جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی و معرفی حوزه‌ی معنایی غفلت و مراتب آن، به ذکر اقسام این واژه از منظر امام علی ع؛شامل غفلت از خویشتن، مبدأ عالم، فتنه‌ها و فسادها،‌ معاد، کمال انسانی، آیات الهی، امر به معروف و نهی از منکر، ترک معاصی و ... پرداخته و نشانه‌های غافلان هم‌چون ، بی‌فکری، سرگرمی، بیهوده گذراندن عمر، پند نگرفتن از حوادث دنیا، نداشتن رهبر، هم‌نشینی با گناه‌کاران و ... را مطرح می‌کند. پس از آن به عوامل غفلت‌زا مانند دنیاگرایی، ضعف ایمان و نیت، جهل و نادانی، مشورت نکردن با اهل نظر، آرزوی دراز و .... اشاره و هر عامل را با روایات رسیده از امام علی(ع) تبیین می‌کند. در بیان آثار سوء غفلت از دیدگاه امام علی (ع) به قساوت قلب، ‌مرگ قلب، خودباختگی، هلاکت زودرس، طرب انگیزی، فساد اعمال و ...اشاره می‌شود. در پایان به راه‌کارهای رهایی از غفلت هم‌چون تفکر، یاد خدا، وعظ و موعظه، زمان شناسی، بصیرت افزایی، مرابطه نفس و .... به عنوان زمینه‌ رهایی از غفلت؛ پرداخته می‌شود

دین مجموعه باورهایی است درباره خدا و پیامبر، بایدها و نبایدها، معارف و اخلاقیاتی که به منظور تأمین صلاح دنیا و کمال اخروی انسان از سوی خدا ارائه می‌گردد. انسان موجودی اجتماعی است و دین که به دنبال هدایت انسان است باید علاوه بر بعد فردی، به بعد اجتماعی انسان نیز توجه نماید. بررسی آیات قرآن نشان می‌دهد که دین در طول تاریخ، با وضع مقررات خاص در تنظیم روابط اجتماعی ایفای نقش کرده است و این فرآیند تکاملی به اسلام منتهی شده است که بهترین برنامه را برای شکل‌گیری و اداره جامعه ارائه کرده است. باورهای دینی همچون توحید و معاد، آثار اجتماعی مهمی دارند که برخی از آن‌ها عبارت است از: معنابخشی به زندگی اجتماعی، اعتراض به وضع موجود، رهایی از اسارت نفس و طاغوت‌های زمانه، کنترل اجتماعی، و تقویت روحیه ایثار و انفاق. پس برخلاف نظریه عصبیت ابن‌خلدون، دین مهم‌ترین عامل اداره جامعه و مقاومت در برابر دشمن می‌باشد. اسلام، احکام اجتماعی متعددی دارد تا بتواند باورهای دینی را در بعد اجتماعی انسان تقویت کند؛ از پیروان خود می‌خواهد که مسئولیت همگانی و نظارت اجتماعی خود را در قالب فریضه امر به‌معروف و نهی از منکر انجام دهند، و این ویژگی، معیار برتری مسلمانان بر سایر امت‌ها دانسته شده است. جهاد نیز به عنوان یک حکم اجتماعی، ضامن بقا و توسعه دین است و در موارد متعددی، آیات قرآن بر آن تأکید می‌نماید. نماز جمعه هم که موجب اجتماع هفتگی مسلمین و نمایش وحدت و قدرت آن‌ها می‌شود پیوندی است میان عبادت و اجتماع، و از حیث اهمیت، به حج و جهاد تشبیه شده است. از دیگر اعمال جمعی اسلام، حج است. حج می‌تواند موجب آشنایی و ارتباط میان ملیت‌های گوناگون ‌گردد و به حکم قرآن از مصادیق تعاون در نیکی و تقواست. سرانجام می‌توان به احکام سیاسی و حکومتی اسلام اشاره کرد که زمینه‌ساز وحدت، اخوت، عدالت و نظم در جامعه می‌باشد.

