جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلۀ وحدت شخصی وجود از مهم ‌ترین و بنیادی ‏ترین مسائل مؤثر در فلسفه و عرفان به شمار می‏رود که در کیفیت نگاه به مباحث هستی ‌شناسی، خداشناسی، کیفیت رابطۀ حق و خلق و دیگر مسائل، تأثیرات و لوازم راهبردی، بنیادین و جوهری دارد؛ اما در عین حال، برداشت‏های غلط و نادرست از این مسئله موجب پدید آمدن حداقل دو مشکل می‏شود: برخی از متأثرین از این دیدگاه (چه در غرب و چه در شرق)، به ‌واسطۀ سوء فهم، به انحرافات فکری و عقیدتی دچار می ‏شوند و برخی دیگر نیز با برداشتی ضعیف از آن، به نقدهایی نابه‌جا علیه آن می‏پردازند. از جمله برداشت‏های نادرست مشهور، این موارد است: «حلول»، «اتحاد»، «هیچ و موهوم ‌پنداری کثرات»، «همه‏خدایی»، «تغییر ذات حق»، «نفی علیت»، «جبر» و «اباحه‏ گری». در این مقاله بر اساس برهان عقلانی و نقل وحیانی برگرفته از اندیشه‏های حکیم متأله، فقیه و مفسر، آیت ‌اللّه جوادی آملی به نقد این پندارهای نادرست و اثبات سستی، سخافت و بطلان آن‏ها می‏پردازیم.

فقیهان دینی، درباره ولایت پدر بر دختر باکره بالغه رشیده یا استقلال وی در ازدواج، اختلاف نظر دارند. در این میان، برخی فقهای معاصر همچون آیت الله جوادی آملی در دیدگاهی میانه، به نظریه تشریک قائل شده‌اند؛ یعنی لزوم شراکت اذن ولیّ و رضایت دختر در عقد نکاح. اساس این دیدگاه، در نظر گرفتن برخی بایدها و نبایدهای اخلاقی است که شرطیت اذن پدر برای باکره رشیده را از باب احتیاط(نه به عنوان شرط صحّت) می‌داند. مسئله اصلی در این پژوهش، بررسی ادلّه اخلاقی نظریه تشریک اذن ولیّ و رضایت باکره رشیده با تأکید بر دیدگاه آیت الله جوادی آملی است. روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و روش پردازش نیز توصیفی‌تحلیلی ‌است. براساس یافته‌های تحقیق، توجه ولیّ به خواسته‌های مولیّ‌علیها و پرهیز از استبداد به‌رأی، رعایت مصالح مولیّ‌علیها از سوی ولیّ، پیشگیری ولیّ از فروپاشی خانواده و تزلزل اجتماع، رعایت احترام ولیّ از سوی مولیّ‌علیها، حفظ ناموس و آبروی خانواده از سوی مولّی‌علیها و توجه مولّی‌علیها به آداب و رسوم قومی و قبیله‌ای از ادلّه اخلاقی نظریه تشریک هستند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که به حسب عنوان اوّلى، باکرۀ رشیده در ازواج خود مستقلّ است و اذن ولیّ، شرط صحت نکاح نیست؛ ولی با توجه به عناوین ثانوی و برای رعایت برخی مصالح و مفاسد اخلاقی، اذن ولیّ از باب احتیاط لازم است.

الهیات پویشی به‌عنوان تفکر دینی و فلسفیِ متأثر از علوم طبیعی، برداشتی طبیعت‌گرایانه از «فطرت» دارد. مطابق این دیدگاه، سرشت انسان در بستر تکامل، رشد و نمو می‌یابد و براساس موقعیت هر شخص در جامعه خویش، شکلی متفاوت به خود می‌گیرد؛ بنابراین، سخن از فطرت ثابت در همه افراد بشر، امری بیهوده خواهد بود. همچنین، دین واکنش طبیعت انسان به جستجوی خدا است و بر این اساس، دین نیز همگام با فطرت و سرشت انسان در حال تغییر و تحول و تکامل است. این پژوهش، با روش توصیفی‌‌تحلیلی و انتقادی، براساس دیدگاه فلسفی و دینی آیت‌الله جوادی آملی، نشان می‌دهد نخست، فطرت انسانی برخلاف دیدگاه اندیشمندان پویشی، امری مجرد و ثابت است و دوم، ادعای تغییرپذیری و تکامل دین به علت تغییر و تحول در فطرت، دارای اشکال‌های اساسی است و دلایل گوناگونی چون ثبات فطرت و نیز وجود اصول کلی و تغییر‌ناپذیر در دین، خلاف آن ادعا را ثابت می‌کند.

