جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهم در معرفت شناسی دینی تاثیرمبانی معرفتی در دین شناسی است، واختلاف در مبانی معرفتی درکثرت ادیان به ویژه کثرت مذاهب نقش داشته است. این مقاله در پی اثبات این مدعا است که هریک از روش های معرفتی، گونه ای از دین شناسی را به دست می دهدو دین شناسی جامع رهین نگرش جامع به روشهای درست معرفت دینی است؛ در این پژوهش در آغاز کلید واژه های تحقیق مانند دین - معرفت شناسی، معرفت دینی تعریف، سپس روش های معرفت دینی مانند معرفت عقلی، معرفت شهودی فطری و عرفانی، معرفت وحیانی و معرفت نقلی یعنی معرفتی که دین شناس از کتاب و سنت به دست می آورد بررسی شده است؛ در نهایت این نتیجه حاصل شد که عالیترین مرتبه معرفت دینی معرفتی است که از راه وحی حاصل شود؛ که ویژه انبیاء و اولیای خاص خداست که علمشان از جانب خدا و مشاهده بی واسطه حقایق است؛ اما سایر روش های بشری در معرفت دینی هر کدام مارا به مرتبه ای از دین شناسی می رسانند و دین شناسی هرکس متاثر از روش معرفتی اوست وکمال معرفت دینی در تلفیق عقل و عرفان و تعمق درکتاب و سنت قطعی و تعبد به نصوص آن دو است، چرا که دین از نگاه هستی شناختی یک حقیقت وجودی ذو ابعاد و ذومراتب است و یکسو نگری مانع دست یابی به تمام حقیقت و یکی ازاسباب پیدایش کثرت دینی و مذهبی است.

در متون دینی، معارف عقلی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تبیین دقیق نقش عقل در هدایت انسانها و رابطه آن با وحی، مورد بررسی های فراوانی قرار گرفته است. این پژوهش تاملاتی است انتقادی دربرخی ازمطالب کتاب منزلت عقل درهندسه معرفت دینی حضرت آیت الله جوادی آملی دامت برکاته. معظم له دراین کتاب درصددتبیین جایگاه عقل وعلم دردین ومعرفت دینی است. این کتاب هرچند واجد نکاتی است ارزشمند ومفید، اما به نظر می رسد پاره ای ازنکات آن جای تأمل جدی دارد. دراین مقاله به پاره ای از این نکات و تأملات ذیل پرداخته شده است. نکاتی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است به شرح زیر است: نسبت علم و دین ، راهکار حل تعارض عقل و نقل ، مصباح بودن عقل و علم برای شریعت ، آگاهی از علوم شرط استنباط فقهی، پرده نشینی حقیقت وحیانی دین ، تشبیه کشف معصوم به اصل امتناع تناقض، اسلامی شدن علوم رهاورد نظریه کتاب،راهکار اسلامی کردن علوم، مصباح بودن عقل و نقل ، پرسش استیضاحی از خدا.

نگاه ملاصدرا به فلسفه و معرفت شناسی تا حد زیادی متفاوت تر از دیگر دیدگاه است. ایشان فلسفه و به تبع آن معرفت شناسی را وسیله رشد و شکوفای کمالات انسان و راه رسیدن او به خداوند می داند و چون آموزه‌های دینی از یک افق برتر به این هدف که حکمت متعالیه دارد نگاه نموده و والاترین راه سعادت و شکوفای کمالات را برای انسان ارائه کرده، نقش بسزایی در هستی شناسی و معرفت شناسی حکمت متعالیه داشته است. همین جهت نیز بی تاثیر در برتری دستگاه معرفتی و هستی شناسی حکمت متعالیه نسبت به مکاتب دیگر نمی باشد. این نوشتار تا حد زیادی در مسائل مختلف معرفت شناسی حکمت متعالیه نشان داده است که نشو و نمای آنها متاثر از آموزه های دینی می باشد؛ مسائل مهم معرفت شناسی همچون چیستی معرفت، تشکیک معرفت، تطابق عوالم وجود و معرفت، تبیین حکایت گری، اتحاد عالم و معلوم، تجرد معرفت، حقیقت و گستره علم حضوری، امکان معرفت و گستره آن، تبیین جدید از ارکان معرفت و منابع معرفت و راه های دست یابی به معرفت که پایه و اساسی معرفت شناسی را تشکیل می دهند، از آموزه های دینی الهام گرفته شده است و مباحث پیرامون آنها از آیات و روایات استخراج شده اند. تاثیر گذاری آموزه‌های دینی در این نوشتار که با روش تحلیلی مورد بحث واقع شده است، در هر مساله معرفت شناسی ثابت گردیده که آن مساله با تاثر از آموزه های دینی در حکمت متعالیه طرح شده و با مبرهن شدن - که برهان قوام فلسفه و معرفت شناسی است- وارد معرفت شناسی گردیده.