نوشتار حاضر به شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر و نحوه اجرای آن در جامعه اسلامی با استفاده از ادلّه قرآنی، روایی و عقلی و همچنین با استناد به اقوال فقهای شیعه امامیه اختصاص دارد. تحقیق حاضر در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اوّل با کلّیاتی از مفاهیم لفظی و اصطلاحی واژه‌های امر، نهی، معروف، منکر، وجوب و اختلاف نظر فقها و اهل لغت در معنای امر به معروف و نهی از منکر و مفهوم امر مولوی و ارشادی و اثبات وجوب امر به معروف و نهی از منکر با استفاده از ادلّه کتاب، سنّت، عقل و اجماع، روبه رو هستیم. نویسنده در فصل دوم به بررسی اجمالی شرایط عمومی و خصوصی امر به معروف و نهی از منکر پرداخته، شرایط عمومی و خصوصی تکالیف و تکلیف این فریضه مهم را بنا بر اقوال مشهور و غیر مشهور فقهای شیعه امامیه بیان می‌کند. به همین منظور وی به دیدگاه‌های شیخ بهایی، شیخ محمّدحسین کاشف‌الغطا و آیت الله سیدابوالقاسم خویی در شرایط عمومی و خصوصی امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده و نظرگاه‌های اشتراکی فقهای شیعه امامیه و علمای اهل سنّت را درباره شرایط و ارکان چهارگانه اجرای آن، یعنی شرایط وجوب محتسب و یا آمر و ناهی، مأمور به محتسب علیه، محتسب فیه یا مأمور به و نقش امر و نهی یا احتساب و همچنین مراتب امر به معروف و نهی از منکر بیان کرده است. نگارنده در فصل سوم با اشاره به بررسی تفصیلی شرایط مشهور به وجوب امر به معروف و نهی از منکر، راه های شناخت معروف‌ها و منکرها از طریق فطرت عقل و دین، تبیین ریشه‌های اصلی مصادیق معروف‌ها و منکرات توسّط آیات و روایات و نظر و ادلّه برخی فقیهان که علم به معروف و منکر را شرط وجوب آن می‌دانند، بیان کرده و نظریات و ادلّه این دسته و فقهایی که علم به معروف و منکر را شرط وجوب آن نمی‌دانند، منعکس می‌سازد. شرط دوم وجوب امر به معروف و نهی از منکر، یعنی: احتمال تأثیر، شرط سوم: قصد استمرار گناه، شرط چهارم آن، یعنی: عدم وجود مفسده و خطر جدّی و نقد و بررسی اعتبار یا عدم اعتبار شرایط مزبور، از قرآن، سنّت، عقل و اجماع و حکم سکوت در قبال جرایم شخصی و اجتماعی، از دیگر مندرجات این فصل محسوب می‌شود. در فصل چهارم لزوم رعایت شرایط چهارگانه پیش گفته و مراتب امر به معروف و نهی از منکر بیان گردیده است.

اثبات این مطلب که در فریضه بزرگ امر به معروف و نهی از منکر ابعاد اخلاقی و تربیتی نهفته است که با بازگو کردن آن بتوانیم راه را برای عملی کردن این گوهر الهی هموار نموده و آن را از بی مهری، بی توجهی و غفلت نجات دهیم.

