جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدح در اصطلاح ادب فارسی عبارت است از صفت های خوب کسی را بویژه در شعر بیان کردن و یا صفت های خوب به او نسبت دادن. (ح- م- د) و (م- د- ح) لغه قلب یکدیگرند، و اگرچه هدف یکسان دارند اما در کاربرد آن ها فرق بسیار وجود دارد. حمد، مخصوص ذات الهی ولی مدح شامل همه انسان ها می شود «فرق میان حمد و مدح از چند جهت است: 1- مدح، هم برای ذوی العقول و موجودات جاندار می تواند باشد و هم مورد موجودات غیر ذوی العقول و غیر زنده، لیکن حمد فقط در مورد موجود زنده است. 2- مدح، گاه پیش از احسان است و گاه هم بعد از احسان، لیکن حمد همیشه پس از احسان است. 3- مدح، گاه مذموم است و ناپسند و آن را نهی کرده اند، در صورتی که در مورد حمد چنین نیست و بطور مطلق و کلی، حمد را ستوده اند.» (عسکری، 1363: ص 125) مدیحه های فراوانی در ادبیات عرب و فارسی و دیگر زبان ها می توان یافت که پاره ای از آن ها مدایح ناب و خالص هستند و بسیاری دیگر به خاطر چاپلوسی و چشم داشت انعام سروده شده اند.شعرای دوره جاهلیت، به دلیل زندگی قبیله ای، بزرگان قبیله را مورد مدح قرار داده اند و با ظهور اسلام، فضایل معنوی (به خصوص مدح مقام بلند پیامبر اکرم (ص)) به مدایح راه یافته است. در ادبیات فارسی نیز بعد از اسلام به تبعیت از شعر عرب، مدح ناب و غیرناب آغاز شده است. پاره ای از شاعران در قصاید خود علاوه بر مدح پیامبر به معراج ایشان نیز اشاره کرده اند. در این مقاله به شرح کلی مدح و بررسی اشعار برخی شخصیت های دینی و چهار شاعر از میان شعرای عرب صدر اسلام و دو شاعر معروف فارسی زبان سبک آذربایجانی پرداخته شده است.

درک و فهم بخشهایی از شعر معاصر عربی امروز نه تنها برای مخاطبان عادی، مشکل و در پاره ای اوقات غیر ممکن بوده است بلکه حتی برای صاحب نظران مباحث ادبی نیز ایجاد مشکل نموده و گاه دریافت معنا و مضمون آن با دشواری روبرو شده است. این مشکل،‌ چنان فراگیر و گسترده است که باعث شده موضوع ارتباط بین شاعر معاصر عرب با مخاطب وی دستخوش اختلال جدی شود؛ به طوری که امروز موضوعی به نام «ازمه التوصیل – بحران ارتباط» در مباحث ادبی جدید در مورد شعر معاصر عربی پدید آمده است. استفاده از رمز و اسطوره، ساختارشکنیهای افراطی در زمان شعر، تاثیر پذیری شدید از ادبیات غربی ورود معانی جدید به شعر و ادب عربی از عوامل مهم این بحران شمرده می شوند.

شعر عربی در خراسان قرن چهارم و پنجم، در میان طبقات برجسته اجتماع، چون علما،‌ فقها، متصوفه، عرفا، سیاسیون و ادبا، از منزلتی بس نیکو برخوردار بود و بسیاری از اقشار یاد شده طبع خویش را در اغراضی چند آزموده اند و آثاری را از خویشتن بر جای نهاده اند. نیشابور نیز، به جهت وجود انبوه طبقات مذکور، بازارش گرمتر و پر رونق تر بود. گستردگی اشعار این ولایت و تنوع اغراض در آنها،‌ که خود نشان از تفکر،‌ فرهنگ و آداب و رسوم مردم آن می دهد، سبب شد تا نگارنده پس از تقسیم بندی آنها در موضوعات گوناگون به «رثا»، که شایعترین ابواب شعری در میان همه ملل بوده است، بپردازد و گوشه ای از احساسات و عواطف این ملت را در اشعار مرثیه ایشان، به جویندگان فرهنگ و ادب خراسان بنمایاند.

تحولات اجتماعی فرهنگی و ادبی در میان یک ملت، همیشه تابعی از تحولات سیاسی آن قوم است. گاهی در یک محدوده زمانی خاص، ممکن است شاعر، ادیب و نویسنده ای به دلایلی خاص مورد توجه اربابان امور و یا مورد بی توجهی قرار گیرد. روزگارانی دیگر، همین شخص، که شاید قرنها نیز از ایامش سپری شده است، جایگاهی ویژه را به خویش اختصاص دهد، که از نمونه های بارز آنها می توان به ادیب اندیشمند، ثعالبی نیشابوری اشاره کرد که به رغم موقعیت متعالیش درگذشته اکنون جایگاهش در ادب ایران کم رنگ، بلکه فراموش شده است. اکنون ما نیز، به دنبال این گفتار، از سخنوری (ابوالحسن باخرزی) یاد می کنیم که بر خلاف آوازه گذشته اش، امروز در زیر چرخهای سیر تحول اجتماعی و سیاسی وطن ما مجروح، بلکه مقتول شده و در میان غبار این تحولات پیوسته و شگرف زمان و مکان مدفون گشته و به دست فراموشی سپرده شده است.

یکی از راه های حفظ و انتشار اشعار در گذشته روایت راویان بوده است. معنای لغوی روایت در عربی حمل آب بوده و سپس در مفهومی مجازی به نقل شعر و خبر نیز اطلاق شده است. در زبان فارسی شاعران با آوازی خوش اشعارخود را می خواندند و یا برای خود راوی یا راویانی بر می گزیدند با حافظه ای قوی تا اشعار آنان را با آواز بخواند. این راویان ویژگی هایی داشتند. در این نوشتار این ویژگی ها از لابه لای سروده های شاعران استخراج و تحلیل شده است.