جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «وضوء عبدالله بن عباس و دور السياسة في اختلاف النقل عنه»، اثر جناب مستطاب آقاى سید علی شهرستانی است كه در تحقيق اختلاف نظر ميان شیعه و سنى در مورد كيفيت وضو مى‌ باشد و با تحقيق روايت وضوى پیامبر صلی الله علیه و آله كه ابن عباس ناقل آن است توأم مى‌ باشد. اين كتاب به زبان عربی نوشته شده است. مؤلف، مقدمه‌ اى كوتاه بر كتاب دارد كه پس از آن روايات وضو را كه در آنها سخن از شستن پا به ميان آمده، به لحاظ سندى مورد بررسى قرار داده، سپس روايت‌ هايى را كه دلالت بر مسح پا دارند بررسى كرده است. نسبت روايات به ابن عباس، بخش بعدى كتاب است كه با بررسى اختلافات موجود ميان نقل‌ هاى صحابه همراه است.

یکی از احکام مسلم اسلام حکم نماز است، فقهای شیعه و سنی در حکم نماز مسافر اختلاف نظر دارند، مبنای اختلاف نظر نحوه تفسیر آنان از آیه شریفه 101 از سوره مبارکه نساء است. فقیهان اهل سنت از عبارت (فلیس علیکم جناح) در این آیه عدم وجوب قصر در نماز مسافر و اختیار مکلف در قصر و یا تمام را استنباط نموده و از قسمت بعدی آیه که (ان خفتم ...) فرموده است، معنی شرط فهمیده و می گویند: قصر در نماز مسافر مشروط به خوف از فتنه انگیزی دشمنان است و لذا در سفر فاقد این شرط حکم قصر هم ساقط می شود. زیرا مشروط با عدم شرط از بین می ورد. ولی فقهای شیعه معتقدند که از همین آیه وجوب نماز قصر فهمیده می شود، زیرا معنای (لیس علیکم جناح) ضرورت را بیان داشته و عبارت (ان خفتم...) قید غالبی را توجه می دهد و نه شرط را، و نیز سنت قطعی نبوی این حکم را تایید می نماید و همچنین عمل صحابه پیامبر (ص) هم بر همین مبنا بوده است. شواهد دقیق تفسیری و دقت در آیات دیگر قرآن و نیز نمونه های عملی از سنت نبوی در استنباط صحیح از آیه مورد بحث و بررسی قرار گرفته تا حکم در نماز مسافر معلوم گردد.

مقصود از مقاصد الشریعۀ، اهداف خداوند از تشریع احکام اعتباری و عملی است. اصطلاح مقاصد الشریعة در میان اهل سنت رایج است و کتابهایی از گذشته تاکنون در مورد آن نوشته شده است. ولی در میان شیعه به دلیل نوع منابع و ساختار اجتهاد و نیز شرایط تاریخی کمتر دیده می شود و بیشتر اصطلاح حکمت و علت به کار رفته است. مقاصد شارع و نصوص مبین آن در فقه امامیه نمی تواند به عنوان منبع حکم شرعی قرار بگیرد. اما اهل سنت مقاصد شارع و مصلحت را در قالب قیاس، عقل، عرف، سد ذرایع، استحسان و عمدتاً استصلاح (مصالح مرسله) در سند حکم شرعی به کار می گیرند.

«الاعتصام بالكتاب و السنة» اثر آیت الله سبحانی، پژوهشى فقهى استدلالى در پانزده مسئله فقهى مرتبط با ابواب مختلف فقه شيعى است. هر مسئله به تفصيل در حد يك مقاله تحقيقى با اشاره به اقوال و آراء و ادله مطرح گرديده است. موضوعات مورد اهتمام نويسنده در تمام مسايل مطرح شده همان موضوعات و مباحث اختلافى شيعه و اهل سنت است و سعى مى‌ كند با طرح ادله و مبانى قوى از ديدگاه شيعه دفاع نمايد. در همه اين مسايل كه از مسايل اختلافاتى شيعه و اهل سنت است محل نزاع و اختلاف اصلى بررسى شده سپس از ادله و مبانى و پى‌ آمد ها و لوازم هر ديدگاه بحث شده و در نهايت اهميت و ارزش تفكر شيعى ثابت شده است.

