جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به واقع نقش خوارج در دوران خلافت علی(ع)آن قدر تأثیر گذار بود که نیاز به تحقیقات گسترده و تاریخی دارد.به نظر می رسد این جریان حکومت علی (ع)را دچار چالش کرد و مسیر اسلام را با تغییراتی روبرو کرد چرا که اگر در نبرد صفین کار معاویه و حکومت دمشق به پایان می رسید و این گروه ساده اندیش اثیر مکر پسران امیه نمی شد چه بسا در ادامه ما شاهد این همه انحراف در تاریخ نبودیم.

پژوهش حاضر با عنوان «بررسی احتجاجات حضرت امیر علیه السلام با خوارج» در پنج فصل تنظیم شده است. خوارج مقدس مآبان پرخاشگری بودند که بر امام حق خروج کردند واو را به عنوان کافر تلقی نمودند. ویژگیهایی نظیر دنیا طلبی ،ریاست خواهی وکج فهمی از خصوصیات اصلی خوارج بوده است. محور اصلی این پژوهش در احتجاجات حضرت امیر علیه اسلام، تبیین حقیقی مسائل اعتقادی خصوصاً مبحث ولایت، تبیین ماجرای حکمیت و افشاء سوء نیت خوارج در تأویل قرآن به قصد رسیدن به افکار جاهلانه ولجبازانه شان بوده است. حضرت در برخوردهایشان با این گروه عمدتاً روش جذب مخالف را داشتند تا دفع آنان. ایشان از مجادله احسن که تکیه بر قرآن وسنت نبوی دارد بهره بردند که این نوع برخورد در گروه مخالف تاثیر مثبت داشته چنانچه جمع کثیری از آنان از عقاید پوچ خود دست برداشته وبه علی علیه السلام پیوستند. واژه‌های کلیدی: احتجاجات ،حضرت امیرعلیه السلام، خوارج، شیوه‌های مجاب خوارج، تأویل باطل قرآن.

مسلمانان پس از رحلت پیامبر (ص) دچار تشتت و افتراق شده و فرقه ها و نحله های مختلفی در حوزه اسلام پدیدار گردید که هر کدام از این گروهها در خصوص مباحث کلامی صاحب آرای گوناگون بودند. علت عمده این افتراق و گوناگونی بروز اختلافات سیاسیبود. یکی از اولین گروهها "خوارج" بود که با برداشتهای انحرافی خود از تعالیم الهی، چهره ای خشن از دین را به تصویر کشیدند. "عملگرایی افراطی" مشخصه بارز این فرقه بود. تکفیر و به دنبال آن حکم اعدام، تنها موضع آنها در قبال مخالفین خود و مرتکبین معاصی بود. در پی واکنش مسلمین در قبال این دیدگاه افراطی، گروهی دیگر پدید آمدند که "مرجئه" نام گرفتند. اساس اندیشه کلامی مرجئه را "به تاخیر انداختن عمل از ایمان" تشکیل می داد که براساس این تئوری ایمان جدای از عمل بوده و با وجود ایمان، گناه ضرری نخواهد داشت، همانطوری که با وجود کفر، طاعت، سودی ندارد. براساس این تئوری، قضاوت در مورد خوبی و بدی افراد را هم باید تا روز قیامت به تاخیر انداخت . در این پژوهش تلاش شده است تا زمینه های فکری، اعتقادی و تاریخی این دو نگرش و تطابق آرا و عقاید آنها با یکدیگر مورد بررسی قرار گیرد.

