جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الرجال شیخ طوسی که در سیزده باب تدوین و 8900 راوی را دربر می گیرد، تنها با هدف شمارش روایتگران از معصومین^ و نیز تعیین طبقات آنان تألیف شده است. در این پژوهش با بررسی و ارائه نمونه هایی، درپی طرح این مسئله هستیم که تقسیم بندی شیخ در ذکر جایگاه راویان بر چه مبانی و روشی استوار است. شیخ با اینکه کاملاً درپی بیان وثاقت، ضعف، جرح و تعدیل نبوده است، اما در مجموع روش رجالی او مبتنی بر امتناع از تضعیف ضعفا یا نهایتاً جرح خفیف است، که بیشتر از روحیات میانه رو و معتدلانه وی نشئت گرفته است و البته بی ارتباط با شرایط تاریخی عصر او، یعنی ابتدای روی کار آمدن سلجوقیان متعصب در مذهب شافعی و تشدید درگیری های بین شیعه و سنی نیست. حاصل تلاش او در این شرایط حساس، توثیق راویانی از اهل سنت و فرقه های مختلف شیعه است تا از ابعاد آسیب های این درگیری ها بکاهد. ازاین رو دایره رجالی او گستردگی زیادی یافته و نمی توان صرفاً با استناد به وجود نام کسی در این کتاب، به امامی یا حتی شیعی بودن وی اطمینان یافت.

موضوع این نوشتار، باز خوانی «غیبیت نگاری امامیه از نوبختی تا شیخ طوسی» است؛ عصری که غیبت نگاری امامیه، دوران مقدماتی خویش را پشت سر گذراند و در زمان شیخ طوسی به بالندگی رسید و از آن جا دیدگاه امامیه در این زمینه پس از شیخ طوسی از روش ابداعی وی و پیشینیانش متاثر بوده است؛ بررسی آثار بعدی ضروری دیده نشد.در این مسیر، سعی شده است غیبت نگاری دوره مورد نظر، به دو دوره غیبت صغرا و پس از آن تقسیم شود و هر اثری در دوره زمانی خویش مورد ارزیابی قرار گیرد؛ چراکه بسیاری از این نگاشت ها از فضا و جریان های حاکم بر عصر خویش متاثر بوده است. بی شک پدیده هایی همچون نوغالیان، سازمان وکالت، حاکمیت سیاسی عباسیان، شبهات زیدیه در زمینه غیبت علیه امامیه، از جمله این جریان ها شمرده می شدند.به نظر می رسد آثار امامیه در زمینه غیبت نگاری در این دوره، سیر تکاملی داشته که این امر می توانسته معلول شرایط آن دوره باشد؛ به طوری که در ابتدا داده های نقلی، در تک نگاره های محدود شکل گرفت؛ اما بعدها و در پی شرایط جدید این آثار با حجم بیش تر و آمیخته شدن با داده های عقلی تکامل یافت.

اجتهاد در اسلام مایه تحرک است و از آنجا که باب آن همواره به روی همگان باز است، کسی که استعداد استنباط دارد می تواند، با فراهم شدن مقدمات لازم و شرایط ضروری، اجتهاد نماید. از طرف دیگر، قواعد عام و کلیدی دین که فراگیرنده اند، روح دین را تشکیل می دهند و با مذاق شرع همسازی دارند. شناخت آنها در فهم اجزای شریعت نبوی و درک احکام مترتب بر بندگان ضروری است. مجموعه ویژگیهای موجود در شیوه استخراج احکام از منابع اصلی، نوع سیاست فقهی خاصی که دنبال می شود، تحولی که در مباحث اصولی ایجاد می گردد، نگرش خاصی که به منابع اجتهاد و بهره برداری از آنها صورت می گیرد، همگی موجب می شود که فقها صاحب مکتب شوند. در این نوشتار، نخست به چگونگی تکوین یک مکتب فقهی پرداخته ایم. در وهله بعد، در مقام تبیین چرایی ایجاد مکتب، علل و عواملی را که دست به دست هم داده تا یک مکتب فقهی جدید تأسیس شود، مورد بحث قرار داده ایم. این عوامل عبارتند از: داشتن سبک و روش فقهی خاص، ایجاد تحول در مباحث اصولی و تأسیس یا بسط قواعد اصولی و فقهی، تحولات تاریخی، تکامل تدریجی اجتهاد، تأثیر علوم جدید، تغییر وضعیت زندگی اجتماعی و ظهور نیازهای جدید، گوناگونی محیط های بحث، نبوغ و استعداد فردی مجتهدان و ویژگیهای آنها. سرانجام اجمالا به نتایج و پیامدهای حاصل از ایجاد یک مکتب فقهی پرداخته ایم. این پیامدها عبارتند از: استقلال رأی و پرهیز از تقلید، تأثیر گذاری بر سایر فقها، تحول و تکامل اجتهاد، اختلاف فتوا، تحول در علم اصول و قواعد فقهی و اصولی.

