی پرداخت.گر چه این مسئله یعنی مساوقت علم و وجود یکی از دیدگاههای فلسفی حکمت متعالیه است ولی به نظر می رسد که این نظریه با اصل تجرد علم و ادراک که مقبول صدر المتألهین است در تعارض آشکار قرار دارد و در نتیجه، این سوال پیش می آید که آیا اعتقاد به وجود نوعی ادراک در اجسام به معنای مادی بودن ادراک است؟ و اگر چنین نیست پس چگونه موجود مادی محض دارای علم و ادراک است؟ در این پژوهش تلاش می کنیم تحلیل فلسفی از اصل تجرد علم و اصل مساوقت وجود با علم به دست آوریم و سازگاری آن دو را با یکدیگر بررسی کنیم.

در این پایان نامه سعی شده است در مورد حکیم عارف محمد حسین غروی اصفهانی معروف به کمپانی و نمود عرفان در اشعار او و مشرب فکری و ادبی اش بحث شود. او از مشایخ عرفا و حکما و فقها و اصولیین است که سطوح را خدمت استادانی همچون شیخ حسن تویسرکانی تحصیل کرد و آنگاه در علوم شرعیه در حوزه ی سید محمد فشارکی اصفهانی ، شیخ آقا رضا همدانی و بالاخص آخوند خراسانی به کمال رسید.علوم عقلی را نیز در خدمت شیخ محمد باقر اصطهباناتیآموخت. ایشان از پیروان مکتب ملاصدرا و مشرب او ممزوجی است از مبانی مشائی با معارف اشراقی آمیخته با آموزه های نبوت و ولایت. شاید او یکی از قوی ترین شاعران دوره‌ی بازگشت ادبی باشد. او شاعری عارف است که مضامین عرفانی در سروده‌هایش موج می زند بیشترین مضمون اشعار ایشان عشق است.

هدف اصلی پژوهش پیش رو، تحقیق و بررسی در آثار شیخ شهاب الدین سهروردی و صدرالمتألهین پیرامون ماهیت و تقسیمات آن می باشد، و اینکه هکدام دیدگاهشان درمورد ماهیت و اقسام آن چیست؟ و از آن جایی که ماهیت نیز به عنوان قسیم وجود پا به پای مباحث مربوط به وجود، مورد توجه قرار گرفته است، وجزء لاینفک از یکدیگر می باشند، ابتدا باید به دیدگاه این دو فیلسوف بزرگوار در مورد وجود و ماهیت پرداخت و بعد وارد بحث اصلی شد.در این میان چنانچه رایج است نگاه شیخ اشراق درباره وجود و ماهیت با ملاصدرا متفاوت شمرده شده و مجادلاتی پر دامنه را بر انگیخته است. سهروردی مفهوم مطلق ماهیت را امری اعتباری می داند، اما ماهیت موجوده (موجود) راکه در عالم واقع دارای آثار خارجی است، حقیقی می داند. همچنین وی مفهوم وجود را نیز اعتباری می داند. بنابراین اصالت ماهیتی بودن سهروردی غلطی رایج می باشد. ملاصدرا نیز ماهیت را امری اعتباری و وجود را اصیل می داند. همچنین، معنای ماهیت و کاربرد آن در عبارات شیخ اشراق به غایت متفاوت و گه گاه متناقض به نظر می آید به گونه ای که هیچ توجیهی جز اشتراک لفظ نمی توان برای آن ارائه کرد.گاهی ماهیت را امری حقیقی، متحقق و مجعول بالذات می داند و گاهی ماهیت را به عنوان امر ذهنی یاد می کند که نه تنها هیچ تحقق خارجی ندارد، بلکه تحقق آن را در خارج امری ممتنع می شمارد و گاهی مرادف با حقیقت می داند. ملاصدرا نیز ماهیات را «انحاء وجودات» معرفی نموده و ماهیت را دارای دو معنی می داند. یکی ماهیت کلی است، که در ذهن وجود دارد و دیگری ذات «مابه الشئ هو هو» که همان فرد موجود عینی و مشخص است. و همچنین چگونگی بحث تشکیک، و مباحث اختلافی آن که کدام یک تشکیک در ماهیت را جایز می دانند و کدام یک جایز نمی دانند و همچنین نظر هر یک از دو بزرگواردر مورد مقولات و تعداد آن ها و اقسام و ... در متن رساله به طور مفصل آورده شده است.