خوارج به عنوان یک فرقه مذهبی، در اواخر دهه چهارم قرن اول هجری، در اثر یک اشتباهکاری خطرناک بوجود آمدند. این گروه در جریان جنگ صفین و در مساله حکمیت رخ نشان دادند . گروه خوارج با طرح شعار (لا حکم الا لله) به مخالفت با طرح حکمیت پرداختند و به سرعت به یک جریان سیاسی- فکری بدل شدند. هرچند در جریان جنگ نهروان قریب به اتفاق آنها کشته شدند، اما اصل جریان و تفکر آنان از بین نرفت و روح خارجی گری در بسیاری از کشورهای اسلامی حلول کرده است. خوارج با برداشت ناصواب از قرآن و فهم نادرست از دین ، به عنوان مشکلی بزرگ برای حکومت علی(ع) به حساب می آمدند. این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانه ای انجام شده است، سعی دارد مبانی فکری خوارج را با محوریت قرآن و نهج البلاغه بررسی نماید و آفت های تفکر آنان را ذکر نماید و همچنین اشاره ای به مساله وهابیت که تفکر آنان بسیار شبیه خوارج است، نموده و وجوه تشابه این دو گروه خطرناک را بیان نماید.بررسی ها نشان می دهد که خوارج در بیشتر موارد به ظاهر قرآن تمسک جستند و در بسیاری از موارد دچار تفسیر به رأی شدند. همچنین بین وهابیت و خوارج وجوه اشتراک زیادی در اندیشه و عمل دیده می شود.

پژوهش حاضر با هدف شناخت چهره متظاهران متنسک پیشه، ریشه یابی درموردنحوه شکل گیری خوارج و معرفی خصوصیات روحی، فکری و اخلاقی و اعتقادات آنان و نیز علل انحراف آنان بااستفاده از کتب تاریخی، تفسیریو روایی انجام گرفته است.نتایج زیر حاصل این پژوهش است:ریشه اصلی انحراف خوارج را می توان در جهالت و عدم بصیرت اعتقادی آنان دانست.اندیشه خارجیگری به نبرد جمل باز می گردد، ولی ظهور و پیدایش خواج در نبرد صفین و ماجرای حکمیت مطرح است که بعدها کم کم به عنوان فرقه ای مستقل با اعتقادات ویژه خود گسترش یافتند.ضعف بنیان های اعتقادی اهل عراق، عدم رهبری واحد در عراق ، عدم بصیرت دینی و سیاسی، تعصبات جاهلی و قبیلگی، هواهای نفسانی و بدعت، تندروی و قرائت نادرست از دین، سرسختی ، تظاهر به دینداری خوارج از مهم ترین عوامل شکل گیری و تقویت مبانی خوارج بوده است.جهل و جمود فکری، عدم بصیرت، سطحی نگری و تنگ نظری از اوصاف روحی و اخلاقی خوارج است.از جمله پیامدهای انحراف خوارج، خروج از اطاعت و ولایت امام بر حق، تطبیق شریعت بر اساس معیارها و آرا باطل خویش می باشد.

پیشینه تفکر تکفیری و سلفی گری معاصر را میتوان در تفکرات و عقاید و نیز نوع سلوک روحی و اخلاقی خوارج در عصر علوی یافت. این مقاله ضمن نگاه مقایسه‌ای به سلفی‌های معاصر وخوارج با رویکرد اخلاقی به ارزیابی دیدگاه‌های آنها با معیارهای اخلاقی به ویژه بارویکرد اخلاق فضیلت گرا پرداخت تا مسیر قضاوت‌های صحیح جوامع مختلف نسبت به اسلام ناب فراهم شده بین فرقه‌های انحرافی و اسلام اصیل تمایز قائل شوند. به جهت تاثیر گذاری حوزه اخلاق و ابعاد مختلف آن ما از منظر اخلاقی به این مقایسه پرداخته‌ایم. حوزه‌های فکری اعتقادی که به نقد و ارزیابی باورهای آنان می‌پردازد نیز نوع عواطف و گرایش‌های باطنی و قلبی ایشان و در نهایت نوع سلوک و رفتار این فرق با توجه به معیارهای اخلاق اسلامی تفاوت‌های چشم گیر این فرق انحرافی را با دیدگاه‌های اصیل اسلامی نشان خواهد داد. این پژوهش نشان می‌دهد تشابه اصلی این دو جریان در ابعاد گفته شده کج فهمی، قشری گری،نفرت، تکفیر مخالفان و استفاده از خشونت است که در این پژوهش سعی شده به روش کتابخانه‌ای ضمن معرفی چارچوب فکری و اخلاقی ایشان دیدگاه‌ها و ویژگی‌های اخلاقی آنان مورد نقد و ارزیابی اخلاقی قرار گیرد.