جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دعا و نیایش به عنوان رابطه میان انسان و خدا، از مسائل مهم در ادیان و نیز مهم ترین رابطه بین خالق و مخلوق در جهان و «اولین، عالی ترین و صمیمانه ترین نماد تجسم دین» همچون خون و جریان خون در زندگی دینی ما است.از جمله افراد معدودی که عمیق ترین اسرار دعا و نیایش را بیان کرده است جلال الدین مولوی است. او معتقد بود آغازگر دعا خداوند است، چون اوست که احساس نیاز را در انسان به وجود می آورد، از این رو هر دعا و نیایش فی نفسه حاصل لطف خداوندی است. در نظر او دعا آن چراغی است که خدا در این عالم روشن ساخته تا انسان را از ظلمات بیرون آورد.در این مقاله که مواد آن به شیوه توصیفی و تحلیلی از آثار مولوی استخراج شده است، دیدگاه مولوی در باره مفهوم و اهمیت نیایش، دعای واقعی، آغازگر نیایش، انگیزه، انواع، آداب و استجابت دعا و نقش آن در برگرداندن قضای الهی بررسی شده است.

از مسائل مرتبط با «دعای حاجت»، چگونگی تأثیر این نوع دعا بر جهان مادّی است، جهانی تحت حاکمیت قوانین استثناناپذیر. از یک سو، اجابت دعا امری قطعی تلقی می‌شود و از سوی دیگر، قوانین جهان طبیعت نقض‌ناپذیر محسوب می‌گردد. در باب این مسئله، مقاله به بررسی تطبیقی آرای دو متفکر، استاد مرتضی مطهری و النور استامپ، می‌پردازد، دو متفکری که جهان را قانونمند و در عین حال دعا را نیز مؤثر می‌دانند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد باور به «اختیار» از مهم‌ترین مبانی‌ای است که هر دو فیلسوف به آن پای‌بندند. تفاوت مهم دو اندیشمند دیدگاه آنها در باب تعین‌گرایی است. استاد مطهری به تعین‌گرایی قائل است و از طریق بحث قضا و قدر می‌کوشد پاسخی برای مسئلۀ پیش‌گفته بیابد، در حالی که النور استامپ تعین‌گرایی را انکار می‌کند و با پذیرش عدم قطعیت، راه خود را برای علت معدّ دیدن خداوند علاوه بر علت مفیض بودن او باز می‌کند و از این طریق مسئلۀ دعا را پاسخ می‌گوید.

دلایل محکمی وجود دارد که بیان مسائل مختلف از نیازهای زندگی روزمره انسان، بی شک در کلام الهی گنجانده شده است؛ که با تلاوت آن «بخوان» «شفا و رحمت برای مؤمنان...» پدید می آید و بشر، هدایت و رستگاری را خواهد آموخت و از سوی دیگر در اندیشه مسلمین، هر حکم و دستورى که در قرآن نازل شده، داراى ملاک، مصلحت و حکمتى ویژه است، زیرا آفریدگار جهان دارای نهایت علم و حکمت است و از هرگونه بیهودگى، سستى و پوچى در آفرینش یا در هدایت خلق و تشریع و تعیین احکام مبرّاست:«وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما لاعِبینَ» «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ» «وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما باطِلاً» «إِنَّا کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ» و «الَّذی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ» در این آیات، رابطه ای وثیق میان حسن آفرینش، قانون مند بودن، حق بودن و پوچ و باطل نبودن آن، مشهود است و در آیات دیگر، پیوند و پیوستگى میان خلقت و هدایت در نظام احسن آفرینش تبیین شده است:«رَبُّنَا الَّذی أَعْطى کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى» چنانکه هدایت الهى در آیه ای دیگر مبتنى بر سنجش و محاسبه و ملاک و معیار معرفى شده است:«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى الَّذی خَلَقَ فَسَوَّى وَ الَّذی قَدَّرَ فَهَدى» نزول قرآن، بى تردید در جهت هدایت و عرضه برنامه زندگى به انسان صورت گرفته است:«وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمینَ» بخشى از آیات این کتاب هدایت گر و متعالى، مربوط به احکام و بایدها و نبایدهایى است که خداوند براى خلق تعیین فرموده است و از جمله این بایدها و نبایدها آیاتی است که در مقام تشریع و تبیین وجوب روزه است و بر اساس آنچه یاد شد، این حکم نیز نمی تواند بدون ملاک و به دور از مصلحت و سنجش باشد. این مقاله بر آن است تا زوایایی از فلسفه و چرایی وجوب روزه و مصلحت این حکم الهی پرده بردارد.