عينيت و ضرورت از جمله مباحث مطرح در فلسفه تاريخ است که فيلسوفان تاريخ، پيرامون آن، نظرات متعددي دارند. عليت در تاريخ، هدفمندي تاريخ و اينکه آيا گزاره‌هاي تاريخي قابل صدق و کذبند يا نه، از جمله مباحثي هستند که ما در اين پايان نامه براي اثبات عينيت و ضرورت در گزاره‌هاي تاريخي به بررسي آنها با بهره گیری از تحقیقات کتابخانه ای پرداخته ايم. حوادث و رويدادهاي تاريخي نه براساس تصادف، بلکه براساس قوانين و روابط علي و معلولي جريان دارند و بر آنها ضرورت حکم فرماست، البته ضرورتي که منافات با اختيار بشر ندارد، بلکه اين اختيار از جمله علل ناقصه آن روابط است.وجود این قوانین ،حاکی از هدفمندی تاریخ است و شناخت اين قوانين ،‌ما را در رسيدن به هدف ياري مي رساند و قادر خواهيم شد که براي آينده برنامه ريزي دقيق تري داشته باشيم .بايد توجه داشت که عدم شناخت قوانين، دليل بر عدم وجود قوانين نيست، بلکه همانطور که پديده‌هاي طبيعي، هرچه پيچيده تر باشند، کشف قانون براي آنها مشکل تر است، حوادث تاريخي نيز اين چنين هستند و وظیفه مورخ کشف قوانین حاکم بر تاریخ است که با تحلیل وتفسیر وقایع تاریخی به دست می آید.اهم اين قوانين را قرآن کريم در اختيار ما مي‌گذارد و از ما مي‌خواهد که در آنها تأمل کنيم. ديگر قوانين را مي‌توانيم به کمک تجربه و غور در رويدادهاي تاريخ با درس گرفتن از رهنمودهاي قرآن، به دست آوريم.

یکی از مباحث مهم فلسفه بحث علیت است از اصل کلی علیتقوانین فرعی زیادی منشعب شده و دو مورد از آنکه اگر به ثبوت نپیوندد نمی توان برای جهان نظامی قطعی و یقینی اثبات کرد. آن دو قانون عبارت است از قانون سنخیت و قانون ضرورت علی و معلولی. از اصل کلی علیت، ارتباط و وابستگیموجودات و از اصل سنخیت، نظام و انتظام این ارتباطات و از اصل ضرورت علی و معلولی ،قطعیت و ضرورت این نظام نتیجه می شود. و مهم ترین ویژگی علیت که مهم ترین اختلاف نظر ها نیز در آن واقع شده است، ویژگی ضرورت علی یا وجوب وجود معلول هنگام وجود علت تامه است؛ به گونه ای که برخی از اندیشمندان، بحث علیت را با بحث ضرورت علی مساوی دانسته و پذیرش و عدم پذیرش علیت را با قبول یا رد این قاعده معادل شمرده اند. در این رساله نظر ملاصدرا و علامه طباطبایی بعنوان حکمای مسلمان که در جهان اسلام مقام ویژه ای دارند، در رابطه با این موضوع مورد توجه قرار گرفته است.

«امکان فقری» یکی از دستاوردهای مهم حکمت متعالیه محسوب می‌گردد و از جمله مباحثی می-باشد که در خدمت بحث‌های خداشناسی فلسفی درآمده است. ملاصدرا در حکمت متعالیه با استفاده از اصالت وجود و تشکیک آن و تحلیل دقیق و موشکافانه رابطه علت و معلول(اصل علیت) به فقر و نیاز درونی و ذاتی معلول و به عبارتی دیگر «امکان فقریِ» معلول رسیده است. البته در این راه از تحقیقات و ژرف‌‌اندیشی‌های فیلسوفان گذشته بخصوص از دقت نظر‌های شیخ الرئیس ابن سینا استفاده نموده است .امکان فقری همان نیاز و حاجتمندی ذاتی ممکنات می‌باشد و به معنای نقصان و فقر و تعلقی بودن ذات آنها است. وجود رابط معلول در حکمت متعالیه ذات دارای ربط نمی‌باشد بلکه خود عین ربط و عین نیازمندی به وجود مستقل می‌باشد. در حکمت متعالیه مناط نیاز معلول به علت، امکان وجودی آن است و با دقت در آن تبیین جدیدی از مواد ثلاث و تقسیم‌بندی وجود حاصل می‌آید. در پرتو امکان فقری براهین اثباتوجود حق تعالی و توحید آن به خوبی استحکام و تبین مقبول‌تری می‌یابند. وحدت شخصی وجود نیز در سایه امکان فقری خود را به خوبی نشان می‌دهد. همچنین علم واجب تعالی به امور مادی و جزئیات متغیر به خوبی تبیین می‌گردد. رابطه خداوند با جهان مخلوق خود، بحث اراده فراگیر الهی و رابطه آن با اراده انسان و بحث قدرت مطلق الهی نیز با توجه به امکان فقری به روشنی مشخص می‌شود.