ترجمه ماشینی: سه سؤال انگیزه این کتاب از شواهد وجود خدا است. اولاً، اگر وجود خدا پنهان است، چرا اصلاً وجود خدا را فرض کنیم؟ دوم، اگر خدا وجود دارد، چرا او پنهان است، به ویژه اگر خدا به دنبال ارتباط با مردم است؟ سوم، پیامدهای غیبت الهی برای فلسفه، الهیات و معرفت فرضی دین از خدا چیست؟ این کتاب بر اساس گزارش جدیدی از شواهد و آگاهی از واقعیت الهی که شک و تردید در مورد وجود خدا را به چالش می کشد، به این سؤالات پاسخ می دهد. تز اصلی این است که ما باید انتظار داشته باشیم که شواهدی از واقعیت الهی به طور هدفمند در دسترس انسان ها باشد، یعنی فقط به شیوه ای مناسب برای اهداف الهی در مکاشفه شخصی در دسترس باشد. این درس یک تغییر لرزه ای در درک ما از شواهد و دانش واقعیت الهی ایجاد می کند. نتیجه، جهت‌گیری مجدد مورد نیاز معرفت‌شناسی دینی برای تطبیق با شخصیت و اهداف یک خدای مقتدر و کاملاً دوست‌دار است.

ترجمه ماشینی : هدف این پژوهش معرفی الهیات بارت در فلسفه با کمک اندیشه برگسون است. در آنجا نشان داده می شود که برداشت بارثی از تجربه دینی را می توان به طور مشروع در قالب یک مسئله فلسفی کاملاً موضوعی، یعنی تجربه ناب، که فلسفه برگسون اجازه می دهد آن را در همه ابعادش به کار برد، بازپس گرفت. هدف این پژوهش، معرفی الهیات بارت در فلسفه با استفاده از فلسفه برگسون است. نشان داده می‌شود که برداشت بارث از تجربه دینی می‌تواند به‌طور مشروع به‌عنوان یک مسئله فلسفی، مسئله تجربه ناب، که در بحث فلسفی کنونی از اهمیت بالایی برخوردار است، مجدداً فرموله شود، و این نظریه برگسون اجازه می‌دهد تا در تمام گستره فلسفی آن نمایش داده شود.

گفتمان اسلام قرآنی، تلاش برخی از روشنفکران مسلمان برای یافتن راهی و ایجاد درک معاصر از اسلام با حذف سنت، در برابر تحمیل شرایط مدرن است. از آنجا که این گفتار دلیل عقب ماندگی و چندپارگی مسلمانان را دوری از قرآن می داند، خواستار بازگشت به قرآن و رد جزئی یا کامل منابع دیگری است. این گفتار مبتنی بر متن قرآن است، به ویژه با این ایده که معنای آن در متن نهفته است، علاوه بر نادیده گرفتن سنت که یک منبع ضروری برای درک و اجرای قرآن است، و فقدان یک اصول مشخص ، سرسری و سطحی بودن را هم به همراه آورده است. ادعای اسلام قرآنی، به جای کاهش تعارضات میان مسلمانان، که یکی از رویکردهای اساسی این نظریه است، نه تنها کاهش نداده بلکه سبب افزایش تعارضات هم شده است. این قرائت های مستقل از اصول، درک فردی و نسبی از دین و سردرگمی را به همراه دارد. اسلام قرآنی، اسلام را به سطح برخی اصول و اندیشه به دور از عمل تنزیل داده است. با در نظر گرفتن این ویژگی ها این گفتمان، هر چند مستقیم نباشد ولی به صورت غیر مستقیم مانند یاشار نوری که موضوع تحقیق است،لازمه باورهای خود ، در خدمت سکولاریسم به معنای دین حداقلی است.

