جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:به دلیل پرورش یافتن امام علی (ع) در خانه ی وحی و نبوت و مشاهده نزول آیات قرآنی وگردآوری و تنظیم قرآن توسط ایشان و پیوند و همراهی امام (ع) با قرآن، طبیعی است که مفاهیم و اصول قرآن در افکار و عقاید حضرت (ع) منعکس گردد و ایشان ترجمان پژواک قرآن برای امت اسلامی باشد به طوری که گفته می شود: «علی (ع) قرآن ناطقی است که کلمات الهی در قرآن صامت را شرح و تفسیر می دهد» و از اینجاست که مشخص می شود در حقیقت نهج البلاغه تفسیر و توضیح قرآن کریم است.از جمله صنایع بلاغی که در سراسر نهج البلاغه برای رسایی منظور و مفهوم و درک صحیح و درست منظور به کار رفته است بهره گیری حضرت از مثل های متفاوت، متنوّع و پرجاذبه است که در انتقال مفاهیم کلامی، نقش مهمی دارد. از آن جا که مَثَل ها به خاطر رسایی معنا در انتقال درست فکر و اندیشه ی گوینده به مخاطب نقش اساسی و مهمی را ایفا می کنند محقق در این پژوهش استخراج و شناخت مَثَل های سائر و غیر سائر زبان عربی که در نهج البلاغه آمده و تطبیق آن با امثال قرآنی و بیشتر معادل یابی مفهومی آن در زبان فارسی و عربی را مد نظر داشته و در این مسیر گام برداشته است. در این راه سعی شده با کمک تفاسیر قرآنی و شرح های مشهور نهج البلاغه میزان تأثیر پذیری نهج البلاغه از قرآن مشخص گردد. نتیجه به دست آمده از این پژوهش این است که با وجود مشترکات لفظی زیادی که میان قرآن و نهج البلاغه وجود دارد بیشتر امثال نهج البلاغه از لحاظ محتوایی و معنایی با امثال قرآنی مطابقت می یابند و همه ی مشترکات لفظی نهج البلاغه با قرآن را نمی توان تحت عنوان مَثَل به حساب آورد. کلمات کلیدی: 1- مَثَل

در این نوشتار به این سوال پاسخ خواهیم داد که،بر اساس آموزه‌های نهج البلاغه، مرگ اندیشی و معاد باوری چه تاثیری بر صفات و رفتارهای اخلاقی دارد و همچنین یاد مرگ چگونه با برخی صفات نفسانی و نیازهای طبیعی جامعه سازگار است.بر اساس آموزه‌های علوی صفات و رفتار‌های اخلاقی انسان قابل تغییر است و در این میان مرگ اندیشی در در تغییر مثبت و رشت اخلاقی نقش اساسی ایفا می‌کند براساس آموزهای نهج البلاغه تنها یاد مرگی سودمند بوده و باعث رشد و کمال اخلاقی می‌شود که با پیش فرض‌های معرفتی و اعتقادی همچون بدیهی و ضروری بودن امر معاد، پیوستگی دنیا و آخرت، ساختنی بودن و نظام برتر بودن سرای آخرت همراه باشدو اگر یاد مرگ بدون این پیش فرض‌های معرفتی وارد متن زندگی شود، نه تنها موجب رشد اخلاقی نخواهد شد بلکه عامل بسیاری از نا امیدی‌ها و افسردگی‌ها و بیماراهی روانی می‌شود و در نهایت به پوچی و بی هدفی خواهد انجامید.بر اساس آموزه‌های نهج البلاغه در فضای یاد مرگ با پیش فرض‌های معرفتی،بسیاری از رذیله‌های اخلاقی مانند غرور، کبر، فخرفروشی، حرص، آرزوهای طولانی و تسویف را درمان می‌شود و همچنین وجود انسان به بسیاری از فضیلت‌های اخلاقی همچون سخاوت، اخلاص،عفت، ترس ناشی از معرفت، تکلیف مداری، تسلط بر نفس،، صبر و شکیباییآراسته می‌شود وهمچنین رفتارها را اصلاح نموده ودر حوزه اخلاق الهی باعث خواهد شد که انسان مرگ اندیش همواره خود را در محضر خداوند بیابد و در تهیه زاد و توشه یعنی تقوا بکوشد و در توبه و عمل صالح شتاب کند و به خواست خداوند رضایت داده و مطیع امر پروردگار باشدو در حوزه اخلاق فردی نیز خشم خود را کنترل نموده و زندگی بر او آسان شده و واز امور بیهوده پرهیز کرده و به استقبال فرصتها رفته و بطور خاص فرصت اندیشیدن رابرای او فراهم مینماید و همچنین در حوزه اخلاق اجتماعی نیز موجب تقویت عاطفه در خانواده، رعایت حقوق، امنیت سازی، و غفلت زدایی در جامعه خواهد شد. مرگ اندیشی و معاد باوری در رعایت حقوق محیط زیست و استفادده درست از منابع زیست محیطی نقش اساسی دارد و به عنوان پیشنهاد برای ادامه پژوهش در حوزه ورگ اندیشی و اخلاق در نهج البلاغه می‌توان به نقش نقش مرگ اندیشی و معاد باوری در تحول بنیادی علوم انسانی، تربیت تجار و بازرگانان و کسبه بازار، و رجال سیاسی و کارگزاران حکومتی پرداخت. و آن را به عنوان راهی نزدیک برای درونی سازی معارف دین در جوانان و همچنین اولویت تربیتی خواص جامعه مطرح نمود.