چکیدهرویکرد اصلی در آموزه‌های دینی با توجه به هدف غایی دین که قرب الهی است، مصون داشتن انسان‌ها از گناه و لغزش می‌باشد. با این وجود حرکت انسان به سوی رشد و کمال، لاجرم از گذرگاه پرپیچ و خم دنیا می‌گذرد. در این مسیر، اوست که با اختیار و اراده‌ای آزاد و با وجود تمایلات طبیعی و غریزی متنوع در درون خویش و پرتگاه‌های لغزش و گناه در محیط اطراف، تکیه به ایمان حقیقی خویش نموده و طریق تقوا و پرهیزکاری پیش می‌گیرد. ایمانی که برخاسته از قلب، جاری شده بر زبان و جلوه‌گر در اعمال و رفتار او می‌باشد. تقوای الهی، متناسب با ظرفیت بالفعل هر یک از افراد، در مراتبی متفاوت جلوه‌گر می‌شود و آنان را از گناه و معصیت بازمی‌دارد. چه این‌که می‌توان بالاترین مراتب تقوا را در پیامبران?، معصومین? و بزرگان و علما به عنوان اسوه‌هایی شایسته ملاحظه کرد و آنان را در مسیر پرهیزکاری الگوی خویش قرار داد. نظام پیشگیری از گناه در آموزه‌های دینی، بیانگر مجموعه‌ای از سامانه‌ها و سازوکارهای فردی و اجتماعی است که هر یک با ارتباط منطقی با سایر اجزای این نظام می‌کوشد بخشی از اهداف واسطه‌ای نظام تعلیم و تربیت اسلامی را که صیانت از فرد در برابر لغزش‌ها و گناهان می‌باشد، محقق سازد. در این مسیر، از یک سو، با تأکید بر تعلیم و تربیت صحیح و مبتنی بر آموزه‌های دینی و الهی، افراد متربی به تربیت اسلامی می‌گردند و بدین جهت عناصر متعددی دخیل و دارای مسئولیت خطیر معین گردیده‌اند. از سوی دیگر با تبیین آثار و نتایج گناه و با وضع عقوبت‌های دنیوی و اخروی و با جنبه‌های مادی و معنوی، هزینه‌های ارتکاب گناه برای افراد افزایش پیدا کرده و بدین طریق آنان از ارتکاب گناه بازداشته شده‌اند. علاوه بر سازوکارهای فوق الذکر، کلیه عناصر اجتماع نیز براساس آموزه‌های دینی، در برابر لغزش و گناهانِ یکدیگر، مسئول شناخته شده و بدین ترتیب حساسیت اجتماعی در برابر گناه تقویت گردیده، تا در نتیجه از شیوع این بیماری مهلک جلوگیری شود. حکومت اسلامی نیز در این بین نقشی بسیار تأثیرگذار دارد. در نهایت به رغم سازوکارهای موجود برای پیشگیری از گناه، کسانی که به این پرتگاه مهلک درمی‌افتند نیز از نظرگاه شارع مقدس دور نبوده و راهکار ویژه‌ای برای بازسازی و بازپروری شخصیت آنان و بازگشت به زندگی مومنانه در قالب توبه و استغفار پیش‌بینی گردیده است. مقصود از وضع و پیش‌بینی راهکاری چون توبه و استغفار جلوگیری از اصرار بر گناه و ارتکاب اعمال ناپسندتر و نامطلوب‌تر می‌باشد. می‌توان گفت قرآن و روایات آینه‌ای تمام‌نما از نظام پیشگیری دینی از گناه و لغزش می‌باشند. واژگان کلیدی: گناه، لغزش، پیشگیری، آموزه‌های دینی، تقوا، الگوها و اسوه‌ها، تعلیم و تربیت، توبه و استغفار، امر به معروف و نهی از منکر

اسلام کامل‌ترین برنامه‌ی زندگی انسان است که بهترین و مناسب‌ترین احکام را در همه‌ی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، برای نیل به سعادت دنیوی و اخروی به بشریت عرضه نموده است و همچنین جهت ضمانت و حسن اجرای احکام و قوانین در جامعه روش‌های خاصّی را به کار گرفته که فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت عمومی و همگانی مسلمانان یکی از آن‌هاست. در جامعه‌ی اسلامی، از صدر اسلام، پیامبر گرامی (ص) و اصحاب ایشان و نیز پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام) از امر به معروف و نهی از منکر، در جهت پاسداری از اصول مکتب، به مثابه‌ی موثرترین ابزار و نیز یک تکلیف الهی، بهره گرفته‌اند. مسلمانان آن را وظیفه‌ی خود دانسته و به اجرای این دو فریضه‌ی بزرگ پایبند بوده و اهمیت خاصّی برای آن قائل بوده‌اند. زیرا خداوند این اصل تابنده را صراحتاً در حدود ده آیه از آیات قرآن کریم مورد توجه جدّی قرار داده و انجام آن را از ویژگی‌های اهل ایمان به شمار آورده است.گستردگی آثار با ارزش این فریضه‌ی الهی نسبت به آثار دیگر فرایض، به حدّی است که بی‌گمان باید پذیرفت، امر به معروف و نهی از منکر،از برجسته‌ترین و عالی‌ترین واجبات الهی است و برترین دینداری نیز در اجرای آن نهفته است.بنابراین، پژوهش و شناخت درباره‌ی اجرای این دو وظیفه ی دینی، لازم و مفید و در اولویت می‌باشد. مجموعه‌ی حاضر کوششی است در راستای شناخت بیشتر دو فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر و بررسی جایگاه و اهمیت آن در آیات قرآن و روایات به کمک تفاسیر و دیگر منابع معتبر اسلامی که در شش فصل تهیه گردیده است. همچنین در این رساله لزوم عقلی و نیاز اجتماعی این اصل دینی مورد توجّه قرار گرفته و ابعاد اجرایی آن تبیین شده است.