ترجمه ماشینی : ادبیات اخیر در معرفت شناسی دینی، بحث مهمی را در معرفت شناسی جریان اصلی نادیده گرفته است. به طور خلاصه، نظریه‌های معرفت‌شناسی دینی نتوانسته‌اند مشکل ارزشی را در نظر بگیرند. بنابراین، این مقاله امیدوار است که با این استدلال که یکی از تأثیرگذارترین گزارش های معرفت شناسی دینی - معرفت شناسی اصلاح شده - به اندازه کافی ارزش دانش را توضیح نمی دهد، این غفلت را اصلاح کند. با این حال، من استدلال می‌کنم که یک راه معقول برای معرفت‌شناس اصلاح‌شده، از طریق تأیید تز دستاورد است. تز دستاورد، به زبان ساده، بیان می‌کند که دانش به این دلیل ارزشمند است که یک دستاورد شناختی است - بر خلاف، برای مثال، صرفاً باور واقعی. سؤال اصلی این مقاله، پس این است: آیا معرفت خدا یک دستاورد شناختی است؟ به منظور پاسخ بهتر به این سوال، من دو روش مختلف را برجسته می کنم که از طریق آنها می توان ماهیت دستاوردهای شناختی را درک کرد. اول، یک دستاورد شناختی را می توان به عنوان موفقیت از توانایی که همیشه در درجه اول اعتبار برای عامل درک می شود. یا، ثانیاً، یک دستاورد شناختی را می توان به عنوان موفقیت از طریق توانایی درک کرد که به طور مشترک برای عامل قابل اعتبار است. من استدلال می کنم که هر دو با دانش و تز دستاورد سازگار هستند. با این حال، این که آیا معرفت خدا اساساً اعتبار دارد یا مشترکاً، بستگی به نحوه درک نقش عامل در فرآیند شکل‌گیری باور دارد. با توجه به ماهیت معرفت‌شناسی اصلاح‌شده، من استدلال می‌کنم که معرفت خداوند نوعی دستاورد است که مشترکاً قابل اعتبار است. علاوه بر این، و محور بحث، من استدلال می‌کنم که معرفت‌شناس اصلاح‌شده در موقعیت خوبی برای برآوردن الزامات تز موفقیت‌آمیز قوی است. تز موفقیت قوی استدلال می کند که یک دستاورد باید در قالب غلبه بر برخی موانع درک شود که به موجب آن باور عامل نتیجه توانایی هایی است که می تواند به عامل نسبت داده شود. گزارشی که من پیشنهاد می‌کنم نه تنها الزامات تز موفقیت‌های قوی را برآورده می‌کند، بلکه یک ویژگی متمایز از معرفت‌شناسی اصلاح‌شده را نیز حفظ می‌کند - یعنی اینکه اعتقاد به خدا می‌تواند بر مانع نقص شناختی غلبه کند که، همانطور که معرفت‌شناس اصلاح‌شده استدلال می‌کند، ناشی از گناه است این یک دستاورد است، زیرا بر یک محیط بسیار خصمانه غلبه می کند (آنچه من آن را محیط حداکثری می نامم) که با توجه به پیامدهای شناختی گناه، برای ایمان به خدا مساعد نیست. در پایان، می‌توان گزارشی از معرفت‌شناسی اصلاح‌شده ارائه کرد که در آن ارزش دانش (بیش از اعتقاد واقعی صرف) به اندازه کافی نشان داده شود.