شناختِ عقلانیت از منظر نهج‏البلاغه، معرفتی در راستای شناسایی عقل از دیدگاه قرآن کریم و زمینه‏ساز بهره‏مندی صحیح، از این عطیۀ ارزشمند الهی است.چنین بهره‏وری از عقل، روشنگر راه رستگاری از گمراهی و یاریگرِ انسان در طی مسیر الی‏الله خواهد بود. مطالعه و تحلیلِ معانی، مراتب، آثار، آفات، جایگاه و نقشِ عقل لازمه بهره‏مندی صحیح از این حجتِ الهی است. کسب چنین معرفتی با دامنۀ بیان شده، ضرورتِ بهره‏گیری از قرآن کریم و دیگر منابع معتبر دینی را مطرح می‏کند. منابعی که حاوی سخنان رسول گرامی اسلام، وصی ایشان و دیگر ائمه معصوم باشد. در این راستا، کتاب گرانسنگ نهج‏البلاغه یکی از غنی‏ترین منابع، جهتِ دستیابی به کلام امیر سخن، علی7 است. سخنان امیر مومنان در این کتاب، همراه با سخنان شارحین نهج‏البلاغه، مهمترین منابع این پژوهش هستند.ساماندهی این رساله بر اساس فرضیاتِ زیر طراحی شده است:  در نهج‏البلاغه، تقسیمات و مراتبی برای عقل و عقلانیت مانندِ مطبوع و مسموع، معاش و معاد، وعایه و رعایه، پنهان و غائب، کامل و ناقص،... مشاهده یا برداشت می‏شود که می‏توان همه این تقسیمات و مراتب را در دو قسمِ عقل نظری و عقل عملی گنجاند.  از منظر نهج‏البلاغه، گرانبهاترین گوهر و ثروت آدمی عقل است و عقلانیت سبب دستیابی به شناخت حقیقی و عامل نجات انسان از اسارتِ هوای نفس و دنیاپرستی است. در نتیجه، عقلانیت از منظر نهج‏البلاغه، دارای جایگاه ارزشمندی در هدایت انسان و شناخت پروردگار بوده و نقش موثری در کسب مواعظ انبیا و اجرای احکام الهی دارد. از منظر نهج‏البلاغه عقلانیت سبب بروز آثاری مانند هوشیاری، ژرف‏اندیشی، پند‏پذیری، نگهداری و بهره‏مندی از تجربه‏ها، نظم در امور، مسئولیت‏پذیری، ... در زندگی فردی و اجتماعیِ انسان می‏شود. در نهج‏البلاغه، لغزشگاههایی مانند هوی نفس، آرزوهای دراز، ترک جهاد، غرور و خودپسندی، طمع، شوخی و مزاح گناه‏آلود، ...آفات عقل و عقلانیت معرفی شده‏اند. معنای لغوی عقل مانند حفظ و نگهداری و معنای اصطلاحی آن مانند قوه تشخیص و تعاریفی برگرفته از خواص عقل، در نهج‏البلاغه مشاهده می‏شود. فصل اول این رساله، به این معانی همراه با تعاریف متکلمین و فلاسفه از عقل اختصاص یافته است. در فصل دوّم، مراتب و اقسام عقلانیت با بررسی اقسام و مراتبِ عقل مانند وعایه(و رعایه) و روایه، مطبوع و مسموع، معاش و معاد، کامل و ناقص، حاضر و پنهان، عدل‏گرا، .... مورد بحث قرار گرفته است. در فصل سوم، جایگاه عقل در هدایت انسان و نحوه راه‏یابی به عقلانیت مورد کاوش قرار می‏گیرد. فصل چهارم به آثار عقلانیت در زندگی فردی و اجتماعی انسان از منظر نهج‏البلاغه تخصیص یافته است. برای بررسی این امر در حیطه زندگی فردیِ بشر، آثار عقل در بعد عبادی، تربیت اخلاقی، تأمین معاش و آسایش وی و برای کاوشِ این امر در زندگی اجتماعی انسان، این آثار در آدابِ معاشرت و برخوردهای اجتماعی و مبحثِ موضع‏گیریهای سیاسی بررسی شده‏ است. در فصل پنجم آفات عقلانیت یعنی هوی نفس، دنیا‏پرستی، آرزوهای دراز، ترک جهاد، غرور و خودپسندی،.. و همچنین نحوۀ حفظ و زنده نگاه‏داشتن عقل بررسی شده است.مهمترین نتایج و نظریه‏های حاصل از این پژوهش عبارتست از:هر یک از معانی عقل مانند عاقبت اندیشی، عدل،...، رفتار و عملکرد صحیحی را برای انسان تبیین می‏کند. هر یک از اقسام و مراتب عقل مانند عقول حاضر و پنهان، حامل دو پیام است. پیام اول، حکمتی است که در معنای آنها نهفته است و پیام دوم، دیدگاه و بینشِ مسببِ تقسیمات است که به مخاطب منتقل می‏شود.عقل از منظر نهج البلاغه دارای جایگاه ارزشمندی در هدایت انسان و شناخت پروردگار است. این حجت درون، همچنین نقش مؤثری در درک مواعظ پیامبران و اجرای احکام الهی دارد.پوشاندن عیوب اخلاقی، از بین بردن هوی نفس، پندپذیری از موعظه‏ها، تأمین معاش از نتایج و آثارِ مهم عقل در زندگی فردی آدمی است. مشورت با دیگران، حفظ اسرار، حلم و بردباری، عدالت، اعتدال در عمل، دوراندیشی از مهمترین آثار و نتایج عقل در زندگی اجتماعی بشر است.حفظ اسلام، دفع فتنه و شبهه و تردید و خرافات، تغییر نظام فاسد از مهمترین آثار و نتایجِ عقل در موضع‏گیریهای سیاسی، اجتماعی افراد یک جامعه است.