برای دعا آداب و شرایطی است از جمله اینکه داعی باید عظمت خداوند را در نظر بگیرد و راه خیر و شر را تشخیص دهد تا حاجت مشروع در زمان و مکان خاص از خداوند طلب نماید. طلب در دعا برای رفع گرفتاری تضادی با صبر ندارد زیرا ایوب (ع) با اینکه طلب دفع بلا از خدا کرد باز هم خداوند او را اوّب (بازگردنده به سوی حق) خواند. عرفا نفس دعا را دلیل مقبولیت آن میدانند زیرا حال دعا را عنایتی الهی میدانند که از جانب خداوند به داعی افاضه می شود و اگر حاجت را تأخیر می اندازد برای این است که تضرع و زاری بنده را دوست دارد و می خواهد با این تأخیر بنده بر آن تضرع و زاری بیفزاید تا دریای رحمتش به جوش آید. انس به مناجات و تنهایی جویی از نشانه دوستان خدا است. زیرا رابطه عاشقی و معشوقی که بین خدا و داعی برقرار می گردد داعی را به عاشقی بدل می کند که فقط سخن معشوق ورد زبان اوست و دارای دلی شکسته می گردد و اشک خونین می ریزد تا در سایه آن اشک و سوز و گداز به انوار غیبی دست یابد.

منابع اسلامی از منزلت والای مسجد به عنوان یک نهاد فرهنگی- اجتماعی سخن می گویند. این مکان از صدر اسلام تاکنون با داشتن کارکردهای گوناگون، موجبات توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی را مهیا ساخته است. از این رو، در صورت بازشناسی نقش مسجد و امام جماعت آن، می توان موجبات غنای فرهنگ اسلامی را در ابعاد مختلف علمی، آموزشی، عبادی و اجتماعی فراهم کرد. این کارکردها در بعد علمی- آموزشی عبارت اند از: برگزاری دوره های منظم دروس دینی و نشست های پاسخ گویی به پرسش ها و شبهات اعتقادی، فراهم کردن مکانی برای گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، آموزش شرایط و نحوه اجرای امر به معروف و نهی از منکر و نشر احکام کسب و تجارت برای برخورداری از بازار اسلامی. در بعد عبادی نیز مسجد مکانی مناسب برای یاد خدا، برپایی فرایض دینی و نیایش جمعی است. همچنین این مکان در بعد اجتماعی می تواند به عنوان بستری موثر برای وحدت اجتماعی، رفع مشکلات مالی مساکین، تحکیم بنیان خانواده و آرامش دل و بهداشت روان ایفای نقش کند.

متفکران ادیان گوناگون درباره اثبات‌پذیری وجود خدا، دیدگاه‌های مختلفی دارند؛ دسته‌ای، افزون بر امکان اثبات‌پذیری حق تعالی، براهین گوناگونی برای مدلّل ساختن مدعای خود اقامه کرده‌اند. برهان مبتنی بر خوارق عادت، یکی از براهینی است که غربیان برای اثبات خدا به‌کار برده‌اند. البته ملا محمد مهدی نراقی نیز در انیس‌الموحدین به این برهان تمسک می‌کند. این مقاله، ضمن بیان دو تقریر مرحوم نراقی، تقریر جان هاسپرز، جان هیک و استاد جوادی آملی، در ادامه به پاره‌ای از اشکالات منتقدان و پاسخ آن‌ها نیز پرداخته است.

یکی از آیات کاربردی که انسان در هنگام مشکلات به آن متوسل می گردد، آیه 62 سوره نمل معروف به آیه امن یجیب است. در این آیه خدا وعده داده است که دعای مضطرین را هنگامی که به درگاهش استغاثه کنند برآورده کرده و آنها را از گرفتاری نجات خواهد داد. هنگامی که انسان از همه قطع امید می کند، فطرت توحیدی اش بارور می گردد و چنان خدا را می خواند که گویی هیچ توجهی به غیر او ندارد. به این حالت اضطرار و به چنین انسانی مضطر گویند . اضطرار، زمینه‌ساز اخلاص و پالایش قلب است. پژوهش حاضر با هدف مفهوم شناسی واژه مضطر و ارتباط آن با مضطر حقیقی که بر طبق روایات ذکر شده از اهل بیت (ع)، امام زمان مصداق مضطر حقیقی‌اند انجام شده است. از نتایج اضطرار استجابت دعا، برطرف شدن هر‌ گونه گرفتاری و ناگواری از زندگی انسان و تصرف بر زمین است. در آخر این نتیجه بدست آمد که هدایت انسان به سمت رستگاری ، به دست حجت خداست و امام معصوم به عنوان حجت الهی در خیرخواهی به بندگان خدا ، از پدر و مادر به آن‌ها مهربان‌تر است. از آن جایی که مسئولیت حفظ، تبلیغ و ترویج احکام و ارزش‌های الهی و هدایت انسان ها بر عهده حضرت مهدی (عج) است، اما به علت موانعی از جمله بی لیاقتی مردم و بعضی مصالح الهی در غیبت به سر می‌برد. چون ایشان در شرایطی واقع شده که نمی تواند با ایجاد عدالت بر همه انسانها حکومت کند می‌توان ادعا کرد که مصداق واقعی کلم? مضطر ،امام زمان (عج) است که هرلحظه برای ظهورخود ونابودی کفر ونجات بشر از گرفتاری ها دعا می کند.