جمع‏گرايي يا گرايش به جمع يک گرايش فطري و طبيعي است که در نهاد هر انسان وجود دارد و از آنجايي که وظيفه انسانها تلاش براي تکامل مادي و معنوي خود است لذا اين تکامل تنها در سايه جمع‏گرايي تحقق مي‏يابد.مسئله تکامل انسان در سايه جمع‏گرايي از جمله مسائلي است که اثبات آن کاملاً عقلي است و در اين باره آيات و روايات فراواني نيز وجود دارد.بررسي اين مسئله از ديدگاه امام صادق (عليه السلام) به عنوان ششمين پيشواي مسلمانان، از دو جهت حائز اهميت است: نخست آنکه تقريباً بيش از يک‏سوم از احاديث شيعه از سوي آن امام بزرگوار روايت شده است. دوم آنکه آن حضرت به عنوان خليفه خداوند در مقام امامت به عنوان کسي که کامل‏ترين فرد است مي‏باشد، از اين رو تنها چنين شخصيتي است که مي‏تواند انسان‏هاي ديگر را به تکامل برساند، لذا آموزه‏هاي آن حضرت در اين باره راه‏گشا است.لزوم جمع‏گرايي را بايد از اهميت آن در زندگي انسان دانست که بسياري از مشکلات و گرفتاري‏هاي انسانها در طول تاريخ با به کار گيري آموزه‏هاي جمع‏گرايانه بر طرف مي‏شود. مشکلاتي از قبيل مشکلات اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و خانوادگي؛ حتي تأثير آن در عالم تکوين و قضا و قدر الهي را مي‏توان عنوان کرد. مثلاً مي‏توان به آموزه‏اي چون صله رحم اشاره نمود که تأثير تکويني در زندگي انسان دارد و آن اينکه سبب فزوني رزق و عمر مي‏شود.در اين پژوهش با بهره‏گيري از منابعي که احاديث امام صادق (عليه السلام) در آنها ذکر شده است، مؤلفه‏هاي جمع‏گرايي که در دو گروه مصاديق و آموزه‏ها تقسيم مي‏شود، از نگاه آن امام بزرگوار بررسي شده است ضمن آنکه رابطه آنها با تکامل انسان تبيين مي‏شود. همچنين به اهميت مسئله جمع‏گرايي و کارکردهاي آن از منظر امام صادق (عليه السلام) پرداخته شده است.بي‏شک تمام آموزه‏هاي جمع‏گرايانه در شکل‏گيري جامعه مطلوب که بستري مناسب براي دستيابي به سعادت و کمال حقيقي و در نهايت عبوديت خداوند است، مؤثر است.با مطالعه احاديث آن امام بزرگوار در تمام زمينه‏ها و باب‏ها به اين نتيجه دست يافتيم که تکامل واقعي انسان تنها در سايه جمع‏گرايي صورت مي‏گيرد و شواهدي از فرمايشات ايشان در اين باره ارائه شده است.