سقوط و انحطاط، تنزل از مرتبه بالای انسانیت، به پست ترین مراتب (مرتبه حیوانیت حتی پایین تر ازآن) می باشد. همواره عوامل مختلفی در ظهور و زوال هر پدیده موثرند. بی‌شک انسان نیز از این اصل مستثنی نیست و ظهور و سقوط آن تابع عواملی است. در این راستا کتاب قرآن که متکفل امر هدایت است و علی × به عنوان مربی بزرگ بشریت به عوامل سقوط و انحطاط انسان به نحو جامعی پرداخته‌اند. از بررسی دقیق آیات و روایات به دست می‌آید که از نظر این دو منبع دینی عوامل سقوط و انحطاط انسان در دو گروه فردی و اجتماعی قابل تقسیم است به طوری که عواملی چون دنیاگرایی، شهوت‌پرستی، ترک نماز، ترک زکات و ... به عنوان عوامل فردی سقوط و انحطاط انسان و عواملی چون ظلم و ستم، تفرقه، ترک جهاد، ترک امر به معروف و نهی از منکر و ... به عنوان عوامل اجتماعی سقوط و انحطاط انسان قلمداد می‌شود. ضمناً از مطالع? دقیق این عوامل و بررسی تطبیقی آن‌ها در قرآن و نهج البلاغه به دست می‌آید که رویکرد قرآنی بیش‌ترمعطوف به کلیات و رویکرد نهج البلاغه معطوف به ذکر مسائل به شکل مبسوط همراه با معرفی نمونه‌ها بوده است.