در این پایان نامه حدود صد بیت از اشعاری که شیخ طوسی در تفسیر سوره های انفال و توبه به آنها استشهادجسته، مورد تحقیق قرار گرفته و با استفاده از شروح دیوانهای شاعران و تفاسیر قرآن و کتب طبقات الشعراء، همراه با معرفی شاعران، ترجمه اشعار واعراب گذاری آنها، مفردات ابیات شرح داده شده است.

در این پایان نامه شواهد شعری دو سوره انعام واعراف در تفسیر شیخ طوسی مورد بررسی قرار گرفته است. او اولین مفسر در میان شیعه است که آیات را باتمام علوم قرآن تفسیر نموده و برای واضح ساختن مفاهیم آیات از شعر استفاده کرده است. در تحقیق حاضر اشعاری که شاعر آنها مشخص نبود مشخص شده و اشعاری که اشتباه بود یا اشکال چاپی داشت با مراجعه به منابع اصلی اصلاح گردیده است.

پنج رساله اعتقادی حاوی پنج رساله از علمای امامیه است که در آنها بر طبق سنت متداول در این گونه رساله‌ ها به عرضه اصول پنج گانه و ضروریات اعتقادی مذهب شیعه امامیه پرداخته شده است. سه رساله نخستین از آن سه تن از ارکان و اعلام امامیه می‌ باشد که بنا بر شیوه مرسوم در این گونه رساله‌ ها به فشرده گویی و بسنده کردن به نقل ضروریات اعتقادی به همراه استدلال به یک دلیل عقلی بدیهی یا نقلی ضروری پرداخته‌ اند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

ابوجعفر ، محمد بن حسن طوسی ، ملقب به شیخ الطائفه ، از عالمان قرن پنجم است . وی یک شخصیت فقهی و اصولی است . مقام علمی ، ابتکار فقاهتی و مرجعیت دینی وی شهرت عام و خاص بود ، بطوریکه همه علمای عصر وی و حتی بعد از آن ، بر این برجستگی های اخلاقی و علمی اعتراف نمودند . شیخ در مسیر رشد علمی و اخلاقی متحمل سختیها و سفرهایی به بغداد و نجف گردیده و از وی تألیفات بسیاری در زمینه های مختلف علوم دینی به جای مانده که مهمترین آنها در زمینه حدیثی ، تهذیب و استبصار است . این دو کتاب در جهت یک هدف اصلی تألیف شده و آن ، جمع آوری روایات متعارض فقهی و کوشش در جمع میان آنهاست . هدف از گردآوری این مجموعه تهیه پژوهشی منسجم ، با قلمی روان و به منظور بررسی اعتبار و عظمت علمی و معنوی شیخ و نیز معرفی دو کتاب گرانقدر تهذیبین و خصوصیات و ویژگیهای هر یک می باشد و در کنار آن به بررسی برخی شروح و نیز پاسخ به نقدها و ایرادهایی که بر دو کتاب وارد شده پرداختم تا همه اقشار پژوهشگر بخصوص جوانان وعلاقمندان به مباحث حدیثی بتوانند با غور در دریای عظیم علم و معرفت شیخ به اهداف والای خود درجهت کسب مراتب عالی معنوی و علمی نائل آیند . با توجه به موضوع پژوهش ، عمده روش ، توصیفی است و در برخی موارد تحلیلی می باشد . از این نظر ، اکثر منابع مورد استفاده ، منابع تاریخی و روایی - فقهی بوده و اختصاص به روش کتابخانه ای دارد . نتیجه حاصله از این پژوهش ، از یک طرف شناخت شخصیت فقهی و اصولی شیخ طوسی و نیز ارائه فتاوای فقهی و نوآوریهای اصولی وی می باشد و از طرف دیگر ، مسند بودن روایات تهذیب و استبصار است ؛ زیرا خود شیخ ، مشایخ خود را درآخرکتابهایش در فصلی جداگانه آورده و هدف وی از این کار درآوردن روایات از حالت مرسل به مسند بوده و این خود نشان دهنده اعتبار و صحت روایات این دو اثر ارزنده می باشد و چون هدفش از تألیف این دوکتاب جمع آوری و پرداخت روایات وایجاد سازگاری میان آنها بوده ، می تواند بهترین منبع فقهی برای مراجع ، جهت رفع و حل مشکلات فقهی - روایی باشد . واژه های کلیدی ای که دراین پژوهش می توان به آنها اشاره داشت ، عبارتند از : 1- شیخ ، 2- مشیخه ، 3- طوسی ، 4- تهذیب الاحکام ، 5- الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، 6- تهذیبین ، 7- کتب اربعه ، 8- جوامع اولیه ، 9- شرح ، 10- حاشیه ، 11- تعلیق ، 12- تصحیح ، 13- تنقیح .