یکی از اصول و قواعد مهم در کلام عدلیه قاعده‌ی لطف است که پس از قاعده‌ی حسن و قبح عقلی مهمترین قاعده‌ی کلامی به شمار می‌رود. رتبه‌ی منطقی و جایگاه این قاعده بعد از آن است که بدانیم برای هر انسانی اعم از مومن و کافر تکلیفی وجود دارد و این تکلیف برای هر دو گروه نیکو و حسن است. همانگونه که متکلمین و فلاسفه بر این امر متفقند و حسن بودن آن را به وجهی تبیین و توجیه می‌کنند. قاعده‌ی لطف میان متکلمان و اندیشمندان اسلامی از دیرباز مطرح بوده و خاستگاه بسیاری از باورهای اعتقادی قرار گرفته است. وجوب تکالیف دینی، لزوم بعثت، وجوب عصمت، وجوب امامت و... از جمله مسائلی است که بر این قاعده استوار گردیده‌اند. لطف در اصطلاح متکلمان از صفات فعل الهی است و آن چیزی است که نزدیک می کند مکلف را به سوی طاعت و دور می‌کند او را از انجام معصیت به شرطی که به حد الجاء و اضطرار نرسد یعنی اختیار مکلف باقی بماند. اکثر متکلمان شیعه از طرفداران قاعده‌ی لطف به شمار می‌روند و آن را به عنوان قاعده‌ی عقلی- کلامی پذیرفته‌اند. اما گروهی از متکلمان معتزلی و متکلمان اشعری به دلیل نفی کردن حکم عقل و عدم پذیرش حسن و قبح عقلی این قاعده را نپذیرفته و با آن مخالفت کرده‌اند. دلایل عقلی و نقلی زیادی برای اثبات این قاعده وجود دارد، مهم‌ترین دلیل این است که عقل با توجه به اصل حکمت خداوندی بر لزوم لطف به عنوان یکی از صفات فعلی حکم می‌کند و ترک آن را بر خداوند قبیح و ناروا می‌داند.در قرآن و روایات هم پیرامون لطف مطالبی بیان شده‌است و لطیف بودن یکی از صفات الهی به شمار می‌رود. شبهاتی از طرف مخالفان به ویژه در مسئله‌ی امامت وارد شده است که در متن رساله برخی از شبهات و پاسخ آنها بیان شده است.

در این پژوهش محقق با مطرح ساختن موضوع "چگونگی بررسی تطبیقی مفاهیم مطرح شده در خطبه غدیر با آیات قرآن کریم"و با استفادهاز روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و از نوع مطالعه ی کتابخانه ای، با جامعه تحلیلی شامل تمام منابع مربوط به موضوع پژوهش و نمونه تحلیلی که محقق به لحاظ بضاعت علمی و نیز موقعیتی به آن دسترسی داشته و بیشترین استفاده را در این پژوهش از آنها داشته به تبیین سوالات پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها پرداخته و بر اساس تحلیل و تبیین داده های پژوهش، به ارائه ی پاسخی مناسب برای سوال های پژوهشی اقدام نموده، از جمله به بررسی مفاهیم توحید وحمد و ثنای الهی، نبوت و اطاعت از ایشان ، معاد و قیامت ، امامت و ولایت ، نماز و زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، متقین و منافقین ،حج و عمره، تفسیر و تدبر قرآن پرداخته، که در بررسی ادبیات تحقیق با مقایسه خطبه غدیر با آیات قرآن کریمبه مواردی دست یافته که عبارتند از: 1- صفات ایجابی و سلبی خداوند و صفات خداوند در رابطه با جهان و انسان .2 – جایگاه پیامبر ، وظیفه پیامبر و وظیفه نسبت به پیامبر .3- عذاب دشمنان غدیر ،پاداش دوستان غدیر ، ویژگی های دشمنان و دوستان غدیر .4-معرفی مقام امامت و ولایت حضرت علی (ع)،دستورات الهی درباره ولایت،دوستان و دشمنان امامت و ولایت ، مقابله با دشمنان امامت و ولایت 5-نماز را بپا دارید، زکات را بپردازید،.6- غیر قابل تغییر بودن حلال و حرام و عمل نمودن به آن طبق امر و نهی رسول خدا،به کار نیک امر کنید و از منکرات نهی نمایید هیچ امر به معروف و نهی از منکری نمی شود مگر با امام معصوم.7- علم در امام متقین، سفارش به تقوا، کمی متقین.کثرت منافقین،صفات منافقین،لعنت منافقین مانند اصحاب سبت . 8- حج ازشعائرالله است.دستور برپایی حج،منفعت برای حج گذاران،عدم تضییع پاداش نیکوکاران،توبه وآمرزش گناهان 9- یک موضوع قرآنی به صورت کلی تفسیر شده ، سوره هایی که به طور کامل تفسیر شده ، آیاتی که به صراحت تفسیر شده، آیاتی که به صورت اقتباس یا استشهاد بیان شده . به طور کل رابطه تنگاتنگ خطبه با قرآن کاملاً مشهود می باشد .