مطالعه حاضر با هدف بررسی مفهوم کمال و مبانی آن در قرآن کریم و نهج‌البلاغه امیرالمومنین? و بیان ویژگی‌های کمال-گرایان ، موانع دستیابی به کمال و دستاوردهای کمال‌گرایی، پی‌ریزی و انجام گردید.

این اثر کوششی است برای بررسی دیدگاه های اگزیستانسیالیسم و نهج البلاغه در برخی مسایل مهم بشری که در اصطلاح مسایلوجودی انسان گفته می شوند. این مسایلکه در حقیقت مبانی اگزیستانسیالیسم هستند عبارتند از آزادی و انتخاب، اصل تفرد و موقعیت های مرزی. این مباحث به صورت متناظری در نهج البلاغه نیز مطرح شده اند؛ بینش علوی-مطابق با مبانی اسلام- انسان را در یک جهان بینی توحیدی و هدفمند قرار می دهد که در آن، خدا، انسان و طبیعت در یک هماهنگی معنی دار و جهت دار جلوه می کنند. از این رو نهج البلاغه در پاسخ به پرسش های وجودی انسان، تفسیری معنوی ارائه می دهد که به همان اندازه که متعالی است، در متن واقعیت زمینی و عینی جهان قرار دارد. آن چه در نهایت از این مباحث حاصل می شود آن است که چنین نگرش توحیدی و غایتمندانه ای، نه تنها عرصه را بر مسایلوجودی تنگ نمی کند، بلکه تأییدی بر این امر است که همه ی این مسایلوجودی در یک راستای مشخص و متعالی، در جهت کمال انسان، قرار دارند.

تحقیق حاضر در سه بخش اصلی قرآن، علوم و معارف قرآن در نهج البلاغه تدوین و تنظیم شده است. بخش اول که عهده دار روشن نمودن جایگاه و منزلت و نقش قرآن در نهج البلا غه است، به تبیین و توضیح ویژگیها و اوصاف قرآن از دیدگاه نهج البلاغه، مفرسان و حاملان حقیقی این کتاب الهی، تضمینات، تنبیهات واشارات نهج البلا غه به آیات قرآن پرداخته است بخش دوم شخصیت تفسیری حضرت، میزان و چگونگی تفسیر آیات قرآن در نهج البلا غه با ذکر نمونه های از آن و شیوه های تفسیری حضرت را به بحث و بررسی می گذارد. این بخش هم چنین به تبیین و تعریف آن دسته از علوم قرآن که در نهج البلا غه مطرح شده است و نیز اعجاز و اخبار غیب قرآن از نگاه نهج البلاغه می پردازد در بخش سوم که معارف قرآن را در نهج البلا غه پی می گیرد، اهم موضو عات مطروحه در اصول پنجگانه دین در مکتب تشیع، از قرآن و نهج البلا غه گزارش شده است، آنگاه به تحلیل و بررسی میان این مباحث و ارئه استنتاج نهایی پرداخته شده است.