طه حسین از اندیشمندان بزرگ مسلمان در قرن حاضر است که در آثار خود با روش های علمی و تحلیل برون دینی به بررسی حوزه­ های مختلف تفکر اسلامی می­ پردازد وی دارای آثار برجسته ­ای در حوزه تاریخ اسلام است. از آن جا که در پی تحولات دو قرن اخیر و فروپاشی امپراطوری عثمانی در کشورهای عربی، جریانی با تاکید بر مفاهیم عربی و نژاد عربی پدید آمده است و طرفداران این جریان می­ کوشند دلایلی برای تحکیم پایه­ های حکومت امویان و توجیه عمل کرد ایشان ارائه دهند، پژوهش حاضر در درجه اول با نگاهی تاریخی در پی دستیابی به نگرش طه حسین در مورد مبانی مشروعیت یک حکومت و در درجه دوم در پی بررسی دیدگاه وی پیرامون مشروعیت یا عدم مشروعیت خلافت اموی با تاکید بر شخص معاویه است.

در این نوشتار که مناظره ‎ای بین نویسنده با یکی از علمای اهل سنت است، روش جدیدی برای توثیق «فقه امامیه» با استفاده از «صحاح سته» و سنن روایی اهل ‎سنت ارائه شده است. نویسنده بر این باور است در بسیاری از روایت ‎های نقل شده در منابع روایی معتبر اهل‎ سنت، توثیقاتی در مورد فقه شیعه امامیه است که علمای اهل ‎سنت هم به همان ادله فقهی استناد می ‎نمودند. وی معتقد است برخی از صحابه پیامبر نیز از فقه ائمه اطهار استفاده کرده و برخی از ائمه مذاهب اربعه اهل ‎سنت نیز موافق فقهای امامیه سخن گفتند و از سخنان ائمه شیعه و دیدگاه ‎ها و سخنان آنان استفاده زیادی کرده ‎اند.

«رسالة في تأثير الزمان و المكان على استنباط الأحكام»، حاصل قلم آیت الله شیخ جعفر سبحانی است كه در سال ۱۴۱۸ ق به زبان عربی تأليف شده است. زمان و مكان و تأثيرات آن در اجتهاد يكى از مباحث مهم و قابل توجه است كه هر فقيهى در استنباط احكام بايد مد نظر قرارش بدهد. شايد بتوان امام راحل را در عصر جديد احيا كننده اين نظريه برشمرد. مؤلف، كتاب را در سه فصل تنظيم كرده است: فصل اول در تأثيرات زمان و مكان در استنباط احكام شرعيه مى‌ باشد. فصل دوم در جايگاه زمان و مكان در احکام حکومتی است. فصل سوم در تأثير زمان و مكان در فقه اهل سنت مى‌ باشد.