فیلسوفان مسلمان همچون ابن سینا، فارابی، غزالی و دیگران با عنایت به آشنایی با مفهوم نفس در یونان باستان در مورد مفهوم نفس در قرآن کریم سخن گفته و در باب قدم یا حدوث، جسمانی یا روحانی بودن و دیگر صفات آن بحث کرده اند. این موضوع موجب بروز اختلاف در مصداق نفس در متون ادب پارسی شده است تا جایی که علاوه بر این که اکنونبرای واژه ی نفس بیش از بیست معنی ذکرمی­شود در یک متن واحد هم نفس مصداق های متعدد و گاه متضاد دارد. صاحبان مرصادالعباد و مثنوی معنوی بیشتر متأثر از باورهای قرآنی هستند از این رو نفس در آثار آنان معادل با مفهوم نفسدر قرآن کریم و بیشتر به مفهوم روح و نفس امّاره است. اما از آن جا که این دو از باورهای روزگار خویش و مهم تر از همه فلسفه نو افلاطونی هم متأثرند در مثنوی و مرصادالعباد مصداق های دیگری هم برای نفس هم پدیدار است. مولوی علاوه بر این که از نفس کلی سخن گفته، گاه نفس را برابر جان حیوانی دانسته است. با این همهبه دلیل گرایش بیشتر وی به عرفان عملی، نفس در مثنوی غالباً در معنای نفس امّاره که منشأ شهوات و صفات رذیله است به کار رفته و از سایر مراتب آن با الفاظی چون روح، جان و روان یاد شده است. نجم رازی نفس را دختری دانستهکه از ازدواج روح و قالب به وجود آمده است و به مادرش(قالب) شباهت دارد. اگر چه گاه نفس از نظر او معادل روح یا جان است، در مرصاد همنفس بیشترمنشأصفات مذموم یعنی همان نفس امّاره است.در این پایان نامه به سیر شکل گیری این مضامین و تفاوت های آن ها و تجلیشان در مثنوی و مرصادالعباد پرداخته شده است.

دين از واژگان پركاربرد در قرآن كريم است و انديشمندان اسلامي از منظرهاي مختلف به بررسي مفهومي آن پرداخته‌اند. با اين حال، كاربردهاي متنوع و مختلف آن در قرآن كريم و مشكل روش‌شناختي تلاش‌هاي گذشته سبب شده كه همچنان در ابهام باقي بماند. از اين رو بررسي معنايي آن با استفاده از روش‌هاي نوين تحليل معنا ضروري مي‌نمايد. معناشناسي به بررسي مؤلفه‌ها و حوزه‌ي معنا‌يي واژگان كليدي قرآن كريم از طريق شناسايي روابط معنايي و جايگاه هر يك در شبكه‌هاي معنايي متن جدا از پيش‌داوري‌ها و تلقي‌هاي بيروني مي‌پردازد كه روش كارآمد و معتبري در اين نوع مطالعه به شمار مي‌رود.از اين رو پژوهش حاضر با تكيه بر خود آيات و بر مبناي روش معناشناسي، با تعيين حوزه‌هاي معنايي و در چارچوب روابط معنايي نظير شمول معنايي، تقابل، همنشيني و جانشيني به بررسي معناي دين در قرآن كريم پرداخته است. به اين ترتيب واژه‌ي دين در دو حوزه «اين جهاني» و «آن جهاني» تمايز يافته و با تمركز مطالعه در حوزه‌ي معنايي اين جهاني به تحليل معنايي آن پرداخته شده است. در پي اين تحليل معناشناختي، معناي اساسي دين مشخص شده و بر مبناي آن تعريف جامع و كاملي از دين ارائه گرديده است. در پايان جهت شناخت بهتر مفهوم قرآني به مقايسه‌ي آن با تعاريف رايج مفسران و متكلمان پرداخته شده است.