این تحقیق با موضوع «فلسفه و کارکرد بعثت انبیا از دیدگاه امام علی(علیه السلام)» در چهار فصل مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول به تعریف دین، نیاز انسان به دین، انسان و ضرورت اجتماعی و قانون گذار پرداخته است. در فصل دوم نخست به تعریف نبوت و بعثت و فرق نبی با رسول و سپس به بررسی نظرهای مختلف در این باره پرداخته است. همچنین فلسفة بعثت از دیدگاه های مختلف و بررسی مسائل از دیدگاه نهج البلاغه از موضوعات مهم این فصل به شمار می رود. فصل سوم به فوائد و کارکرد بعثت اختصاص دارد. فصل چهارم به جمع بندی و نتیجه گیری بحث پرداخته است.

این مجموعه در برگیرنده اعلام اشخاص، قبائل، اماکن کتاب گرانبهای نهج البلاغه می باشد که با استفاده از شروح مختلف نهج البلاغه و کتب دیگری مثل دائره المعارفها و تراجم و کتب رجالی، شرح حال اشخاص و قبائل و اماکن مختصرا بیان و آدرس خطب و یا نامه و حکمتی که درباره آنها مطرح شده است در ابتدای بحث ذکر گردیده تا افراد با مراجعه به آن خطب و رسائل و حکم بتوانند با نحوه و چگونگی ارتباط آن اعلام با حضرت علی(ع) آشنا شده و از سخنانی که درباره آنها ایراد فرموده اند، مطلع شوند بنابراین سعی شده است که به طور خلاصه بیوگرافی هریک از اعلام مطرح شود. لذا این نوشتار شامل شش فصل می شود که در فصل اول شامل چهار بخش به ترتیب بخش اول: اصحاب و یاران امام علی(ع) بخش دوم: فرماندهان و کارگزاران امام علی (ع) فصل سوم: دشمنان و مخالفان امام علی (ع) و فصل چهارم: سایر افرادی که به نحوی نام آنها در نهج البلاغه آمده است، می باشد که خود شامل چندین گفتار می شود.فصل دوم این رساله درباره قبائل و اقوامی که نام آنها در نهج البلاغه ذکر شده است، صحبت می کند، فصل سوم دربرگیرنده اماکن و جاهایی است که در نهج البلاغه ازآنها نام برده شده است. فصل چهارم از اختلاف نسخ نهج البلاغه و فصل پنجم درباره کتابنامه های نهج البلاغه صحبت می کند و در فصل ششم فهرست موضوعی این مجموعه آورده شده است.

مفهوم کارآمدی و کارایی از مفاهیم مهم و جدید در عرصه های علومی مانند سیاست، مدیریت و اقتصاد می باشد. در این نوشتار تلاش شده است که این مفهوم در روایات نهج البلاغه و کلام امام علی (ع) مورد بررسی قرار گیرد؛ لذا پرسش اصلی این پژوهش در این باره است و فرضیه بدین صورت طرح گردیده است: مفاهیم با اهمیت کارآمدی و کارایی به رغم تازه و عصری بودن آن، هم به طور اخص و هم به طور اعم و به مضمون در نهج البلاغه مورد اشاره امام علی (ع) قرار گرفته است. برای اثبات این مدعا ابتدا، مدیریت و شاخصه های آن از منظر امام بررسی می شود و سپس سعی می گردد مفهوم و واژه کارآمدی و کارایی در نهج البلاغه جست و جو شود، آن گاه با توجه به این که بسیاری از اندیشوران معاصر همچون «لیپست» کارایی و کارآمدی را عملکرد حقیقی و واقعی حکومت یا برآورده شدن کار ویژه های اساسی حکومت توسط نظام تعریف کرده اند، کار ویژه های اساسی حکومت و نحوه ایفای بهینه آنها در نهج البلاغه تبیین می شود. در بخش آخر، شاخصه ها و راهکارهای تحقق کارآمدی از دید امام تشریح می گردد و در نهایت، با ارایه مستندات لازم، فرضیه و مدعای تحقیق اثبات می شود .