یکی از مهمترین موضوعات فقه و اجتهاد که با پیروزی انقلاب اسلامی شاخ و برگ جدید به خود گرفت و وارد حوزه قلمرو آن گردید بحث از مصلحت در محدوده مسائل شرعی پیرامون مسائل و نیازهای اجتماعی بود. گرچه از دیرباز نیز بحث از مصلحت در قالب عناوین ثانویه و قاعده اهم و ... نیز نمود و تجلی داشته است . مع‌الذالک کاربرد آن کمتر در حوزه مسائل حکومتی و اجتماعی بوده بلکه بیشتر مربوط به اعمال عبادی و شخصی بوده است . اما با تشکیل حکومت اسلامی و طرح مسائل و نیازهای جدید روزبه روز بر اهمیت و ضرورت عنصر مصلحت در پاسخگویی به مشکلات افزوده گردید. پیدایش مسائلی چون ضرورت مبارزه با مواد مخدر و برخورد قاطع با عاملان آن و خیابان کشیها و تخریب املاک شخصی مردم و صدها مسئله دیگر از جمله مسائلی هستند که فقه و ... باید پاسخگوی آنها باشد و حل این مسائل ممکن نبود مگر از طریق رعایت مصلحت جامعه‌اسلامی. با توجه به اهمیت این مسائل بود که حضرت امام خمینی (ره) بارها و بارها توده مردم یا ارکان تصمیم‌گیرنده نظام را مورد خطاب قرار داده و اهمیت مصلحت نظام و اولویت آن را بر تمام مسائل گوشزد کردند. به عنوان مثال در فرمان تاریخی 66/11/11 خود به منظور تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام فرمودند: "حضرات آقایان توجه داشته باشند که مصلحت نظام از امور مهمه‌ای است که گاهی غفلت از آن موجب شکست اسلام عزیز می‌گردد" ضرورت تصویب قوانین و ترس از تعطیل شدن بعضی از دستورات شرع در نتیجه خروج مقررات مجلس از محدوده آن دست به دست هم دادند و مقدمات تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام را به عنوان نهادی تصمیم گیرنده، در خصوص مصلحت نظام در کنار سایر نهادها در مورخه 66/11/11 فراهم آورد. و افق جدیدی را از بحث و گفتگو در جامعه در خصوص اجرای احکام و دستورات شرع مقدس اسلام از یک طرف و جایگاه قانونی مجمع تشخیص مصلت نظام از سوی دیگر گشود. که به یاری خدا در فصل دوم از بخش دوم اشاره مختصری به سیر تاریخی و وظایف آن خواهیم داشت . اما آنچه که ما را به تحقیق پیرامون این موضوع وادار کرد اهمیت طرح آن در شرایط جدید به عنوان یکی از منابع حقوق آنهم در شرایطی حساس بود. یعنی شرایطی که مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان به عنوان دو نهاد مهم قانونگذاری از حل مشکلات و مسائل جدید جامعه اسلامی عقب مانده یا حداقل به توافق نرسیدند. اما آنچه که ما در این کار تحقیقی به دنبال آن هستیم، بحث از خود مصلحت به صورت مطالعه تطبیقی آن درد و مذهب بزرگ اسلامی یعنی شیعه و اهل تسنن می‌باشد. در این کار تحقیقی به توضیح و تبیین هر چند خلاصه‌ای به قدر وسع و توان خود از مسائل عدیده‌ای پیرامون مصلحت از قبیل: معنا و مفهوم و سیر تاریخی و شرایط توسل، شرایط حجیت ، سیره نبی‌اکرم (ص ) و ائمه‌طاهرین (ع) و صحابه در عمل به مصلحت و محدوده قانگذاری حاکم اسلامی و بحث از مالانص فیه (سکوت قانون) و احکام اولیه و ثانویه و ... خواهیم پرداخت . در پایان نیز مقایسه‌ای اجمالی و نتیجه‌گیری نهایی از موضوع را خواهیم داشت .

حقوق اسلامی تطبیقی تعبیر دانشگاهی از بخشی از علم فقه است که در اصطلاح فقهای گذشته به آن، علم الخلاف گفته می شد و در عصر ما در محافل دانشگاهی عربی از آن به الفقه المقارن تعبیر می شود و به طور متعارف در زبان علمی فارسی فقه تطبیقی بر آن اطلاق می گردد . توجه فقهای بزرگ شیعه چون شیخ مفید ، شیخ طوسی ، محقق حلی ، علامه ی حلی و شهید ین به بررسی استدلالی آرای مذاهب اهل سنت و حتی تلاش در تعلّم و آموزش در مراکز علمی بزرگ اهل سنت ، اهمیت و ضرورت این بخش از پژوهش راحتی برای احیای فقه شیعه و زنده نگه داشتن آن به وضوح مدیّل می نماید و جایگاه این علم را در فقه شیعه آشکار می سازد .