شناخت صحیح استعداد و توانایی‌های انسان به عنوان یکی از ضروریات امر آموزش و تربیت به شمار می‌آید؛ انسان موجودی متشکل از قوای روحی و جسمانی است. در بین قوای نفس انسان، قوه‌ی خیال و قوه‌ی وهم از ویژگی‌های ممتاز و منحصر به فردی برخوردارند که در حکمت اسلامی به خوبی تبیین شده است. هر جزئی از اجزای وجودی انسان چه در جسم و چه در نفس دارای کارکَردی برای خود بوده و رسالتی برعهده دارد به طوری که انسان در مسیر رشد و تعالی از ظرفیت آن بهره‌مند می-شود. این دو قوه بیشترین ظهور را در عالم کثرات و در بین مردم دارند. در ابتدا به نظر می‌رسد این دو قوه ارتباط مستقیمی با معارف و تربیت دینی انسان نداشته باشند اما با تأمل در حقیقت آن دو، ظرفیت این دو قوه در فهم و القاء معارف دینی و همچنین نقش آن دو در تربیت دینی برای انسان آشکار می‌شود. قوه‌ی خیال به عنوان شاه‌راه و نقطه‌ی کانونی مشاعر انسان، با محاکات و خلاقیت و صورتگری در مقام تبدیل محسوس به معقول و برعکس نقش مهمی در ادراک معارف دینی داشته و در تربیت دینی نیز به عنوان نقطه آغازین، مورد توجه انبیای الهی بوده است. واهمه نیز با ادراک معانی جزئیه از جمله حب و بغض، حسن و قبح، نقطه شروع مهم برای ورود به معارف دینی و تربیتی به شمار می‌آید. از سوی دیگر جریان معارض ابلیس‌خوی تلاش می‌نماید از رهگذر این دو قوه، اهداف شیطانی خود را به پیش برد؛ تاجایی که در عصر حاضر، ابزار تکنولوژیک و رسانه‌های دیجیتال را به خدمت گرفته تا سیطره‌ی خود را بر تمام ابعاد وجودی انسان مسلط گرداند. خیال و وهم، نقش مهمی در هدایت یا انحراف قوای ادراکی و تحریکی انسان دارند؛ براین اساس اگر این دو قوه تحت تدبیر و حکومت عقل و وحی فعالیت نمایند زمینه برای تربیت الهی انسان فراهم می‌گردد. در غیر این صورت تربیت انسان به انحراف و هلاکت منتهی می‌شود. این رساله با رویکرد ایجابی به این دو قوه و تبیین دقیق خصوصیات آن دو، در صدد تبیین عقلی جایگاه خیال و وهم در معارف دینی و کاربست آن در تربیت دینی انسان از منظر حکمت اسلامی است.

بی گمان عقل در ایجاد و توسعه معرفت و بتبع آن در معرفت دینی نقش اساسی دارد اما اندیشمندان در چگونگی، حدود و ارتباط آن با معرفت وحیانی اختلاف نظر دارند. در این تحقیق، دیدگاه محمدعابد الجابری که از جمله جریانات فکری نوین معاصر است با دیدگاه علامه طباطبایی به صورت تطبیقی در این زمینه‌ها مد نظر بوده تا ظرفیت‌های هر کدام برای پاسخگویی به مسائل اجتماعی و سیاسی در حوزه دین سنجیده شود. براین اساس، موضوع پژوهش این چنین سامان‌ یافت؛ «انگاره معنایی عقل از دیدگاه علامه طباطبایی و الجابری و نقش آن در معرفت‌دینی» و با روش توصیفی- ‌تحلیلی در آثار هر دو اندیشمند پیش‌رفته و شاخصه‌های موثر در عقلانیت هر کدام را احصاء نموده و نقش عقلانیت هر کدام در معرفت دینی مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شاخصه‌های موثر در عقلانیت عبارتند از: حرکت، تقوی، توحید، عدل توحیدی، فطرت، وحی، الهام الهی و الهام ذهنی و.... محمد عابد الجابری قدرت عقل از زمان جاهلیت عرب تاکنون را نامحدود، بلامنازع می شمرد. هندسه معرفتی الجابری را چهار بعد در بر می‌گیرد؛ پارادایم ساختاری، تاریخمندی، تفکر انتقادی و تفکیک معرفت از ایدئولوژی. علامه طباطبایی قدرت عقل از هنگام آفرینش تا نهایت را تحت هدایت الهی دانسته و بر آن است که قدرتش را از خداوند دریافت می‌کند. هندسه معرفتی علامه را سه بعد در بر می‌گیرد: طرح و نقشه الهی، آفرینش موجودات و فطرت توحیدی. در اندیشه الجابری، فرهنگ، جامعه، تاریخ در تکون عقل اصالت داشته ومنحصر در آن هاست ولی در نگاه علامه طباطبایی، دین، وحی و فطرت توحیدی اصالت داشته و نقش فرهنگ، جامعه و تاریخ در تکون عقل در چارچوب دستگاه آفرینش و تحت هدایت الهی نقش ایفا می‌نمایند.