نظریة پلورالیزم دینی از جمله نظریه‌های متأخر به‌شمار می‌رود که با اهدافی متفاوت توسط پیروان آن، طرح و دنبال می‌‌شود. ‌این نظریه که مورد گفتگو و گاه مناقشه فراوان بوده، در تفسیر تسنیم نیز مفصلاً طرح و نقد شده است. تسلط نویسنده به ‌این نظریه و ارائة بحثی فراگیر که جنبه‌های مختلف ‌این نظریه را مورد واکاوی قرار می‌‌دهد و بهره‌گیری از استدلال‌های عقلی و نقلی، از محسنات بحث مطرح شده در ‌این تفسیر است. فقدان پاسخی روشن به مقولة رستگاری که از مهم‌ترین پرسش‌های پلورالیزم دینی است، طرح برخی مطالب درون دینی که در پاسخ به ‌اندیشة پورالیستی غیرقابل اتکاء به نظر می‌رسد و همچنین در نظر نگرفتن برخی آیات قرآن که به نوعی مؤید پلورالیزم دینی هستند، از مهم‌ترین نقدهای وارد به مباحث مطرح شده در ‌این تفسیر است. پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای به نقد پلورالیزم دینی در تفسیر تسنیم پرداخته است.

«تفسير موضوعي» به معناي گردآوري آيات قرآن کريم درباره يک موضوع خاص و استنطاق آنها به منظور دستيابي به ديدگاه قرآني در خصوص يک موضوع است. در اين تحقيق با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي روش تفسير موضوعي دو انديشمند بزرگ آيت‌‌الله مصباح يزدي و آيت‌‌الله جوادي آملي بررسي گرديده و وجوه تشابه و تمايز روش‌ها ارائه شده است. در شيوه انتخاب و ترتيب موضوعات در تفاسير موضوعي، هر دو استاد در انتخاب موضوعات، هم از موضوعات درون‌متني و هم موضوعات برون‌متني استفاده کرده‌اند؛ اما در شيوه چينش موضوعات، يکسان عمل نکرده‌اند و چينش آيت‌الله مصباح يزدي ترجيح دارد؛ زيرا از مسائل مهم و اساسي دين شروع مي‌شود و جايگاه موضوعات به ترتيب آمده است. از ديگر امتيازات شيوه آيت‌الله مصباح يزدي در جمع‌آوري و دسته‌بندي آيات، محور قرار دادن توحيد است. در تفاسير موضوعي هر دو استاد به قواعد تفسيري توجه شده است؛ همچون توجه به سياق و نکات ادبي. آيت‌الله مصباح يزدي در موارد متعددي متعرض ديدگاه مفسران شيعه و سني شده ‌است، به‌ويژه ديدگاه‌هاي استاد خود علامه طباطبائي را در مکرر ذکر کرده و گاهي ادله‌اي براي رد آن ‌آورده و اين نشانه آزادانديشي ايشان در اظهارنظرها و ديدگاه‌هاست. هر دو مفسر از روايات استفاده کرده‌اند و در اين زمينه تفاوتي ميان آنها وجود ندارد. با توجه به اينکه هر دو مفسر از شاگردان برجسته علامه طباطبائي به‌شمار مي‌آيند و علوم عقلي را از محضر ايشان فراگرفته‌اند، ديدگاه‌هاي نسبتاً نزديکي در استفاده از برهان‌هاي عقلي دارند و گرايش تفسير عقلي در تفسير هر دو مفسر به‌چشم مي‌خورد.